Όταν ο Jean-Claude Trichet ζήτησε τον περασμένο Ιούνιο τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού υπουργείου οικονομικών, το οποίο θα έχει την εποπτεία των εθνικών προϋπολογισμών, η ιδέα φάνηκε φανταχτερή, ένα απόμακρο όνειρο που θα χρειαζόταν χρόνια ή ακόμα και δεκαετίες για να υλοποιηθεί, εάν υλοποιούνταν ποτέ.

Έναν χρόνο αργότερα, με την κρίση χρέους της ευρωζώνης να απειλεί να διαλύσει το μπλοκ, η Γερμανία πιέζει τους εταίρους της για το ίδιο ακριβώς τεράστιο άλμα προς τη δημοσιονομική ενοποίηση, το οποίο είχε υπόψη του και ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Έχοντας βρει εμπόδια στο να επιβάλει το δημοσιονομικό της σύμφωνο για τη δημοσιονομική πειθαρχία, η Γερμανίδα καγκελάριος Angela Merkel πιέζει για ακόμα πιο φιλόδοξα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων της δημιουργίας μιας κεντρικής αρχής που θα διαχειρίζεται τα οικονομικά της ευρωζώνης και της παραχώρησης μεγάλων νέων εξουσιών στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Θέλει επίσης να υπάρξει συντονισμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση σε ό,τι αφορά τη μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας, των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και των φορολογικών πολιτικών, σύμφωνα με Γερμανούς αξιωματούχους.

Μέχρις ότου τα κράτη συμφωνήσουν σε αυτά τα «βήματα» -και στην άνευ προηγουμένου απώλεια εθνικής κυριαρχίας που θα σημάνει η εφαρμογή τους- οι αξιωματούχοι λένε ότι το Βερολίνο θα αρνηθεί να εξετάσει άλλες πρωτοβουλίες όπως τα ευρωομόλογα ή μια τραπεζική ένωση με εγγυήσεις διασυνοριακών καταθέσεων - βήματα τα οποία το Βερολίνο λέει ότι θα μπορούσαν να γίνουν σε δεύτερη φράση.

Στόχος είναι οι ηγέτες της Ε.Ε. να συμφωνήσουν στη δημιουργία ενός χάρτη προς τη δημοσιονομική ενοποίηση στη σύνοδο της Ε.Ε. που θα πραγματοποιηθεί στις 28-29 Ιουνίου, κατά τη διάρκεια της οποίας κορυφαίοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Herman Van Rompuy, θα παρουσιάσουν σειρά αρχικών προτάσεων.

Στη συνέχεια, όπως δήλωσαν ευρωπαϊκές πηγές στο Reuters, οι ευρωπαϊκές χώρες θα βάλουν τις λεπτομέρειες στο σχέδιο, το δεύτερο εξάμηνο του 2012, μαζί με ένα χρονοδιάγραμμα για την ανατροπή των συνθηκών της Ε.Ε., κίνηση που το Βερολίνο θεωρεί ζωτικής σημασίας για να υπάρξει στενότερη ενοποίηση. Αυτό το χρονοδιάγραμμα, όμως, σύμφωνα με γερμανικό έγγραφο που επικαλείται το Reuters, μπορεί να φτάνει μέχρι τα μέσα του 2013!

«Το θεμελιώδες ερώτημα είναι σχετικά απλό: οι εταίροι μας θέλουν πράγματι περισσότερη Ευρώπη, ή απλώς θέλουν περισσότερα γερμανικά χρήματα;», δήλωσε κυβερνητικό στέλεχος στο Βερολίνο.

Αν οι ευρωπαϊκές χώρες προχωρήσουν, τα βήματα που θα κάνουν θα αντιπροσωπεύουν το σημαντικότερο πολιτικό άλμα που έχει γίνει από τότε που συμφώνησαν να αφήσουν τα εθνικά τους νομίσματα και να παραχωρήσουν τον έλεγχο της νομισματικής πολιτικής πριν από 13 χρόνια, επισημαίνει το πρακτορείο. Όμως, τα εμπόδια είναι τρομακτικά.

«Δεν έρχεται το τέλος του κόσμου, αντιθέτως η αίσθηση είναι ότι βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας ακόμα σημαντικής κίνησης για την ευρωπαϊκή ενοποίηση», δήλωσε ο chief economist της Unicredit, Erik Neilsen. «Γιατί όμως αυτές οι πρωτοβουλίες να έρχονται μόνο όταν βρισκόμαστε στην άκρη του γκρεμού, όπου ο κίνδυνος ατυχήματος είναι τόσο μεγαλύτερος;».

