Αν και μπορεί να υπάρξει κάποια σύγκριση μεταξύ της Πορτογαλίας και της Ελλάδας, οι δύο χώρες έχουν σημαντικές διαφορές.

Στην Ελλάδα, η οικονομική απελπισία, η πολιτική σύγχυση και η κοινωνική αναταραχή κρύβουν μια εθνική κρίση μοναδική, από την άποψη της πιθανότητας διάχυσής της σε άλλες ευάλωτες χώρες της Ευρώπης. Και η πορτογαλική οικονομία είναι κλονισμένη, ωστόσο σε κοινωνικό επίπεδο η χώρα εμφανίζει μικρότερη αστάθεια σε σχέση με την Ελλάδα.

Οι διαδηλώσεις δεν είναι συχνές και όταν πραγματοποιούνται είναι σχετικά ειρηνικές.

Επίσης, η Πορτογαλία έχει πολιτική στήριξη τόσο στο εσωτερικό της όσο και από το εξωτερικό. Αν και στην Αθήνα η κυβέρνηση τεχνοκρατών επιβλήθηκε, οι Πορτογάλοι εξέλεξαν δημοκρατικά τη νέα τους κυβέρνηση, η οποία μέχρι στιγμής έχει συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις του πακέτου στήριξης που έλαβε. Παράλληλα, η τρόικα χαρακτηρίζει την Πορτογαλία παράδειγμα πειθαρχίας και υπευθυνότητας.

Η κατάσταση της οικονομίας

Το 2012, η πορτογαλική οικονομία αναμένεται να συρρικνωθεί κατά περισσότερο από 3% -μετά από συρρίκνωσή της 1,5% το 2011- και το δημόσιο χρέος παραμένει υψηλό. Όταν η Πορτογαλία έλαβε το δικό της πακέτο διάσωσης, τον Μάιο του 2011, το χρέος της ανερχόταν σε 107% του ΑΕΠ. Μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, το ποσοστό αυτό αναμένεται να διαμορφωθεί στο 113% του ΑΕΠ. Ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ έφτασε σε αυτό το επίπεδο διότι η Λισαβόνα επωμίστηκε τα χρέη ορισμένων κρατικών επιχειρήσεων και τοπικών κυβερνήσεων από το 2008 έως το 2010. Ήδη το 2012 φαίνεται πως θα είναι μια ακριβή χρονιά, καθώς η Λισαβόνα θα χρειαστεί να ανακεφαλαιοποιήσει τις τράπεζές της.

Το χρέος των νοικοκυριών είναι επίσης πολύ υψηλό, στο 94% του ΑΕΠ, μία ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερο σε σχέση με το ιστορικό ρεκόρ που καταγράφηκε το 2009. Το χρέος των επιχειρήσεων από το 2009 παραμένει στο 130%. Η ανεργία αυξήθηκε στο 14% στο τέλος του 2011, ενώ το ποσοστό της ανεργίας των νέων είναι ιδιαίτερα υψηλό, στο 35% περίπου.

Προβλήματα αντιμετωπίζει και ο τραπεζικός κλάδος της Πορτογαλίας. Τον Φεβρουάριο του 2011, περισσότερες από 34.000 οικογένειες φέρονται να σταμάτησαν την αποπληρωμή των δανείων τους στις τράπεζες. Ο αριθμός των Πορτογάλων που σταμάτησαν να πληρώνουν τις δόσεις των στεγαστικών τους αυξήθηκε πέρυσι 450%. Επιπλέον, περίπου 9.000 επιχειρήσεις δεν κατάφεραν να αποπληρώσουν τις μηνιαίες δόσεις τους στις τράπεζες.

Σε μια προσπάθεια να καθησυχαστούν οι αγορές, η Τράπεζα της Πορτογαλίας εξέδωσε ανακοίνωση φέτος στην οποία ανέφερε πως το Core Tier 1 των τραπεζών διαμορφώθηκε στο 8,5% τον Σεπτέμβριο του 2011. Σύμφωνα με την ίδια ανακοίνωση, μέχρι τα τέλη του 2011 οι τράπεζες είχαν ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Αρχής (ΕΒΑ) για αύξηση της κεφαλαιακής τους βάσης στο 9% μέχρι τον Ιούνιο του 2012.

Η οικονομία της Πορτογαλίας δεν είναι τόσο ενσωματωμένη στην ευρωπαϊκή οικονομία όσο άλλες χώρες. Οι εξαγωγές της αντιπροσωπεύουν περίπου το 25% του ΑΕΠ, σημαντικά χαμηλότερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου του 40%, και καταλήγουν σε σχετικά λίγους προορισμούς.

