Η Ευρώπη και οι χρηματαγορές παρακολουθούσαν με προσοχή τις ελληνικές εκλογές της 17ης Ιουνίου. Η Γερμανίδα καγκελάριος Angela Merkel, ο Γάλλος πρόεδρος Francois Hollande και ο Ιταλός πρωθυπουργός Mario Monti καθυστέρησαν τις πτήσεις τους για τη σύνοδο του G20 στο Μεξικό περιμένοντας τα αποτελέσματα.

Οι δύο βασικοί αντίπαλοι στις εκλογές ήταν η κεντροδεξιά Νέα Δημοκρατία -που ορκίστηκε να τηρήσει τις δεσμεύσεις της Ελλάδας για τη λιτότητα και να τηρήσει τις οικονομικές συμφωνίες που υπέγραψε η χώρα με την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο- και ο ΣΥΡΙΖΑ - η ομάδα των ακροαριστερών πολιτικών που ορκίστηκαν να απορρίψουν τις υπάρχουσες συμφωνίες της Ελλάδας, να βάλουν τέλος στη λιτότητα και να διατηρήσουν τη θέση της χώρας στην ευρωζώνη.

Ένα τρίτο μεγάλο κόμμα, το κεντροαριστερό ΠΑΣΟΚ, συμμερίζεται τη θέση της Ν.Δ. για τη διατήρηση της συμφωνίας διάσωσης της Ελλάδας. Το ΠΑΣΟΚ ήταν το κυβερνών κόμμα στην Ελλάδα μέχρι τον σχηματισμό κυβέρνησης ενότητας με τη Ν.Δ. στα τέλη του 2011.

Για λίγο φάνηκε πως αυτές οι εκλογές θα ήταν αποφασιστικές. Η Ελλάδα είτε θα απέρριπτε τη συμφωνία με τους διεθνείς πιστωτές, κάτι που ενδεχομένως θα οδηγούσε σε έξοδό της από την ευρωζώνη, είτε δεν θα την απέρριπτε. Αν απέρριπτε τη λιτότητα και έφευγε αναγκαστικά ή εθελοντικά από την ευρωζώνη, ίσως δημιουργούσε προηγούμενο για άλλες προβληματικές χώρες και επιτάχυνε την οικονομική κρίση - η έξοδος από την ευρωζώνη και η χρεοκοπία πιθανότατα θα πήγαιναν χέρι-χέρι.

Η Ευρώπη θα δοκιμαζόταν όσο ποτέ άλλοτε και θα ανακάλυπτε πόσο ανθεκτική είναι σε μια μεγαλύτερη οικονομική κρίση.

Όμως, στην Ευρώπη, το λιγότερο πιθανό αποτέλεσμα είναι το αποφασιστικό αποτέλεσμα. Η Ν.Δ. κέρδισε τις εκλογές, αλλά μην έχοντας αυτοδυναμία προχωρά σε κυβέρνηση συνασπισμού. Από την άλλη πλευρά, ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει να σχηματίσει ισχυρή αντιπολίτευση.

Η ελληνική ψήφος δεν έλυσε τίποτα. Το ότι η ευρωπαϊκή κρίση έπληξε πιο σοβαρά μια χώρα που είναι πολιτικά τόσο κατακερματισμένη μπορεί να θεωρηθεί αξιοθρήνητο. Από την άλλη πλευρά, κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η κρίση αναπόφευκτα θα ήταν σοβαρότερη στην πιο διχασμένη χώρα - όχι γιατί ο διχασμός προκάλεσε την κρίση, αλλά διότι η κρίση έφερε τον διχασμό.

Η πίεση που έφεραν οι συνθήκες στην Ελλάδα υπονόμευσε την όποια πολιτική τάξη υπήρχε. Οι επιλογές των πολιτικών ήταν τόσο περιορισμένες και τόσο τρομακτικές που ήταν δύσκολο να υπάρξουν κατανοητές αντιδράσεις. Η Ελλάδα έχει επιλογές, όμως δεν μπορεί να επιλέξει. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, η Ευρώπη θέλει μια απόφαση για το μέλλον της, όποια και αν είναι αυτή. Στις 17 Ιουνίου, η Ελλάδα απογοήτευσε την Ευρώπη όχι λόγω της επιλογής που έκανε, αλλά διότι έχει παραλύσει από την αναποφασιστικότητα.

Η διαχείριση της κρίσης

Η αναποφασιστικότητα της Ελλάδας βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με αυτό της Ευρώπης. Ένα άλλο πλαίσιο αναποφασιστικότητας -και μάλιστα πιο σημαντικό- δημιουργείται στις γαλλογερμανικές σχέσεις. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Γαλλίας κέρδισε την απόλυτη πλειοψηφία την ίδια ημέρα που οι Έλληνες βρέθηκαν σε ένα ακόμα αδιέξοδο. Αυτό καθιστά πιθανό τον σχηματισμό κυβέρνησης των Σοσιαλιστών στη Γαλλία χωρίς τους Πράσινους, δίνοντας στον Hollande μια ισχυρή και κατανοητή πλατφόρμα δράσης.