Τα σχέδια για περαιτέρω οικονομική ενοποίηση έθιξε τη Δευτέρα από την Αγία Πετρούπολη και ο H. Van Rompuy. Ο Η. Van Rompuy τόνισε πως ο ίδιος και οι τρεις άλλοι κορυφαίοι αξιωματούχοι της Ε.Ε. (Juncker, Barroso, Draghi) θα παρουσιάσουν «τους βασικούς θεμέλιους λίθους αυτής της στενότερης οικονομικής και νομισματικής ένωσης» και «μια μέθοδο εργασίας προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος». Στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκε με δηλώσεις του και ο Οli Rehn.

Το δίλημμα του Hollande

Η Ισπανία, τα τραπεζικά προβλήματα της οποίας την έχουν καταστήσει τον τελευταίο στόχο των αγορών, το Σαββατοκύριακο άφησε να εννοηθεί ότι συμφωνεί σε ένα βασικό στοιχείο του προαναφερόμενου σχεδίου.

Ο Ισπανός πρωθυπουργός Mariano Rajoy στήριξε τη δημιουργία μιας νέας ευρωπαϊκής δημοσιονομικής αρχής παρόμοιας με αυτήν στην οποία είχε αναφερθεί πέρυσι κατά τη διάρκεια ομιλίας του στο Άαχεν της Γερμανίας ο Jean Claude Trichet.

Άλλα κράτη, όμως, συμπεριλαμβανομένης της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας της ευρωζώνης, της Γαλλίας, έχουν έντονες επιφυλάξεις σε ό,τι αφορά την παραχώρηση τόσο μεγάλης κυριαρχίας.

Ο νέος Γάλλος πρόεδρος, Francois Hollande, κέρδισε τις γαλλικές εκλογές τον περασμένο μήνα υποσχόμενος νέα βήματα για την ενίσχυση της ανάπτυξης. Στη σύνοδο της Ε.Ε., που θα γίνει στο τέλος του μήνα, εκείνος και άλλοι ηγέτες αναμένεται να συνασπιστούν κατά της Merkel με στόχο να την πιέσουν για τη λήψη νέων μέτρων που θα ενισχύουν την ανάπτυξη.

Όμως, μετά από κάποιες μέτριες υποχωρήσεις από τη Γερμανίδα ηγέτιδα, μια χαλαρή ομοφωνία για στρατηγική ανάπτυξης φάνηκε ήδη να σχηματίζεται, πριν από τη σύνοδο των Ευρωπαίων ηγετών.

Τώρα, στο επίκεντρο της συνόδου φαίνεται πιθανό ότι θα βρεθούν τα βήματα που χρειάζεται να γίνουν για μια δημοσιονομική ένωση, θέμα το οποίο φέρνει σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση τον Hollande, παρότι άνθρωποι που τον γνωρίζουν καλά δηλώνουν πως το όραμά του για την Ευρώπη είναι πολύ πιο κοντά στο φεντεραλιστικό μοντέλο της Γερμανίας, σε σχέση με γαλλοκεντρικούς προκατόχους του.

«Είναι μια μεγάλη πρόκληση για τον Hollande», δήλωσε ανώτατος Γάλλος αξιωματούχος, ο οποίος θέλησε να διατηρηθεί η ανωνυμία του. «Νομίζω πως είναι έτοιμος για μια στενότερη δημοσιονομική ενοποίηση, όμως νομίζω πως οι υπόλοιποι Γάλλοι πολιτικοί -τόσο οι αριστεροί όσο και οι δεξιοί- δεν είναι».

Το Βερολίνο και άλλες πρωτεύουσες ελπίζουν πως, αν οι ηγέτες των χωρών της Ε.Ε. μπορέσουν να παρουσιάσουν ένα αξιόπιστο σχέδιο για τη μετάβαση προς μια δημοσιονομική ένωση, η περαιτέρω μετάδοση της κρίσης -ακόμα και αν η Ελλάδα φύγει από την ευρωζώνη- μπορεί να περιοριστεί, σύμφωνα με κεντρικό τραπεζίτη.

Όμως, ακόμα και αν οι Γερμανοί πράγματι υπερισχύσουν των Γάλλων και άλλων χωρών -όπως η Φινλανδία και η Αυστρία-, που εκφράζουν επιφυλάξεις, υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες αναφορικά με το αν ένα 5ετές - 10ετές σχέδιο για στενότερη ενοποίηση θα είναι αρκετό για να αποκατασταθεί τώρα η εμπιστοσύνη των επενδυτών.

Αυτό σημαίνει ότι για κάποιο διάστημα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα εξακολουθήσει να είναι ο θεσμός εκείνος που θα έχει τη δυνατότητα να δράσει γρήγορα για να αποτρέψει την καταστροφή.

