Για πρώτη φορά, η Ευρωπαϊκή Ένωση μειώνει τον πολυετή προϋπολογισμό της κατόπιν διαταγής των χωρών του πυρήνα που επιδοτούν τα φτωχότερα μέλη του μπλοκ, τα οποία τάσσονταν υπέρ αυξήσεων.

Ο προϋπολογισμός του 2014-2020 αναμένεται να διαμορφωθεί στα 960 δισ. ευρώ. Οι διαπραγματεύσεις έδειξαν τη διαφοροποίηση στα εθνικά συμφέροντα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα μπορούσαν να κατακερματιστούν ακόμα περισσότερο ως αποτέλεσμα των περικοπών στον προϋπολογισμό. Αν και οι μειώσεις στις δαπάνες έχουν στόχο να περιορίσουν τον αυξανόμενο ευρωσκεπτικισμό μεταξύ των πιστωτριών χωρών, θα μπορούσαν να οδηγήσουν τα νεότερα μέλη της Ε.Ε. στο να αμφισβητήσουν την προθυμία και τη δυνατότητα της Δυτικής Ευρώπης να στηρίξει την ανάπτυξη στην Ανατολή.

Ο προϋπολογισμός που προτάθηκε τον Νοέμβριο όριζε περικοπές στις δαπάνες για έρευνα και στις υποδομές των τομέων μεταφορών, ενέργειας και τηλεπικοινωνιών. Οι αγροτικές δαπάνες θα υποχωρούσαν κάτω του 40% του προϋπολογισμού. Τα διαρθρωτικά κεφάλαια και τα κεφάλαια συνοχής, τα οποία έχουν δημιουργηθεί για να βοηθήσουν στην ενσωμάτωση τις πιο πρόσφατα ενταχθείσες -και κατά κύριο λόγο πιο αδύναμες- οικονομίες στον πυρήνα της Ευρώπης, αναμένεται να αντιστοιχούν στο 33% του νέου προϋπολογισμού της Ε.Ε.

Τα παλαιότερα μέλη όπως η Ισπανία ή η Ελλάδα, που έχουν πληγεί περισσότερο από την οικονομική κρίση της Ευρώπης, αναμένεται να λάβουν κεφάλαια για να αντιμετωπίσουν την υψηλή ανεργία. Το μπλοκ θα πρέπει να προχωρήσει σε απολύσεις και σε πάγωμα μισθών για τα επόμενα έτη.

Ο σκοπός του πολυετούς προϋπολογισμού είναι να παράσχει τα χρηματοοικονομικά μέσα στις διοικήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να στηρίξει την οικονομική ανάπτυξη σε όλο το μπλοκ. Η χρηματοδότηση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα φτωχότερα μέλη της Ε.Ε., οι εθνικοί προϋπολογισμοί των οποίων δεν μπορούν να στηρίξουν τα μεγάλα projects υποδομών ή δομικές μεταρρυθμίσεις. Οι περικοπές στον προϋπολογισμό θα μειώσουν αυτές τις οικονομικές ευκαιρίες, ιδιαίτερα για τις προσφάτως ενταχθείσες χώρες όπως η Πολωνία και η Ρουμανία.

Ακόμα και πριν ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις για τις δαπάνες, οι απειλές για βέτο στον προϋπολογισμό, εάν δεν ανταποκρίνονταν στα συμφέροντα των διαφόρων πολιτικών, τόνισαν τις ισχυρές εθνικές διαφορές.


Το χάσμα

Πρώτον, υπάρχει μια ιδεολογική διαφορά. Οι βόρειες χώρες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γερμανίας, της Ολλανδίας, της Δανίας και της Σουηδίας, ισχυρίζονται πως η λιτότητα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο είναι σημαντική και πρέπει να αντανακλά τις εθνικές περικοπές δαπανών που εφαρμόζονται στο πλαίσιο των δομικών μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται ώστε να ξεπεραστεί η ευρωπαϊκή κρίση.