Η θέση της Γαλλίας σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της κρίσης χρέους διαφέρει θεμελιωδώς από αυτήν της Γερμανίας. Η Γερμανία έχει πει ότι δεν θα συμφωνήσει σε προτεινόμενες λύσεις που στην ουσία θα μετέτρεπαν την ευρωζώνη σε ένωση μεταφοράς πόρων, μέχρις ότου η υπόλοιπη Ευρώπη ισοσκελίσει τους προϋπολογισμούς της μέσω των μέτρων λιτότητας.

Η Γερμανία πιστεύει ότι αυτό πρέπει να είναι το πρώτο βήμα προς τη μεγαλύτερη ενοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωζώνης. Ο Hollande έχει διαφορετική άποψη. Και αυτός θέλει μεγαλύτερη ενοποίηση στην Ε.Ε. και στην ευρωζώνη, ωστόσο τάσσεται υπέρ της οικονομικής τόνωσης ταυτόχρονα με τα μέτρα λιτότητας, ως τρόπο για την εξισορρόπηση των δημοσιονομικών των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.

Ο Hollande θέλει τα δημοσιονομικά προβλήματα της Ευρώπης να λυθούν μέσω της ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει τόνωση των οικονομιών, διαδικασία που απαιτεί δαπάνες ελλειμμάτων. Ο Hollande ακολουθεί μια κεϊνσιανή στάση που θέλει η αυξημένη ζήτηση για αγαθά μεταξύ των καταναλωτών να αυξάνει την οικονομική δραστηριότητα και τις επενδύσεις. Ως σοσιαλιστής με ισχυρή αριστερή εκπροσώπηση στο κόμμα του, δεν μπορεί να στηρίξει τη γερμανική θέση, η οποία περιορίζει την οικονομία, ιδιαίτερα μέσω της μείωσης των κρατικών δαπανών, συμπιέζοντας έτσι την κατανάλωση.

Η διαφορά μεταξύ της γαλλικής και της γερμανικής προσέγγισης είναι ουσιαστική. Αποκαλύπτει μια διαμάχη στην καρδιά της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη διαχείριση της κρίσης. Οι Γερμανοί απαίτησαν με επιθετικότητα τον ισοσκελισμό των προϋπολογισμών.

Οι Γάλλοι γίνονται εξίσου επιθετικοί στην απαίτηση για επεκτατικές πολιτικές. Και οι δύο πλευρές θέλουν να αποφύγουν τις χρεοκοπίες, όμως οι Γερμανοί θέλουν εγγυήσεις για την αποπληρωμή του χρέους μέσω συνδυασμού πακέτων διάσωσης και λιτότητας. Οι Γάλλοι θέλουν σε αυτό το μίγμα να προστεθεί και η ανάπτυξη, κάτι που αλλάζει τελείως την κατάσταση διότι η ανάπτυξη θα χρηματοδοτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τα γερμανικά ταμεία.

Αυτό δεν είναι απλώς θέμα διαφορετικής οικονομικής θεωρίας. Είναι θέμα εθνικού συμφέροντος. Η Γαλλία δεν βρίσκεται σε τόσο δύσκολη οικονομική κατάσταση όσο η Ισπανία ή η Ιταλία -ας μην αναφερθούμε στην Ελλάδα-, παρά ταύτα αισθάνεται τις πιέσεις της χρηματοοικονομικής κρίσης. Εάν η Ευρώπη συνεχίσει στον δρόμο προς την ύφεση, η Γαλλία θα έρθει αντιμέτωπη με υψηλότερη ανεργία και ως εκ τούτου με εγχώριες πολιτικές πιέσεις στο πλαίσιο του γερμανικού σχεδίου. Δεν είναι προς το συμφέρον ούτε του Hollande ούτε της Γαλλίας να ακολουθηθεί η πορεία που χαράσσει η Γερμανία.

Από τη δική της πλευρά, η Γερμανία δεν μπορεί να διακινδυνεύσει περισσότερα κρατικά ελλείμματα στο ευρωπαϊκό οικονομικό σύστημα. Η εύρωστη οικονομία της δίνει σε αυτήν ένα χρηματοοικονομικό «μαξιλάρι» για να αμβλύνει τις επιπτώσεις από τις περικοπές στα ελλείμματα. Η υπόλοιπη Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, δεν έχει αυτήν την πολυτέλεια.

Το ενδιαφέρον είναι πως η Γαλλία και η Γερμανία είχαν κοινή γραμμή στο θέμα αυτό μέχρι να εκλεγεί πρόεδρος της χώρας ο Hollande. Πράγματι, η βάση και η αποστολή της ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν η στενή ευθυγράμμιση των δύο χωρών. Ως θεμελιώδης αρχή της Ένωσης, μια τέτοια ευθυγράμμιση εγγυάτο τη σταθερότητα και αποθάρρυνε τις διαμάχες που είχαν χωρίσει παλαιότερα την Ευρώπη. Τώρα, η Ευρώπη έχει χάσει τη συνοχή της στο υψηλότερο επίπεδο, αν και με πιο ελεγχόμενο τρόπο απ’ ό,τι στην Ελλάδα.