Αν και έχει ξεκαθαρίσει ότι θέλει οι κυβερνήσεις να λύσουν το πρόβλημα, ένα ισχυρό σινιάλο πρόθεσης από τους Ευρωπαίους ηγέτες θα μπορούσε να ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ιδιαίτερα εάν υπάρξει πρόοδος ως προς τη δημιουργία των τραπεζικών δομών για τις οποίες πιέζει η ΕΚΤ.

«Η ευρωπαϊκή ηγεσία εργάζεται πυρετωδώς επί των αναγκαίων θεμελιωδών αλλαγών, ενώ η ΕΚΤ αναμφίβολα βρίσκεται σε ετοιμότητα με τον πυροσβεστήρα εάν στο μεταξύ πάει κάτι στραβά», σημείωσε ο κ. Neilsen.

Οι ισπανικές τράπεζες

Πέραν της Ελλάδας, ο ισπανικός τραπεζικός κλάδος, που έχει πληγεί από τα επισφαλή στεγαστικά δάνεια, είναι τεράστια αιτία ανησυχίας, που συνεχίζει να υπονομεύει την εμπιστοσύνη στην ικανότητα της ευρωζώνης να ελέγξει την κρίση.

Η Γερμανία πιέζει τη Μαδρίτη να δεχτεί βοήθεια από το ταμείο διάσωσης της ευρωζώνης έτσι ώστε να ανακεφαλαιοποιήσει τα προβληματικά της χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως ανέφεραν διάφορες πηγές στο Reuters.

Όμως, η ισπανική κυβέρνηση αντιστέκεται, φοβούμενη το στίγμα που συνοδεύει μια επίσημη κρατική διάσωση. Προσπαθεί να πείσει τους εταίρους της να αφήσουν τα ευρωπαϊκά κεφάλαια διάσωσης να προσπεράσουν το κράτος και να διοχετευθεί η βοήθεια κατευθείαν στις τράπεζες, κίνηση η οποία βρίσκει αντίθετο το Βερολίνο.

Για όσο συνεχίζεται ο ελληνικός εφιάλτης και επιμένουν οι αμφιβολίες για τις τράπεζες της Ισπανίας, τα νεύρα των επενδυτών δεν είναι πιθανό να ηρεμήσουν, όποια στενότερη ενοποίηση και αν υπάρξει.

Η ΕΚΤ ήδη βρίσκεται σε ετοιμότητα -αν και με απροθυμία- να αντιμετωπίσει την όποια νέα αναταραχή προκύψει τους ερχόμενους μήνες.

Πηγή της ΕΚΤ δήλωσε στο Reuters ότι η τράπεζα διαθέτει σειρά εργαλεία για να ξεπεραστούν οι δυσκολίες της ευρωζώνης, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης των επιτοκίων και ενός τρίτου γύρου φθηνών δανείων προς τις τράπεζες, μέσω του LTRO. Είναι όμως λιγότερο πρόθυμη να αναβιώσει το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων.

H δημοκρατική νομιμοποίηση

Ένα άλλο πρόβλημα με τις κινήσεις της Γερμανίας είναι η δημοκρατική νομιμότητα. Πολλοί Ευρωπαίοι πολίτες ήδη κατηγορούν τους τεχνοκράτες των Βρυξελλών για τα προβλήματά τους. Και οι νομοθέτες σε όλο το μπλοκ θέλουν να διασώσουν το δικαίωμά τους να ασκούν βέτο στις αποφάσεις της Ε.Ε.

Έτσι, θα είναι πολύ δύσκολο οι ηγέτες να πείσουν τα εκλογικά τους σώματα αναφορικά με τα βήματα προς την ενοποίηση που εξετάζουν το Βερολίνο και άλλες πρωτεύουσες.

Για να ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο, οι αξιωματούχοι εξετάζουν μια σημαντική ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο εκλέγεται κατευθείαν από τους Ευρωπαίους πολίτες.

Γερμανός αξιωματούχος ευρωπαϊκού θεσμού δήλωσε, για παράδειγμα, πως η επίβλεψη των εξουσιών του μόνιμου μηχανισμού διάσωσης -του ESM- θα μπορούσε να περάσει από τα εθνικά κοινοβούλια στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Γάλλος αξιωματούχος από την πλευρά του δήλωσε πως αναπόφευκτα θα πέσει στους ώμους του Ευρωκοινοβουλίου η επίβλεψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εάν κερδίσει νέες εξουσίες επί των κρατικών προϋπολογισμών.

«Το θέμα είναι ότι ο δημοκρατικός έλεγχος θα γίνεται τώρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο και όχι σε εθνικό», σημείωσε. «Νομίζω προς το πρόβλημα δεν είναι τόσο οι Ευρωπαίοι πολίτες, όσο οι Ευρωπαίοι πολιτικοί που δεν θέλουν να χάσουν την εξουσία τους. Εκεί θα δείτε μεγάλη αντίσταση».