Mε το άγχος της διατήρησης της ρευστότητας, της διαχείρισης των κινδύνων και της επιβίωσης σε ένα περιβάλλον πτωτικής ζήτησης κινείται το λιανεμπόριο, το οποίο προετοιμάζεται για μία ακόμα δύσκολη χρονιά.

Με βάση τα επίσημα στοιχεία της ΕΣΥΕ, το λιανικό εμπόριο ανεξαρτήτως κλάδου το 2009 κατέγραψε σημαντική υποχώρηση πωλήσεων. Ο Δεκέμβριος του 2009, μήνας κατεξοχήν εμπορικός, όπου πραγματοποιείται το 30% - 40% του τζίρου και το 60% της κερδοφορίας, ήταν αδύναμος σε σχέση ακόμα και με τον καταστροφικό Δεκέμβριο του 2008. Η ζήτηση λόγω των μεγάλων προσφορών σε επίπεδο τιμών αναζωπυρώθηκε τον Ιανουάριο, με αύξηση πωλήσεων κατά 10% - 15%, χωρίς ωστόσο αυτή η εξέλιξη να προοιωνίζεται ένα καλύτερο έτος για το εμπόριο.

Οι έμποροι προσβλέπουν σε σταδιακή ανάκαμψη από το β΄ εξάμηνο του 2010, αν και εφόσον η οικονομία μπει σε τροχιά σταθερότητας, ξεκαθαρίσει το τοπίο όσον αφορά στη φορολογία, στο εργασιακό και στο ασφαλιστικό και εφόσον λειτουργήσουν τα μέτρα υπέρ της ρευστότητας των επιχειρήσεων.

Αυτό αποτελεί «αγκάθι» ιδίως σε μια περίοδο κατά την οποία η πρόσβαση σε δανεισμό είναι δύσκολη αλλά και κοστοβόρα λόγω της διαφαινόμενης αύξησης των επιτοκίων.

Σύμφωνα με παράγοντες της αγοράς, έχοντας εν πολλοίς εξαντλήσει τα περιθώρια περικοπής εξόδων και προσοδοφόρων εμπορικών πρακτικών, αρκετές επιχειρήσεις -κυρίως εκείνες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα μεγάλου δανεισμού- θα βρεθούν στην ανάγκη να πουλήσουν μέρος ή το σύνολο των δραστηριοτήτων τους. Αυτό είναι και το καλύτερο σενάριο, καθώς με βάση τις ίδιες προβλέψεις κάποιοι δεν θα έχουν καν τη δυνατότητα εξεύρεσης αγοραστή και θα οδηγηθούν σε απόσυρση από δραστηριότητες καταγράφοντας ζημίες.

Σε αυτό το δυσχερές περιβάλλον, ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν εταιρείες που εκμεταλλεύονται την κρίση για να καρπωθούν μεγαλύτερα μερίδια αγοράς, για να αναπτυχθούν σε νέες αγορές ή για να εκσυγχρονίσουν υποδομές. Αν και το χαρτί της εξωστρέφειας -κυρίως στις αγορές των Βαλκανίων- φαίνεται να εξασθενεί λόγω των αδυναμιών των τοπικών οικονομιών, εντούτοις αρκετοί στηρίζουν τις θέσεις τους ή επενδύουν στη δημιουργία νέων.

ΕΝΔΥΣΗ

Αποτελεί ίσως τον λιγότερο αμυντικό κλάδο του λιανεμπορίου, ο οποίος υφίσταται άμεσα τον αντίκτυπο από την ύφεση και την αρνητική καταναλωτική ψυχολογία. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2009, οι επιχειρήσεις του συγκεκριμένου χώρου κατέγραφαν πτώση πωλήσεων 5% - 30%, με μικρές αναλαμπές κατά την περίοδο των εκπτώσεων και των προσφορών, τακτική που δεν ευνόησε ωστόσο την κερδοφορία τους.

