Η... ανανέωση της πολιτικής αβεβαιότητας στην Ιταλία απειλεί να αναζωπυρώσει την αστάθεια στην ευρωζώνη, μόλις η νομισματική ένωση άρχισε να δείχνει σημάδια βελτίωσης της χρηματοοικονομικής σταθερότητάς της. Ήδη, η κρίση στην Ιταλία προκαλεί κλίμα ανησυχίας στη Γερμανία.

Στις 26 Φεβρουαρίου, μιλώντας σε προεκλογική του εκστρατεία, ο Peer Steinbrueck, ο υποψήφιος των Σοσιαλδημοκρατών για την καγκελαρία της Γερμανίας, δήλωσε πως η πολιτική αστάθεια της Ιταλίας θα γίνει μεγαλύτερο πρόβλημα για την ευρωζώνη. Χαρακτήρισε τον επικεφαλής του Κινήματος των Πέντε Αστέρων, Beppe Grillo, και τον επικεφαλής του κόμματος Λαός της Ελευθερίας, Silvio Berlusconi, λαϊκιστές και καραγκιόζηδες.

Αρκετά μέλη του συνασπισμού της Angela Merkel ζήτησαν αυτήν την εβδομάδα τα ιταλικά κόμματα να αποκαταστήσουν τη σταθερότητα και να συνεχίσουν τις μεταρρυθμίσεις που ανέλαβε να πραγματοποιήσει ο απερχόμενος πρωθυπουργός Mario Monti.

Η ανησυχία της Γερμανίας είναι κυρίως πολιτική: την εκλογική επιτυχία του Κινήματος των Πέντε Αστέρων, το οποίο επικρίνει τις κυριαρχούσες ελίτ και απορρίπτει την ηγεσία της Γερμανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θα μπορούσαν να αντιγράψουν άλλα κόμματα στην Ευρώπη. Η αστάθεια της Ιταλίας θα μπορούσε επίσης να φέρει το Βερολίνο στη δύσκολη θέση να παράσχει πολιτική και οικονομική βοήθεια σε μια χώρα που έχει ψηφίσει κατά των μέτρων λιτότητας τα οποία έχει σχεδιάσει η Ε.Ε. και υποστηρίζει η Γερμανία. Αυτό θα μπορούσε να βλάψει την προσπάθεια της Merkel να επανεκλεγεί φέτος. Τέλος, η Γερμανία αντιμετωπίζει τον κίνδυνο μέλη της ευρωζώνης -ιδιαίτερα της περιφέρειας- να αρχίσουν να εκφράζουν πιο ανοικτά τις επικρίσεις τους έναντι της ηγεσίας του Βερολίνου.


Οι ηγέτες της Γερμανίας παρακολουθούν στενά την πολιτική κατάσταση στην Ιταλία. Η αστάθεια στην Ιταλία θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια αύξηση του κόστους δανεισμού για πολλές χώρες της ευρωζώνης. Αυτό αποτελεί εστία ανησυχίας ιδιαίτερα για την Ισπανία, η οποία έλαβε πακέτο διάσωσης για τις τράπεζές της το 2012, αλλά κατάφερε να αποφύγει το αίτημα για διάσωση της χώρας. Τους τελευταίους μήνες, η Μαδρίτη έχει αντιμετωπίσει υψηλά, αλλά ανεκτά κόστη δανεισμού.

Η ισπανική κυβέρνηση φοβάται τώρα ότι η πολιτική αναταραχή στην Ιταλία θα μπορούσε να επαναφέρει τη Μαδρίτη στο επίκεντρο της χρηματοοικονομικής κρίσης της Ευρώπης.

Οι χώρες της ευρωζώνης που πιέζονται από τις αγορές μέχρι στιγμής ακολουθούν τη στρατηγική της Γερμανίας. Ακόμα και όταν, ως αποτέλεσμα της κρίσης, κυβερνήσεις που αντιτίθενται σε αυτήν ανέλαβαν την εξουσία ανατρέποντας κυβερνήσεις που ήταν ανοικτά υπέρ της Γερμανίας, προχώρησαν στην εφαρμογή μη δημοφιλών μεταρρυθμίσεων ως αντάλλαγμα την οικονομική βοήθεια.