Δυσαρμονία και κοινή γνώμη

Βέβαια, η κατάσταση δεν είναι απλή. Αυτό που λέει η Γερμανία πως θέλει διαφέρει από αυτό που επιτρέπει να γίνει. Ισχυρίζεται ότι τάσσεται υπέρ της λιτότητας, όμως περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα χρειάζεται να παραμείνει η ευρωζώνη ανέπαφη.

Έτσι είναι πρόθυμη να συμβιβαστεί σε ό,τι αφορά τη λιτότητα και την ανάληψη κινδύνου για τα επισφαλή δάνεια. Από την άλλη πλευρά, η Γερμανία απορρίπτει την ιδέα ότι απαιτείται -ή ότι μπορεί να είναι αποτελεσματική -μια συστηματική στρατηγική για την τόνωση της ανάπτυξης.

Η Γαλλία δεν βλέπει άλλη λύση, διαφορετικά θα έρθει η ίδια αντιμέτωπη με τη λιτότητα. Και οι δύο χώρες θέλουν διαφορετικές δημοσιονομικές πολιτικές από τα κράτη-μέλη καθώς και από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (λογικά).

Από τα πιο πιεσμένα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέχρι τις σχέσεις μεταξύ των ισχυρότερων και πιο σταθερών κρατών της υπάρχει πλέον πρωτοφανής δυσαρμονία. Αυτό που εξωθεί τη δυσαρμονία είναι η κοινή γνώμη. Η ελληνική κοινή γνώμη είναι διχασμένη πολιτικά και έτσι η Ελλάδα έχει παραλύσει.

Η Γαλλία πραγματοποίησε εκλογές στις οποίες ο Hollande, ο οποίος έχει σοβαρές αμφιβολίες για τη γερμανική πολιτική, ανέτρεψε και αντικατέστησε τον προκάτοχό του πρόεδρο Nicolas Sarkozy, ο οποίος ασπαζόταν τη γερμανική θέση σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της κρίσης.

Δεν είναι οι πολιτικοί που εμφανίζονται διχασμένοι. Μάλλον το εκλογικό σώμα είναι αυτό που οδηγεί σε διαχωρισμό τους πολιτικούς. Η γερμανική λύση για το πρόβλημα είναι τόσο δυσάρεστη για την υπόλοιπη Ευρώπη που οι πολιτικοί της παραδοσιακής ελίτ, οι οποίοι στηρίζουν τα σχέδια της Γερμανίας -όπως ο Sarkozy και ο πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας Γιώργος Παπανδρέου- αντικαθίστανται. Οι αντικαταστάτες τους τείνουν να απορρίπτουν τη γερμανική θέση.

Πράγματι, η πολιτική πραγματικότητα παρεμποδίζει τις δράσεις των Ευρωπαίων νομοθετών. Μέχρι πριν από περίπου πέντε χρόνια, υπήρχε ευρεία συναίνεση στη γηραιά ήπειρο σε ό,τι αφορά τα ζητήματα της Ε.Ε. και οι πολιτικοί ήταν ελεύθεροι να ευθυγραμμιστούν με την Ευρώπη. Αυτό δεν ισχύει πλέον - η λύση για τη διατήρηση της Ευρώπης έχει διαφοροποιηθεί. Και το σημαντικότερο, η Γερμανία έχει μετατραπεί στο πρόβλημα της ευρωζώνης, από εκεί που κάποτε ήταν η λύση.

Τα δομικά ζητήματα, όπως η εξάρτηση της Γερμανίας από τις εξαγωγές προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, εν μέρει μόνο εξηγούν την αλλαγή στην αντίληψη της κοινής γνώμης της χώρας. Για την ακρίβεια, οι γερμανικές μέθοδοι για τη διαχείριση της κρίσης θεωρούνται όλο και περισσότερο από άλλες χώρες απειλή για την ευημερία τους.

Η Γερμανία θέλει να βρει στήριγμα στη Γαλλία. Το πρόβλημα είναι πώς θα συμφιλιωθούν οι απόψεις της Γαλλίας και της Γερμανίας. Η Γαλλία ακόμα δεν ηγείται ενός συνασπισμού κατά της Γερμανίας, όμως είναι δύσκολο να φανταστούμε κάποιο διαφορετικό σενάριο.

Όσο περισσότερες εκλογές πραγματοποιούνται, τόσο πιο πολύ η κοινή γνώμη θα σπρώχνει τους ηγέτες σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Όλο και πιο συχνά αυτή η κατεύθυνση θα απέχει από τη λιτότητα και τη Γερμανία. Συν τω χρόνω, αυτό θα παγιώσει έναν νέο χάρτη. Αν και δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο ακόμα, οι πρόσφατες εκλογές τουλάχιστον δεν λύνουν το πρόβλημα της Ευρώπης. Αντιθέτως, μπορεί να τη διχάζουν ακόμα περισσότερο. Και έχουμε πολλές ακόμα εκλογές μπροστά μας.