Ειδικότερα, ο όμιλος ένδυσης Sprider, μετά την αποχώρηση από την αγορά των Σκοπίων και της Σερβίας το 2009, δρομολογεί την απεμπλοκή του από τις αγορές της Πολωνίας και της Κύπρου και την αναδιάρθρωση της παρουσίας του στη Ρουμανία. Το 2009 εκτιμάται ότι έκλεισε με αύξηση πωλήσεων της τάξης του 7% έναντι ανόδου 13,2% στο εννεάμηνο της χρήσης, ενώ εξετάζει το ενδεχόμενο μεγαλύτερης απομείωσης αποθεμάτων (2,7 εκατ. ευρώ στο εννεάμηνο).

Θετικές εκτιμήσεις, παρά την κρίση που μαστίζει τη λιανική και ειδικότερα την αγορά ένδυσης, διατηρεί για τη νέα χρονιά ο όμιλος Elmec Sport, ποντάροντας αφενός στην ανάπτυξη των νέων φιρμών που ενέταξε στο χαρτοφυλάκιο σημάτων του και αφετέρου στην απόδοση του τομέα πολυκαταστημάτων, όπως τα Attica αλλά και τα Factory Outlet.
 
Σημειώνεται πως σύμφωνα με την αναθεωρημένη πρόβλεψή του το 2009 ο τζίρος θα διαμορφωθεί στα 261,5 εκατ. ευρώ, ελαφρώς αυξημένος κατά 4,3% έναντι του 2008, ενώ για το 2010 ο τζίρος, ο οποίος έχει συμπεριλάβει και τις νέες φίρμες, θα ανέλθει στα 290 εκατ. ευρώ. Τέλος, ο καθαρός δανεισμός υπολογίζεται πως θα διαμορφωθεί στα 131 εκατ. ευρώ το 2009 και θα είναι σχεδόν σταθερός στα 132 εκατ. ευρώ το 2010, οπότε θα πέσει και ο κύριος όγκος επενδύσεων για το νέο ΜΙΝΙΟΝ.

ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ

Πτώση 6% - 8% εμφανίζει το σύνολο της αγοράς καλλυντικών και ειδών προσωπικής φροντίδας το 2009, ενώ αντίστοιχες συνθήκες διαμορφώνονται και για το 2010. Σε εταιρικό επίπεδο, αν και η χρονιά που πέρασε και αυτή που διανύουμε δεν προοιωνίζονται σημαντική ανάκαμψη, παρ’ όλα αυτά οι ελληνικές εισηγμένες έχουν θέσει τις βάσεις για καλύτερες προοπτικές.

Ήδη «τρέχει» η συνεργασία της Κορρές με την Johnson&Johnson με ορίζοντα το 2011, οπότε θα αρχίσουν και οι πωλήσεις προϊόντων της εταιρείας στη βόρεια και στη νότια Αμερική, ενώ ταυτόχρονα θα εισπράττει εφάπαξ αμοιβές που θα εξυπηρετούν τις ανάγκες επέκτασης στην ευρωπαϊκή αγορά.

Όσον αφορά στον όμιλο Σαράντη, προετοιμάζει εξαγορές στις αγορές της ΝΑ. Ευρώπης, οι οποίες αποτελούν τον σκληρό πυρήνα της ανάπτυξής του. Ήδη έχει μειώσει σημαντικά τον καθαρό του δανεισμό, ο οποίος στο τέλος του 2009 εκτιμάται ότι θα διαμορφωθεί στα 10 - 14 εκατ. ευρώ, γεγονός που του επιτρέπει να χρηματοδοτήσει άνετα με νέο δανεισμό τις εξαγορές που προγραμματίζει.

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ - ΟΙΚΙΑΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ

Από τους κλάδους που υφίστανται ισχυρότατες πιέσεις είναι αυτοί του επίπλου και των ηλεκτρικών: ο πρώτος υποχωρεί κατά 20% - 25% και ο δεύτερος σε ποσοστό 10% - 15%. Σύμφωνα με παράγοντες της αγοράς, οι προβλέψεις για τα επόμενα χρόνια κάνουν λόγο για καθήλωση των ρυθμών ανάπτυξης της αγοράς ηλεκτρικών σε επίπεδο τόσο αξίας όσο και όγκου.