Το αποτέλεσμα των ιταλικών εκλογών μπορεί να αλλάξει αυτήν τη δυναμική και να αναγκάσει τη Γερμανία να είναι πιο «εξυπηρετική» έναντι των προβληματικών χωρών προκειμένου να διατηρήσει την ευρωζώνη.

Η βασική αιτία ανησυχίας της Γερμανίας σε ό,τι αφορά τις ιταλικές εκλογές είναι, συνεπώς, πολιτική και όχι οικονομική. Οι ισχυρές επιδόσεις του Κινήματος των Πέντε Αστέρων στις εκλογές, όπως και το δημοσκοπικό ράλι του Berlusconi (που βασίστηκε κυρίως στην ανοικτή αντίθεσή του προς τη γερμανική ηγεσία), πιθανότατα θορύβησαν το Βερολίνο. Αν και η Γερμανία έχει αντιμετωπίσει ξανά τον Berlusconi στο παρελθόν, το Κίνημα των Πέντε Αστέρων είναι ένα νέο στοιχείο.

Ο Grillo, ο ηγέτης του κινήματος, επικέντρωσε την εκστρατεία του στην επίκριση της κυβερνώσας ελίτ της Ιταλίας και της πολιτικής λιτότητας της κυβέρνησης. Ο Grillo αμφισβήτησε επίσης την ηγεσία της Γερμανίας κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής κρίσης και άφησε να εννοηθεί ότι η Ιταλία θα μπορούσε να φύγει από την ευρωζώνη. Η εκλογική επίδοση του Grillo κατέστησε σαφές ότι μια αντισυστημική πολιτική πλατφόρμα μπορεί να έχει εκλογική επιτυχία σε μια χώρα που πλήττεται από την ύφεση και την αυξανόμενη ανεργία.


Ωριμάζουν οι απειλές για το καθεστώς

Οι φόβοι της Γερμανίας είναι διπλοί. Από τη μία πλευρά, το Βερολίνο ανησυχεί μήπως η Ιταλία εγκαταλείψει τη λιτότητα και «σπάσει» τη συμμαχία με τις Βρυξέλλες που είχε πετύχει η τεχνοκρατική κυβέρνηση του Monti. Η Γερμανία φοβάται ότι η Ιταλία μπορεί να κάνει μια ισχυρότερη συμμαχία με τη Γαλλία -και ενδεχομένως με την Ισπανία- σε μια προσπάθεια να χαλαρώσουν οι πολιτικές λιτότητας και να επιδιωχθούν εναλλακτικές προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση της ευρωπαϊκής κρίσης.

Από την άλλη πλευρά, οι έντονες συζητήσεις αναφορικά με τις θεμελιώδεις αιτίες της ευρωπαϊκής κρίσης φέρνουν επίσης φόβους στο Βερολίνο. Το ευρώ συνδέει 17 χώρες με διαφορετικά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας. Η δημιουργία του κοινού νομίσματος ενίσχυσε τις γερμανικές εξαγωγές και εδραίωσε τη θέση της Γερμανίας ως ηγέτιδας οικονομικής δύναμης στην Ευρώπη. Το ζήτημα τώρα είναι ποιος θα επωμιστεί το βάρος του μετριασμού της ευρωπαϊκής κρίσης: η ευρωπεριφέρεια μέσω της λιτότητας, ή το κέντρο -κυρίως η Γερμανία- μέσω της μόνιμης χρηματοδότησης της ευρωζώνης.

Αυτό το ερώτημα, που πριν από λίγα χρόνια θεωρούνταν απαγορευμένο, τίθεται πλέον ανοιχτά από τα αντισυστημικά κόμματα που έχουν πραγματικές πιθανότητες να αποκτήσουν εξουσία. Το ερώτημα ετέθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα πέρυσι και φέτος από το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, και θα τεθεί από πολλά ακόμα ανερχόμενα κόμματα στην ευρωζώνη. Μέχρι στιγμής, τα παραδοσιακά κόμματα έχουν προσεγγίσει πολύ άτολμα το ερώτημα των γερμανικών χειρισμών στην κρίση. Καθώς τα ακραία κόμματα θα γίνονται μέρος του κατεστημένου, το ίδιο θα συμβαίνει και με την απόρριψη του ευρωπαϊκού κατεστημένου.