Το ένα τέταρτο περίπου των εξαγωγών της καταλήγει στην Ισπανία, η οικονομία της οποίας είναι το ίδιο εύθραυστη με τη δική της. Πράγματι, πολλοί από τους βασικούς εξαγωγικούς εταίρους της Πορτογαλίας αναμένεται να αντιμετωπίσουν οικονομική επιβράδυνση το 2012. Αυτό θα υπονομεύσει την όποια συνεισφορά των εξαγωγών στην πορτογαλική οικονομία.

Η πολιτική κατάσταση

Τον Ιούνιο του 2011, ο νυν πρωθυπουργός Pedro Passos Coelho οδήγησε το κεντροδεξιό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα στην εκλογική νίκη, κερδίζοντας 108 έδρες στο κοινοβούλιο. Στη συνέχεια, σχημάτισε συνασπισμό με το Λαϊκό Κόμμα, το οποίο συνεισέφερε επιπλέον 24 έδρες. Συνολικά, ο συνασπισμός έχει 132 έδρες, περισσότερο από το ήμισυ της βουλής των 230.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η αντιπολίτευση στην Πορτογαλία είναι αδύναμη και διαιρεμένη και το κύριο κόμμα της, το Σοσιαλιστικό, μετατρέπεται σε ερείπια. Μετά την ήττα στις εκλογές του Ιουνίου του 2011, ο πρώην πρωθυπουργός Jose Socrates αποχώρησε από την ηγεσία του κόμματος και αντικαταστάθηκε από τον βουλευτή Jose Antonio Jose Seguro.

Το κόμμα έχει μόνο 74 έδρες στη Βουλή, τον χαμηλότερο αριθμό των τελευταίων 20 ετών. Το κόμμα έχασε την εύνοια του πορτογαλικού λαού λόγω της κακοδιαχείρισης της οικονομικής κρίσης και το ότι υποστηρίζει τα πακέτα διάσωσης κάνει δύσκολη την επίτευξη συμφωνίας με τα άλλα κόμματα της Αριστεράς.

Διαιρεμένα είναι και τα δύο βασικά συνδικάτα της Πορτογαλίας. Στις 17 Ιανουαρίου η κυβέρνηση ενέκρινε το πακέτο μεταρρυθμίσεων στον εργασιακό τομέα, το οποίο περιλαμβάνει τη μείωση των επιδομάτων διακοπών των εργαζομένων, την κατάργηση τουλάχιστον τριών εθνικών αργιών και τη μείωση των αποζημιώσεων και των υπερωριών. Το δεύτερο μεγαλύτερο συνδικάτο της χώρας, το UGT, υποστήριξε το πακέτο τον μεταρρυθμίσεων, ενώ το μεγαλύτερο συνδικάτο, το CGTP, τάχθηκε κατά. Μετά την έγκριση της συμφωνίας, το CGTP άσκησε σκληρή κριτική κατά του UGT για τη στήριξη που παρείχε στην κυβέρνηση.

Η κοινωνική κατάσταση

Μέχρι στιγμής, η κοινωνική αναταραχή που έχουν προκαλέσει τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Πορτογαλία είναι μικρή. Παρά το γεγονός ότι πέρασε το αμφιλεγόμενο πακέτο μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας, τα συνδικάτα έχουν οργανώσει μόνο μία γενική απεργία, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2011 και ήταν σχετικά ήρεμη. Και ενώ μία ακόμα διαδήλωση -στην οποία συμμετείχαν 300.000 εργαζόμενοι- πραγματοποιήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου, και ήταν και αυτή ειρηνική.

Αρκετοί παράγοντες μπορούν να εξηγήσουν αυτό το φαινόμενο: Πρώτον, η κυβέρνηση δεν έχει ακόμα εφαρμόσει τα πιο σκληρά μέτρα λιτότητας, τα οποία θα αρχίσουν από φέτος να εφαρμόζονται. Δεύτερον, η χώρα είναι διαιρεμένη σε ό,τι αφορά την υποστήριξη αυτών των μέτρων. Σύμφωνα με δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο, το 48,4% της χώρας πιστεύει πως η λιτότητα δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να βγει από την κρίση, ενώ το 40,3% θεωρεί πως πρέπει να επιβληθεί λιτότητα.