Ήδη από την αγορά ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών έχει αποχωρήσει ο όμιλος Sanyo, ενώ το ενδεχόμενο να πράξει το ίδιο έχει εξετάσει και ο βασικός μέτοχος της Vell Group (πρώην Τασόγλου), χωρίς να έχουν προχωρήσει προς το παρόν οι συζητήσεις που είχαν διενεργηθεί με επιχειρηματία ο οποίος δραστηριοποιήθηκε στο παρελθόν στον χώρο.

Βάρος σε άλλες δραστηριότητες, αντισταθμίζοντας έτσι τις απώλειες από τη χονδρική ηλεκτρικών, δίνει ο όμιλος F.G. Europe. Το 2009 αναμένει οφέλη από την παρουσία του στον χώρο της ενέργειας, μέσω της θυγατρικής R.F. Energy. Ο βασικός μέτοχος της εισηγμένης, κ. Γ. Φειδάκης, έχει εκτιμήσει εξάλλου πως «αν η αγορά υποχωρεί φέτος κατά 20%, του χρόνου θα πέφτει σε ποσοστό 30%».

Νευρικότητα στην αγορά, η οποία επηρεάζει άμεσα τις πωλήσεις του ομίλου στη χονδρική ηλεκτρικών και στη λιανική επίπλων, διαπιστώνει η διοίκηση του ομίλου Fourlis, η οποία χαρακτήρισε δύσκολο το τελευταίο τρίμηνο του 2009 και θεωρεί πως η αρνητική οικονομική συγκυρία θα επηρεάσει αντίστοιχα και το α΄ εξάμηνο της νέας χρονιάς.

Παρ’ όλα αυτά, η διοίκηση εκτιμά ότι στο σύνολο της χρήσης η εταιρεία θα διατηρήσει τη λειτουργική της κερδοφορία στα επίπεδα του 2008 και θα μειώσει τον καθαρό δανεισμό της κάτω από τα 100 εκατ. ευρώ από 105,6 εκατ. ευρώ που ήταν στο τέλος του εννεαμήνου.

Κάμψη πωλήσεων και ζημίες καταγράφει και ο όμιλος Sato, λόγω του αυξημένου ανταγωνισμού, των επιπλέον εκπτώσεων και της απόφασης για μεγάλη μείωση των περιθωρίων κέρδους τόσο στη μητρική όσο και στο δίκτυο των καταστημάτων ΕΝΤΟS. Στον αντίποδα αυτών των αρνητικών στοιχείων, ο όμιλος προχωρά σε διαρθρωτικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας και στα κόστη που απορρέουν από αυτήν, προσβλέποντας σε ανάκαμψη το 2010.

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ

Αντοχή στην κρίση έχει επιδείξει τα τελευταία κρίσιμα τρίμηνα η αλυσίδα Jumbo, η οποία συνεχίζει να παρουσιάζει σταθερή αύξηση πωλήσεων και κερδοφορίας. Παρά τη θετική επίδοση, ωστόσο, ο πρόεδρος του ομίλου, κ. Απόστολος Βακκάκης, θεωρεί ότι ενδεχομένως να εισερχόμαστε σε νέα βαθύτερη ύφεση.

Η διοίκηση της επιχείρησης φρόντισε να μεταβάλει το προϊοντικό της μίγμα, εξαιρώντας τα ακριβά ηλεκτρονικά παιχνίδια και δίνοντας έμφαση σε προϊόντα οικιακής χρήσης και διακόσμησης, τα οποία σήμερα αποτελούν το 35% του συνόλου των προϊόντων της.

Η τακτική της φαίνεται πως αποδίδει, καθώς κατορθώνει να διατηρεί την ταυτότητα της φθηνής αλυσίδας με είδη για την οικογένεια, χωρίς να επηρεάζεται πολύ από την κάμψη της κατανάλωσης. Για τη νέα χρήση 2009 - 2010 η εισηγμένη εταιρεία διατηρεί πρόβλεψη για αύξηση μεγεθών κατά 8%. 

