Καθώς η Ελλάδα τρέκλιζε προς το πρώτο πακέτο διάσωσής της στις αρχές του 2010, η μεγαλύτερη τράπεζα στην Κύπρο αύξανε τα αποθέματά της σε ελληνικά κρατικά ομόλογα.

Η θανάσιμα λανθασμένη κρίση συνέβαλε στην πορεία της Λευκωσίας προς ένα δικό της πακέτο διάσωσης, ύψους 10 δισ. ευρώ, το οποίο περιλαμβάνει μέτρα τόσο καινοφανή -πέραν της άνευ προηγουμένου επιδρομής στις τραπεζικές καταθέσεις, που προκάλεσε την παγκόσμια κατακραυγή- που αρχικά οι πολιτικοί τα κράτησαν κρυφά.

Ούτε το σχέδιο πώλησης των αποθεμάτων χρυσού της Κύπρου, ούτε η αποπληρωμή δανείου της Κυπριακής Κεντρικής Τράπεζας με ακίνητα δημοσιοποιήθηκαν στην ανακοίνωση των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης τις πρώτες πρωινές ώρες της 16ης Μαρτίου. Τα μέτρα αυτά αναφέρθηκαν δύο ημέρες αργότερα, στις 18 Μαρτίου, από τον πρόεδρο του eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ, σε ιδιαίτερη συνομιλία του την οποία έχει στη διάθεσή του το Bloomberg.

«Είναι ξεκάθαρο ότι επινοούν πράγματα καθώς προχωρούν: κάθε διάσωση είναι διαφορετική με έναν απρόσμενα τρομερό νέο τρόπο», δήλωσε σε συνέντευξή του ο Αλέξανδρος Αποστολίδης, λέκτορας οικονομικών στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου στη Λευκωσία και μέλος του συμβουλίου των οικονομικών συμβούλων της κυπριακής κυβέρνησης. «Δεν σκέφτονται μπροστά».

Καθώς μία ακόμα μικρή χώρα, η Σλοβενία, αγωνίζεται να μη γίνει η έκτη χώρα της ευρωζώνης που θα ζητήσει διάσωση, η κακοτυχία της Κύπρου εγείρει ερωτήματα ως προς το πόσα έχουν πραγματικά μάθει οι νομοθέτες μετά από τρία χρόνια αγωνιώδους προσπάθειας για την καταπολέμηση της κρίσης χρέους.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες ισχυρίζονται πως το σοκ για το ευρώ έχει πυροδοτήσει την προώθηση της δημιουργίας νέων θεσμών που να αντανακλούν τις προσπάθειες που έγιναν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από τότε που ξέσπασε ο πανικός με την Ελλάδα, η Ε.Ε. έχει δημιουργήσει δύο νέα ταμεία διάσωσης, έχει περάσει οκτώ νόμους οικονομικής διακυβέρνησης, έχει θεσπίσει ένα σύμφωνο για τον περιορισμό των ελλειμμάτων, έχει πραγματοποιήσει 24 συνόδους και έχει καταρτίσει τουλάχιστον έναν «οδικό χάρτη» και ένα «πρόγραμμα δράσης» για μια καλύτερη νομισματική ένωση.

Ωστόσο, όταν οι κυπριακές τράπεζες άρχισαν να παραπαίουν, μετά την απόφαση του Οκτωβρίου του 2011 (την οποία προώθησε η Γερμανία) για το «κούρεμα» των ελληνικών ομολόγων, στη μεγαλύτερη αναδιάρθρωση κρατικού χρέους που έγινε ποτέ, ο μηχανισμός διαχείρισης κρίσεων άρχισε να εμφανίζει πρόβλημα. Μέχρι τις δύο μεταμεσονύχτιες συνεδριάσεις του Μαρτίου του 2013, ελάχιστα είχαν γίνει για την Κύπρο, η οποία αντιπροσωπεύει μόλις το 0,2% της οικονομίας της ευρωζώνης.

Μάλιστα, οι δυνάμεις της Ευρώπης -που επικεντρώνονται στη γερμανική κυβέρνηση στο Βερολίνο, στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες και στην Κεντρική Τράπεζα στη Φρανκφούρτη- κατηγόρησαν τους Κύπριους πολιτικούς για τον χρόνο που χάθηκε, διότι αρνήθηκαν να υποκύψουν στις περικοπές δαπανών που συνεπαγόταν ένα πακέτο διάσωσης.

Ούτε όμως η ΕΚΤ έκανε τίποτα, παρά την παρέμβαση Ντράγκι για αγορά ομολόγων από την ΕΚΤ, η οποία άμβλυνε τις ανησυχίες στις ευρωπαϊκές αγορές.