Οι χώρες της περιφέρειας, με στήριξη από τη Γαλλία, ένα μέλος του πυρήνα της Ε.Ε., σε γενικές γραμμές ισχυρίζονται πως η λιτότητα επιδεινώνει την κρίση. Υποστηρίζουν πως οι κρατικές δαπάνες πρέπει να αντισταθμίζουν την αδυναμία των ιδιωτικών τομέων σε εθνικό επίπεδο. Σε επίπεδο Ε.Ε., αυτός ο ισχυρισμός έχει χρησιμοποιηθεί ως ένσταση για τις περικοπές του προϋπολογισμού.

Τα εγχώρια πολιτικά συμφέροντα βρέθηκαν επίσης στο επίκεντρο, όπως φάνηκε από τη συζήτηση αναφορικά με τις κατηγορίες του προϋπολογισμού της Ε.Ε. Για παράδειγμα, η Γαλλία κερδίζει πολλά από τις αγροτικές επιδοτήσεις και έτσι αντιτίθεται στις περικοπές στον τομέα αυτό. Εν τω μεταξύ, τα μέλη της Ανατολικής και της Κεντρικής Ευρώπης δίνουν αξία στα διαρθρωτικά κεφάλαια και στα κεφάλαια συνοχής, που αντιπροσωπεύουν αρκετές ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ τους. Αφού οι χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης είναι καθαρά ευεργετούμενες από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε., η θέση τους στις διαπραγματεύσεις είναι πιο ισχνή.

Αν οποιαδήποτε από τις χώρες αυτές είχε ασκήσει βέτο στον προϋπολογισμό, τότε οι τρέχοντες ετήσιοι προϋπολογισμοί θα είχαν μετακυλιστεί, αποφεύγοντας έτσι τη μείωση των δαπανών.

Όμως μια τέτοια κίνηση θα αποξένωνε τις πιστώτριες χώρες της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου, που θα έτεινε περισσότερο στα να αποστασιοποιηθεί από την Ένωση τα επόμενα χρόνια. Ένα βέτο θα αποδυνάμωνε επίσης τις προοπτικές τα νεότερα μέλη να συγκεντρώσουν επιπλέον χρηματοδότηση.

Μαζί με την ανακοίνωση της 8ης Φεβρουαρίου για τον προϋπολογισμό, ήρθε και η αρνητική είδηση αναφορικά με τα οικονομικά στοιχεία διαφόρων χωρών της Ανατολικής και της Κεντρικής Ευρώπης, τονίζοντας την ανάγκη για επιπλέον βοήθεια από τη Δύση.


Η στάση του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου

Παρά τον συμβιβασμό, που ως επί το πλείστον ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των χωρών της Βόρειας Ευρώπης, οι διαπραγματεύσεις για τον προϋπολογισμό δεν έχουν ολοκληρωθεί. Από το 2009 όπου τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας, εκτός από τις 27 χώρες μέλη της Ε.Ε., ο προϋπολογισμός είναι υποχρεωτικό να εγκριθεί και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Ο Martin Schulz, ο επικεφαλής σε αυτό, δήλωσε στις 8 Φεβρουαρίου ότι το νομοθετικό σώμα είναι απίθανο να στηρίξει τον συμβιβασμό, καθιστώντας αναγκαίες τις περαιτέρω διαπραγματεύσεις τις ερχόμενες εβδομάδες. Αν και οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης πέτυχαν κυρίως τις περικοπές στις δαπάνες που είχαν απαιτήσει, οι ηγέτες θα πρέπει ακόμα να πείσουν το ευρωκοινοβούλιο να συνυπογράψει.

Προς το παρόν, οι περισσότερες από τις πιο ανεπτυγμένες χώρες της Ε.Ε. έχουν επικεντρώσει την προσοχή τους στη σταθεροποίηση της ευρωζώνης και στην αντιμετώπιση του αυξανόμενου ευρωσκεπτικισμού που παρατηρείται στους λαούς τους. Η αυξανόμενη ανεργία, ιδιαίτερα στη νότια περιφέρεια, και οι γενικές οικονομικές δυσκολίες οδηγούν σε δυσαρέσκεια σε πολλά κράτη μέλη της Δυτικής Ευρώπης.