ΣΤΗΝ ΠΡΕΣΑ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ Η ΑΓΟΡΑ - ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Ισχυρές πιέσεις που αναμένεται να ενταθούν τους προσεχείς μήνες δέχονται ένας από τους πλέον αμυντικούς κλάδους της αγοράς, αυτός της βιομηχανίας τροφίμων - ποτών, αλλά και το λιανεμπόριο τροφίμων, αφού το αρνητικό οικονομικό κλίμα και η οικονομική κρίση που πλήττει την Ελλάδα προκάλεσαν κάμψη των πωλήσεων καθ’ όλη τη διάρκεια της περασμένης χρονιάς, πτώση στην κερδοφορία και εμφάνιση ζημιών για εταιρείες του συγκεκριμένου χώρου.

Σοβαρά είναι τα προβλήματα ρευστότητας και αύξησης των δανειακών υποχρεώσεων για αρκετές επιχειρήσεις, για τις οποίες οι παρούσες συνθήκες φαίνεται ότι θα αποτελέσουν την αιτία για το κύκνειο άσμα τους.

Από την άλλη πλευρά, πληθαίνει η λίστα των εταιρειών που έχουν καταφύγει στη λύση της αίτησης υπαγωγής τους στο άρθρο 99 (πτωχευτικός κώδικας), όπως η Ελληνικαί Ιχθυοκαλλιέργειαι και η Σπάρτη Ελλάς, η οποία έλαβε την απόφαση -και πέτυχε από τις 11 Νοεμβρίου 2009- να υπαχθεί στις διατάξεις αυτού του άρθρου.

Την ίδια ώρα εντείνονται οι πιέσεις μέσω τόσο της πτώσης στην κατανάλωση όσο και της στροφής των καταναλωτών στα «ανώνυμα» προϊόντα των αλυσίδων σούπερ μάρκετ, δημιουργώντας ένα εκρηκτικό μίγμα στην αγορά.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ακόμα και οι πλέον βασικές κατηγορίες τροφίμων να μετρούν απώλειες, αν και μονοψήφιες, και σίγουρα αρκετά χαμηλότερες από τον μέσο όρο της αγοράς. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και στις κατηγορίες προϊόντων όπως το γάλα καταγράφεται κάμψη στις πωλήσεις κατά 4% περίπου, γεγονός που αποδίδεται κυρίως στο ότι οι καταναλωτές έχουν χάσει τον «αυθορμητισμό» τους στις αγορές τους.

Η τάση αυτή βεβαίως πλήττει πολύ περισσότερο τις μη βασικές κατηγορίες τροφίμων, όπως και κάποιες των ποτών. Είναι ενδεικτικό πως στο οκτάμηνο Ιανουαρίου - Αυγούστου, σύμφωνα με στοιχεία της ΑC Nielsen και της Gfk Hellas, καταγράφηκε πτώση της κατανάλωσης σε ποσοστό 5,4% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα έναν χρόνο πριν.

--- «Τουριστική» πίεση

Τα ποτά μάλιστα, όπως τα αναψυκτικά και οι χυμοί, η μπίρα και το εμφιαλωμένο νερό, έχουν να αντιμετωπίσουν και άλλη μία παράμετρο, η οποία σχετίζεται με την κρίση και επηρεάζει τις πωλήσεις τους: πρόκειται για την τουριστική κίνηση, που καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την πορεία των συγκεκριμένων ειδών, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την πτώση των πωλήσεων που παρουσίασαν φέτος τα συγκεκριμένα προϊόντα στις κατεξοχήν τουριστικές περιοχές της χώρας.

Στην αγορά σούπερ μάρκετ την περασμένη χρονιά σημειώθηκε οριακή αύξηση 1,52% σε αξία μαζί με τις επί ζυγίω κατηγορίες (λαχανικά, αλλαντικά, τυριά κ.λπ.) στα σούπερ μάρκετ και στα υπερμάρκετ, ενώ χωρίς τις επί ζυγίω κατηγορίες η αγορά παρουσιάζει... βελτίωση μόλις 0,36%.