Το ενδιαφέρον είναι ότι η μετανάστευση έχει αποδειχθεί χρήσιμη στην αντιμετώπιση της κρίσης. Το 2011 περίπου 120.000 πολίτες έφυγαν από τη χώρα, πολλοί από αυτούς για οικονομικούς λόγους. Καθώς ο συνολικός πληθυσμός της Πορτογαλίας ανέρχεται σε 10,6 εκατ. άτομα, αυτά τα 120.000 άτομα είναι σημαντικός αριθμός. Πολλοί από αυτούς τους μετανάστες πάνε στη Βραζιλία και στην Αγκόλα, δύο πρώην αποικίες με παρόμοιες κουλτούρες.

Η Εθνική Γραμματεία Δικαιοσύνης της Βραζιλίας ανακοίνωσε πως ο αριθμός των αιτήσεων για μόνιμη κατοικία που υποβλήθηκαν από Πορτογάλους μετανάστες αυξήθηκε από 279.703 σε 328.856 από τον Δεκέμβριο του 2010 έως τον Ιούνιο του 2011.

Αυτά τα νούμερα δεν συμπεριλαμβάνουν τις βίζες προσωρινής εργασίας, εκπαίδευσης και έρευνας, που εκδίδονται για τους Πορτογάλους πολίτες. Και σύμφωνα με το νεοϊδρυθέν Παρατηρητήριο Μετανάστευσης της πορτογαλικής κυβέρνησης, το 2006 μόλις 156 βίζες Αγκόλας εκδόθηκαν για Πορτογάλους πολίτες, έναντι 23.787 που εκδόθηκαν το 2010.

Η σύγκριση με την Ελλάδα

Αν η Ελλάδα αποτελεί παράδειγμα του πόσο στραβά μπορεί να πάει η διαδικασία της διάσωσης, η Πορτογαλία είναι παράδειγμα του ακριβώς αντίθετου.

Η κυβέρνηση της Πορτογαλίας έχει συμμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό στις υποδείξεις της τρόικας για τη μείωση των ελλειμμάτων. Η Λισαβόνα αναμένεται να λάβει τον Απρίλιο μία ακόμα δόση ύψους 14,9 δισ. ευρώ, η οποία εγκρίθηκε στις 26 Φεβρουαρίου. Αυτό θα ανεβάσει το συνολικό ποσό που έχει λάβει η χώρα περίπου στα 47 δισ. ευρώ, ή στο 60% του ποσού που έχει προγραμματιστεί να λάβει.

Στο πλαίσιο του πακέτου διάσωσης, η Πορτογαλία πρέπει να μειώσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού στο 4,5% του ΑΕΠ το 2012, από 5,9% το 2011. Στις 11 Νοεμβρίου η νέα κυβέρνηση ενέκρινε το πρώτο πακέτο των μέτρων λιτότητας. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν περικοπές στις συντάξεις, μειώσεις στις δαπάνες για την υγεία και τα κοινωνικά επιδόματα και ιδιωτικοποιήσεις κρατικών επιχειρήσεων. Οι επικεφαλής της τρόικας έχουν επισκεφθεί τη Λισαβόνα τρεις φορές και σε όλες τις περιστάσεις επαίνεσαν την κυβέρνηση, δηλώνοντας πως η Πορτογαλία ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους.

Τον Ιανουάριο, ο Coelho δήλωσε πως θέλει να εφαρμόσει μέτρα «πέραν αυτών που έχουν απαιτήσει οι πιστωτές». Είπε πως η χώρα δεν θα ζητήσει επαναδιαπραγμάτευση του πακέτου διάσωσης και πως συνεχίζει να πετυχαίνει τους στόχους που έχουν τεθεί. Αρκετοί αξιωματούχοι της Ε.Ε. και του ΔΝΤ έχουν επαινέσει την πορτογαλική διαχείριση της κρίσης.

Τον Φεβρουάριο, ο υπουργός Οικονομικών Vitor Gaspar ανακοίνωσε πως το 2012 η κυβέρνηση θα εντείνει τις δομικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις και θα ανακτήσει την πρόσβαση στις διεθνείς αγορές. Η κυβέρνηση δεσμεύτηκε επίσης να επιταχύνει την εφαρμογή των πρωτοβουλιών της Ε.Ε. για την ενέργεια, τις ταχυδρομικές υπηρεσίες και τη σιδηροδρομική βιομηχανία, ενώ σχεδιάζονται επιπλέον μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας.

Ωστόσο, πολλοί αναλυτές πιστεύουν πως η Πορτογαλία δεν θα μπορέσει να επιστρέψει στις αγορές το 2013 και πως θα χρειαστεί επιπλέον στήριξη ύψους τουλάχιστον 29,5 δισ. ευρώ.