Αυτή η μεταβαλλόμενη δυναμική θα μπορούσε να έχει σημαντικότατες εγχώριες επιπτώσεις στη Γερμανία. Η ανανεωμένη αστάθεια στην Ιταλία έρχεται σε μια ακατάλληλη στιγμή για την κυβέρνηση Merkel. Η Γερμανία διεξάγει γενικές εκλογές τον Σεπτέμβριο και η Merkel δεν θέλει η επιστροφή της πολιτικής και οικονομικής αστάθειας στην Ευρώπη να θέσει σε κίνδυνο την επανεκλογή της. Μέχρι στιγμής, οι Γερμανοί ψηφοφόροι δείχνουν να εκτιμούν τη στρατηγική της να ζητά αυστηρά περισσότερες μεταρρυθμίσεις και μια κεντρική εποπτεία των χωρών που λαμβάνουν βοήθεια.

Μια ανανεωμένη αναζωπύρωση της οικονομικής κρίσης λόγω της αστάθειας στην Ιταλία θα μπορούσε να θέσει εν αμφιβόλω την ευρωπαϊκή στρατηγική της Merkel. Αν ενταθούν οι πιέσεις, γεγονός που θα εξαρτηθεί από τις αγορές και από το πώς θα εξελιχθεί η πολιτική κατάσταση στην Ιταλία, η Merkel πιθανότατα θα γίνει πιο δεκτική σε πιθανή παρέμβαση από την ΕΚΤ, αφού κάτι τέτοιο δεν θα αφορά άμεσα τα χρήματα των Γερμανών φορολογουμένων. Ωστόσο, ακόμα και αυτή η εναλλακτική θα μπορούσε να αποδειχθεί μη δημοφιλής στο εσωτερικό της χώρας.

Η κρίση στην Ιταλία όχι μόνο απειλεί να επαναφέρει την αστάθεια στην ευρωζώνη, αλλά δείχνει επίσης κι ότι οι προσπάθειες της Γερμανίας να διασφαλίσει ότι οι νέες κυβερνήσεις ευθυγραμμίζονται με τη στρατηγική του Βερολίνου γίνονται όλο και πιο δύσκολες. Τους επόμενους μήνες, το Βερολίνο θα προσπαθήσει να υποστηρίξει ότι οι χώρες εφαρμόζουν μεταρρυθμίσεις όχι επειδή έτσι διατάζει η Γερμανία, αλλά γιατί πρέπει να ανακτηθεί η εμπιστοσύνη των επενδυτών.

Οι πιέσεις της αγοράς, υπό τη μορφή υποβαθμίσεων από οίκους αξιολόγησης και αύξησης του κόστους χρηματοδότησης, θα ενισχύσουν σε κάποιον βαθμό το επιχείρημα του Βερολίνου και θα αναγκάσουν τις χώρες της ευρωπεριφέρειας να εφαρμόσουν τις μεταρρυθμίσεις, ασχέτως της γερμανικής θέσης.

Όποιος και να ηγηθεί της Γερμανίας θα έρθει αντιμέτωπος με ένα δίλημμα: Οι Γερμανοί ψηφοφόροι θέλουν το Βερολίνο να αναλάβει ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση του μέλλοντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να πιέσει ώστε να γίνουν δομικές αλλαγές σε άλλες χώρες. Από την άλλη πλευρά, η εικόνα της Γερμανίας ως ηγέτιδας των προσπαθειών διαχείρισης της κρίσης θα μπορούσε να κινδυνεύσει αφού ίσως οδηγούσε σε βάθεμα της κρίσης σε άλλες χώρες και να παγιώσει την αντίσταση κατά της γερμανικής στρατηγικής - όπως έδειξαν και οι εκλογές στην Ιταλία.