Η τάση αυτή, όπως υποστηρίζουν παράγοντες της αγοράς, ενδέχεται να αντιστραφεί τη φετινή χρονιά. Προβλέπεται ακόμα και μείωση τόσο του τζίρου όσο και του όγκου πωλήσεων της τάξεως του 5%, σύμφωνα με τους πλέον αισιόδοξους, χωρίς να αποκλείεται η πτώση να αγγίξει και το 10% με βάση το απαισιόδοξο σενάριο.

Η εκτίμηση αυτή προέρχεται αφενός από την οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα αλλά κυρίως από την πρόβλεψη του ίδιου του υπουργού Εργασίας για αύξηση της ανεργίας.

Σύμφωνα με τον κ. Λοβέρδο, το ποσοστό ανεργίας φθάνει πλέον το 12%, ενώ εάν προστεθούν και όσοι απασχολούνται μερικώς, δηλαδή δύο ώρες την ημέρα ή δύο ημέρες τον μήνα, το ποσοστό όσων αναζητούν δουλειά ξεπερνά το 18%.

Την ίδια ώρα, ο ίδιος είχε εκτιμήσει ότι εντός του 2010 το ποσοστό της ανεργίας μπορεί να προσεγγίσει «ισπανικά επίπεδα», να αγγίξει δηλαδή το 20% - 21% του ενεργού πληθυσμού. Από την άλλη πλευρά, το Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης προβλέπει ότι η ανεργία στη χώρα θα διαμορφωθεί στο 9,9% το 2010 και στο 10,5% τη διετία 2011 - 2012, ενώ το 2013 υπολογίζεται πως θα καταγράψει μικρή υποχώρηση και θα διαμορφωθεί στο 10,3%.

Ταυτόχρονα, 2 στους 10 πολίτες στην Ελλάδα, βάσει στοιχείων της Eurostat, βρίσκονται αντιμέτωποι με τον κίνδυνο της φτώχειας, όταν ο μέσος κοινοτικός όρος είναι στο 17%. Από τα δεδομένα αυτά προκύπτει επίσης ότι στη χώρα μας το 23% των νέων έως 17 ετών κινδυνεύει από τη φτώχεια (με μέσο κοινοτικό όρο 20%), για τους άνω των 65 ετών ο κίνδυνος αυτός φτάνει το 22% (με μέσο κοινοτικό όρο 19%), ενώ επιπλέον το 14% του πληθυσμού που έχει κάποια απασχόληση κινδυνεύει από τη φτώχεια, όταν ο μέσος κοινοτικός όρος είναι 8%.

--- Μειώνονται οι επενδύσεις

Τα στοιχεία αυτά, πέρα από αποτύπωση της ζοφερής πραγματικότητας στην οποία βρίσκεται η ελληνική οικονομία, δυστυχώς προαναγγέλλουν και περιορισμό του διαθέσιμου εισοδήματος πολύ περισσότερων καταναλωτών και κατ’ επέκταση περιορισμό ακόμη και των πλέον ανελαστικών εξόδων όπως είναι η αγορά τροφίμων.

Από την άλλη πλευρά, οι συνθήκες που επικρατούν στην αγορά έχουν οδηγήσει και τη βιομηχανία τροφίμων και ποτών σε λήψη μέτρων μείωσης του κόστους και σε συγκράτηση των επενδύσεων. Ήδη οι επενδύσεις του κλάδου έχουν παρουσιάσει σημαντική πτώση, η οποία υπολογίζεται στο 23%, γεγονός που αποδίδεται στο απαισιόδοξο κλίμα και στην επιβράδυνση της ζήτησης.

Είναι επίσης ενδεικτικό πως οι ελληνικές επενδύσεις στη Βουλγαρία το εννεάμηνο Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου του 2009 σημείωσαν κατακόρυφη πτώση, ενώ καταγράφηκαν (κυρίως κατά το τρίτο τρίμηνο) και φαινόμενα αποεπένδυσης.