Η ανακοίνωση ότι οι δαπάνες θα πρέπει να αυξηθούν για χώρες με ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο ανεργίας τονίζει την πιθανότητα τα μέλη της Ανατολικής και της Νότιας Ευρώπης να αρχίσουν να ανταγωνίζονται όλο και περισσότερο για τα περιορισμένα κεφάλαια της Ε.Ε. Εν τω μεταξύ, οι δυτικές χώρες, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, θα ανταγωνιστούν με χώρες της Ανατολής για τα επιδόματα ανεργίας.


Ο γαλλογερμανικός άξονας

Οι διαπραγματεύσεις για τον προϋπολογισμό τόνισαν επίσης τις διαφορές μεταξύ της Γερμανίας και της Γαλλίας, η συνεργασία των οποίων είναι ζωτικής σημασίας για τη βιωσιμότητα της ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως ισχυρός υποστηρικτής της λιτότητας, η Γερμανία τάχθηκε στο πλευρό άλλων βόρειων ευρωπαϊκών χωρών, κυρίως μη μελών της ευρωζώνης, για να περιληφθούν περικοπές στον προϋπολογισμό.

Η Γαλλία τάχθηκε στο πλευρό των χωρών του νότου. Ο νέος προϋπολογισμός υποδηλώνει πως η Γαλλία έβαλε σε προτεραιότητα τη σχέση της με τη Γερμανία αντί την υπεράσπιση των συμφερόντων των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών της Ε.Ε. Όμως, καθώς αποδυναμώνεται η γαλλική οικονομία, ο Γάλλος πρόεδρος Φρ. Ολάντ θα δει ότι είναι όλο και δυσκολότερο να συμφωνήσει με τη Γερμανίδα καγκελάριο Αγκ. Μέρκελ σε ό,τι αφορά την πορεία της Ευρώπης. 

Οι πιέσεις των χωρών του Βορρά για περικοπές στον προϋπολογισμό της Ε.Ε. μπορούν να εξηγηθούν από δύο παράγοντες: Πρώτον, οι ψηφοφόροι στις πιστώτριες χώρες θα αναστατώνονταν αν έβλεπαν να αυξάνονται οι δαπάνες της Ε.Ε. την ώρα που περικόπτονται οι εθνικοί προϋπολογισμοί στις δικές τους χώρες. Δεύτερον, οι ηγέτες των χωρών αυτών προσπαθούν να περιορίσουν την αύξηση του ευρωσκεπτικισμού δίνοντας έμφαση στα όρια των δαπανών της Ε.Ε.

Οι μειώσεις στις δαπάνες θα είχαν δυσμενείς επιπτώσεις στις πιστώτριες χώρες, αλλά και στις ευεργετούμενες. Το γεγονός ότι ο προϋπολογισμός πράγματι μειώθηκε θα μπορούσε να θεωρηθεί από τους ευρωσκεπτικιστές των χωρών του πυρήνα επιβεβαίωση ότι αν πιέσουν αρκετά μπορούν να ανακτήσουν την εξουσία από τις Βρυξέλλες. Όμως, στα νεότερα μέλη της Ε.Ε., η χρηματοδότηση για την ανάπτυξη των υποδομών ήταν αυτή που έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια.

Οι περικοπές σε κρίσιμης σημασίας τομείς θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τις προσπάθειες για ενοποίηση της περιφέρειας της Ευρώπης, ιδιαίτερα των νεότερων μελών, αποδυναμώνοντας έτσι τη συνοχή ολόκληρου του μπλοκ. Λόγω της οικονομικής κρίσης και της αναμενόμενης ένταξης της Κροατίας, περισσότερες χώρες θα ανταγωνίζονται για λιγότερη χρηματοδότηση από την Ε.Ε. τα επόμενα χρόνια.