Μια άτακτη χρεοκοπία της Ελλάδας πιθανότατα θα έκανε αδύνατη την πρόσβαση της Πορτογαλίας στη μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση από την αγορά μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2013 -όπως έχει προγραμματιστεί- και σε αυτήν την περίπτωση ενδέχεται να χρειαστεί να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση του χρέους της. Δεν είναι ξεκάθαρο εάν η Πορτογαλία θα απαιτήσει και άλλο πακέτο διάσωσης, όμως οι περισσότεροι οικονομολόγοι πιστεύουν πως θα το λάβει εύκολα αν το χρειαστεί.

Στις 9 Φεβρουαρίου, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Wolfgang Schaeuble είχε δηλώσει πως η τρόικα θα ήταν έτοιμη να προσαρμόσει το πρόγραμμα της Πορτογαλίας εάν είναι χρειαζόταν.

Τι θα γίνει στη συνέχεια

Η κυβέρνηση της Πορτογαλίας χαίρει πολύ μεγαλύτερης εσωτερικής πολιτικής στήριξης σε σχέση με την Ελλάδα, ενώ και οι δανειοδότες της συνεχίζουν να τη στηρίζουν. Αυτό αποσοβεί τη βραχυπρόθεσμη απειλή πολιτικής κρίσης.

Ωστόσο, η οικονομία της χώρας βρίσκεται σε επισφαλή κατάσταση. Χωρίς ανάπτυξη, η μείωση των επιπέδων χρέους είναι σχεδόν αδύνατη. Σύμφωνα με το Βαρόμετρο Δημόσιου Χρέους του Ινστιτούτου του Κιέλου, η Πορτογαλία θα χρειάζονταν να εμφανίσει πρωτογενές πλεόνασμα περίπου 8-10% την επόμενη δεκαετία για να μειώσει το ποσοστό του χρέους σε μόνιμα διαχειρίσιμο επίπεδο. Η ίδια έκθεση αναφέρει πως η Πορτογαλία θα χρειάζονταν να μειώσει το χρέος της κατά ένα τρίτο έως ένα δεύτερο.

Η Πορτογαλία δεν είναι απρόσβλητη από τη μετάδοση της ελληνικής κρίσης. Το Stratfor βλέπει δύο σενάρια, τα οποία μπορεί νατην επηρεάσουν σημαντικά:

Πρώτον, η χώρα μπορεί να ζητήσει από την τρόικα να χαλαρώσει τους όρους του πακέτου διάσωσης ή, όπως και η Ελλάδα, να ζητήσει να εξοφλήσει μικρότερο ποσό από αυτό που δανείστηκε.

Στην περίπτωση όπου ζητήσει χαλάρωση των μέτρων, το Stratfor εκτιμά πως η Λισαβόνα θα προσπαθήσει να διαπραγματευτεί κάποιον διακανονισμό με το ΔΝΤ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Διαφορετικά μπορεί να προσπαθήσει να αναδιαρθρώσει το χρέος της. Αν και η κυβέρνηση διαψεύδει αυτές τις φήμες, η πιθανότητα δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Αυτό που μπορεί να βοηθήσει τη Λισαβόνα να αποφύγει τη χρεοκοπία είναι ότι οι ισπανικές τράπεζες κατέχουν μεγάλο ποσό πορτογαλικών κρατικών ομολόγων (γύρω στα 65 δισ. ευρώ, σύμφωνα με έκθεση της BIS τον Νοέμβριο του 2011).

Εάν χρεοκοπήσει η Πορτογαλία, η Ισπανία δύσκολα θα μπορέσει να ανακτήσει τα δισεκατομμύρια που δάνεισε στην Πορτογαλία, αυξάνοντας τον κίνδυνο και δικής της μελλοντικής χρεοκοπίας. Επειδή όμως η Ισπανία είναι πιο ενσωματωμένη στην ευρωπαϊκή οικονομία από την Πορτογαλία, η τρόκια θέλει να αποφύγει αυτό το ενδεχόμενο.

Η οικονομική ευημερία της Πορτογαλίας δεν εξαρτάται εντελώς από την κατάσταση στην Ελλάδα. Η αστάθεια στην Ελλάδα και η προοπτική χαμηλής ανάπτυξης διατηρούν σε υψηλό επίπεδο τις αποδόσεις των πορτογαλικών ομολόγων.

Αν και η οικονομική «ανάκαμψη» της Ελλάδας αναμφίβολα θα επηρεάσει την Πορτογαλία, η χώρα μπορεί να προστατευτεί από τη μετάδοση της ελληνικής κρίσης, τουλάχιστον αυτήν τη χρονιά.