Η μοίρα των Κυπρίων δεν ήταν στο ραντάρ της Ε.Ε. στη σύνοδο του Οκτωβρίου 2011, καθώς οι διαχειριστές της κρίσης στην Ευρώπη είχαν στραμμένη την προσοχή τους αλλού: Πρώτα ήταν το δημοψήφισμα που πρότεινε τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας, Γιώργος Παπανδρέου, για το πακέτο διάσωσης, πρόταση η οποία έκανε τη Γερμανία και τη Γαλλία να απειλήσουν ότι θα πετάξουν τη χώρα έξω από το ευρώ. Στη συνέχεια, ήρθε η πτώση του Σίλβιο Μπερλουσκόνι στην Ιταλία και η διάσωση των ισπανικών τραπεζών.

Το ελληνικό κούρεμα «ήταν ένα τρομερό λάθος», δήλωσε ο τότε επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας της Κύπρου Αθανάσιος Ορφανίδης. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν σιωπηρά, χαρακτηρίζοντας την Ελλάδα μοναδική περίπτωση.

Δεν έφταιγαν όμως μόνο αυτοί. Η Τράπεζα Κύπρου αύξησε το απόθεμά της σε ελληνικά κρατικά ομόλογα αφού έγιναν γνωστά τα δημοσιονομικά προβλήματα της Ελλάδας. Τα holdings της αυξήθηκαν από τα 100 εκατ. ευρώ στις 10 Δεκεμβρίου 2009, σχεδόν στα 2,4 δισ. ευρώ μέχρι τον Ιούνιο του 2010, όπως έδειξε η έκθεση της συμβουλευτικής εταιρείας Alvarez & Marsal που ζήτησε η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, και την οποία έχει στη διάθεσή του το Bloomberg.

Τον Νοέμβριο του 2011, το ΔΝΤ εκτιμούσε ότι οι απώλειες των κυπριακών τραπεζών από τα ελληνικά ομόλογα ανέρχονταν σε 2,7 δισ. ευρώ. Οι συνολικές κεφαλαιακές ανάγκες εκτιμήθηκαν στα 3,6 δισ. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή, ποσό που αντιστοιχούσε στο ένα πέμπτο του πλούτου που παραγόταν ετησίως στην Κύπρο. Δεν μπορούσε να κρυφτεί το γεγονός ότι οι κυπριακές τράπεζες χρειάζονταν και άλλα λεφτά.

Στο σημείο αυτό, ο κομμουνιστής πρόεδρος της Κύπρου, Δημήτρης Χριστόφιας, έκανε μια διπλωματική κίνηση προς λάθος κατεύθυνση, στρεφόμενος στο Κρεμλίνο για δάνειο, ελπίζοντας ότι λόγω των καλών σχέσεων Ρωσίας-Κύπρου θα εξασφάλιζε πιο ευνοϊκούς όρους από αυτούς που θα είχε εάν ζητούσε δάνειο από την Ευρώπη και το ΔΝΤ.

Το δάνειο αυτό κατάφερε να αγοράσει χρόνο στην Κύπρο και να κρατήσει τη χώρα εκτός ευρωπαϊκής ατζέντας, μέχρις ότου το θέμα δεν έπαιρνε πλέον άλλη αναβολή και τα κόστη τόσο για τους Κύπριους όσο και για την Ευρώπη στο σύνολό της ήταν υψηλότερα.

Η στρατηγική της Κύπρου ήταν να επιδιώξει καλύτερους όρους για δάνειο από την Ε.Ε., δείχνοντας το «χαρτί» της Ρωσίας. Αυτό όμως δεν λειτούργησε.

Στα μέσα του 2012, οι αξιωματούχοι των Βρυξελλών υπολόγισαν ότι η Κύπρος θα χρειαστεί πλήρη διάσωση, συμπεριλαμβανομένου ενός δανείου για την κυβέρνηση. Καθώς οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι πίεζαν προς την κατεύθυνση της χορήγησης πακέτου διάσωσης, ο Χριστόφιας προσπάθησε να ξεφύγει από την οικονομική υποτέλεια που θα συνόδευε ένα πλήρες πρόγραμμα διάσωσης. Για τον πρώην πρόεδρο της χώρας, δεν θα έπρεπε να τεθεί ζήτημα πώλησης κρατικών περιουσιακών στοιχείων και στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών.  