Στη σημαντική αυτή υποχώρηση των ελληνικών επενδύσεων αποτυπώνονται οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στις επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων που δραστηριοποιούνται στη χώρα, ορισμένες από τις οποίες έκλεισαν ή διέκοψαν την παραγωγή τους για αόριστο χρονικό διάστημα. Δεν ήταν λίγοι οι Έλληνες επιχειρηματίες που ανέβαλαν ή ματαίωσαν τα επενδυτικά σχέδιά τους.

Σύμφωνα με προσωρινά στοιχεία για το 2009, οι ελληνικές άμεσες επενδύσεις ήταν σε αξία της τάξης των 29,3 εκατ. ευρώ (16,6 εκατ. ευρώ το α΄ τρίμηνο, 54,5 εκατ. το β΄ τρίμηνο και -41,8 εκατ. το γ΄ τρίμηνο) και μειώθηκαν κατά 14 φορές περίπου σε σύγκριση με το αντίστοιχο εννεάμηνο του 2008 (412,1 εκατ.).

--- «Μαζεύονται» οι ξένοι

Την ίδια ώρα, σε υποβάθμιση της ελληνικής αγοράς και σε προτροπή προς τις πολυεθνικές να διατηρήσουν μόνο ένα γραφείο διεκπεραίωσης στη χώρα προχωρούν ξένοι σύμβουλοι, όπως αναφέρουν στελέχη του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων (ΣΕΒΤ).

Η συγκεκριμένη στάση απαξίωσης προς την ελληνική αγορά, ως απόρροια της έλλειψης σταθερότητας και της αιφνιδιαστικής επιβολής έκτακτων φοροεισπρακτικών μέτρων, σίγουρα δεν είναι η μοναδική και απ’ ό,τι φαίνεται ούτε η τελευταία. Βέβαια, η τάση φυγής πολυεθνικών από τη χώρα δεν είναι κάτι καινούργιο.

Στη δυσμενή οικονομική συγκυρία, όμως, η πίεση που δέχονται τα εδώ στελέχη, εγχώρια ή μη, των θυγατρικών από τα head office των μητρικών τους είναι ασφυκτική. Πρόταση από τα κεντρικά είναι η μείωση των λειτουργικών εξόδων και η διατήρηση ενός γραφείου το οποίο θα έχει τον ρόλο της προώθησης των προϊόντων τους στην ελληνική αγορά, η οποία κατά γενική ομολογία αφενός είναι μικρή και αφετέρου δεν έχει πλέον τους ίδιους ρυθμούς ανάπτυξης που είχε στο παρελθόν.

Η πρόταση τόσο από τους consultants όσο και από τις διοικήσεις των πολυεθνικών είναι η δημιουργία ενός κέντρου λήψης των αποφάσεων σε κάποια μεγάλη ευρωπαϊκή πόλη, μέσω του οποίου θα χαράσσεται η στρατηγική που θα ακολουθεί η πολυεθνική σε μία ευρύτερη περιοχή.

Η συγκεκριμένη πρόταση έχει γίνει ήδη πράξη για αρκετές ξένες πολυεθνικές που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο τομέα των καταναλωτικών προϊόντων εντός των ελληνικών τειχών, οι οποίες είτε έχουν εκχωρήσει την παραγωγή τους σε εταιρείες της Ελλάδας είτε εισάγουν τα διακινούμενα στην ελληνική αγορά προϊόντα τους.

Πάντως, αρκετές είναι ακόμα οι θυγατρικές πολυεθνικών του κλάδου των τροφίμων - ποτών οι οποίες αντιστέκονται σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, διατηρούν την παραγωγική τους δομή στη χώρα και στοχεύουν σε αυτήν τη συγκυρία στη διατήρηση των αγορών και των μεριδίων τους.

* Αναδημοσίευση από το 619ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ, 29 Ιανουαρίου - 2 Φεβρουαρίου 2010.