Σημειώνεται ότι για πολύ καιρό οι ευρωπαϊκές αρχές αδιαφόρησαν με τη στροφή της Κύπρου προς τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, οι οποίες βοήθησαν ώστε να αυξηθεί ο κατά κεφαλήν πλούτος της στον ευρωπαϊκό μέσο όρο το 2009. Η Κομισιόν, μάλιστα, έδωσε το πράσινο φως στην Κύπρο το 2007 να ενταχθεί στο ευρώ, εν μέρει διότι «οι τράπεζές της ήταν σημαντικά συνδεδεμένες» με την υπόλοιπη Ευρώπη.

Ούτε όμως η ΕΚΤ σήμανε συναγερμό. Ενώ στην έκθεσή της πριν από την ένταξη της Κύπρου στην ευρωζώνη έκανε κάποια αναφορά στην ύπαρξη ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών και στην εισροή καταθέσεων μη κατοίκων στην Κύπρο, η Κεντρική Τράπεζα περιόρισε τη... συνταγή της ζητώντας πτώση του χρέους, μείωση των μισθών και μεταρρυθμίσεις στις αγορές προϊόντων και εργασίας, δίνοντας δηλαδή την ίδια ετοιματζίδικη σύσταση που έδωσε και σε άλλες χώρες.

Μόνο στα τέλη του 2011, και στο πλαίσιο της αυστηροποίησης της οικονομικής επίβλεψης λόγω της κρίσης, η Κομισιόν ανέλαβε την εξουσία να παρακολουθεί τις ανισορροπίες, όπως για παράδειγμα οι «φούσκες» στις αγορές ακινήτων, και να τιμωρεί τις χώρες που δεν κατάφερναν να τις διορθώσουν. Και μέχρι να μπορέσει να προειδοποιήσει, τον Φεβρουάριο του 2012, για «ευρείες προκλήσεις» στην Κύπρο, συμπεριλαμβανομένης της ευπάθειας των κυπριακών τραπεζών απέναντι στο ελληνικό κούρεμα και την αύξηση του χρέους του ιδιωτικού τομέα, οι κινήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν ήδη καθυστερημένες.

Εν τω μεταξύ, η επιμονή του ΔΝΤ για μείωση του χρέους της Ελλάδας σε βιώσιμο επίπεδο έκανε δυσκολότερη την επίτευξη συμφωνίας με την Κύπρο. Οι πιστωτές εξέταζαν τη χορήγηση δανείων 17 δισ. ευρώ στην Κύπρο. Αν και ως ποσό ήταν πολύ μικρό, σε σχετικούς όρους αντιστοιχούσε σχεδόν στο 100% του κυπριακού ΑΕΠ. Και ήταν δύσκολο να δει κανείς πώς θα μπορούσε η Κύπρος να ξεπληρώσει τα δάνεια του πακέτου.

Έτσι, εν μέσω αύξησης της δυσαρέσκειας στη Γερμανία αναφορικά με τη χορήγηση πακέτων διάσωσης, και μετά τη διαρροή έκθεσης των μυστικών υπηρεσιών, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών έθεσε θέμα για τη νομιμότητα των ρωσικών χρημάτων που βρίσκονταν στις κυπριακές τράπεζες. Το σκηνικό είχε στηθεί για μια καινοτομία, που αργότερα ο Μάριο Ντράγκι θα χαρακτήριζε «όχι έξυπνη»: θα έβαζαν χέρι στις τσέπες όλων των πελατών των κυπριακών τραπεζών -πλούσιων και φτωχών- για να πληρώσουν για τη διάσωση.

Αν δεν παρέμεναν κλειστές για τόσες ημέρες οι τράπεζες στην Κύπρο, το χρηματοοικονομικό σύστημα της χώρας θα κατέρρεε. Το αρχικό σχέδιο δεν πέρασε από τη Βουλή και στις 25 Μαρτίου οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης ενέκριναν ένα αναθεωρημένο σχέδιο που, αντί της επιβολής έκτακτης φορολόγησης στις μη ασφαλισμένες καταθέσεις, ρευστοποίησε τη Λαϊκή Τράπεζα, τη δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της Κύπρου.

Αίσθηση προκάλεσε και η ανάλυση της Κομισιόν, που δημοσιοποιήθηκε στις 10 Απριλίου, και η οποία έδειχνε ότι η Κύπρος θα ξεφορτωθεί «υπερβάλλοντα αποθέματα χρυσού» ύψους 400 εκατ. ευρώ.

Πάντως, στις 22 Απριλίου, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, δήλωσε πως «δεν τα έχουμε κάνει όλα σωστά». «Δεν μπορέσαμε να εξηγήσουμε τι πραγματικά διακυβευόταν και να χτίσουμε την απαραίτητη στήριξη».