Κίνα: Πώς κέρδισε παγκόσμια γεωπολιτική επιρροή, χωρίς να ρίξει ντουφεκιά

Τα τελευταία χρόνια, έχουν γραφτεί πολλά για την επενδυτική εξάπλωση της Κίνας εκτός των χωρικών της συνόρων, καθώς και τους λόγους που επιτάσσουν την πολιτική αυτή. Στο σημερινό μας άρθρο θα ασχοληθούμε με αυτό το θέμα δίνοντας στοιχεία και μεγέθη που αφορούν τις 20 κορυφαίες χώρες που χρηματοδοτούνται από την Κίνα, με στοιχεία του 2022, προερχόμενα από την Παγκόσμια Τράπεζα.

Επισκόπηση και πλαίσιο

Το Πακιστάν και η Αγκόλα ξεχωρίζουν ως οι χώρες με τα μεγαλύτερα χρέη προς την Κίνα, με δισεκατομμύρια δολάρια σε δάνεια για έργα υποδομής και ενέργειας. Και οι δύο έχουν δυσκολευτεί να διαχειριστούν τα χρέη τους, αναγκάζοντας την Κίνα να επεκτείνει τις λήξεις των δανείων και να διαπραγματευτεί εκ νέου τους όρους πληρωμής το 2024.

Η πολιτική διάσταση

Η εκτεταμένη δανειοδότηση της Κίνας, κυρίως μέσω της Πρωτοβουλίας Ζώνη και Δρόμος (Belt and Road Initiative - BRI), έχει σαφείς γεωπολιτικές επιπτώσεις. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η Κίνα χρησιμοποιεί αυτά τα δάνεια ως μορφή διπλωματίας, και την παγίδα του χρέους για να αποκτήσει επιρροή στις δανειολήπτριες χώρες. Ενώ η Κίνα προωθεί την πολιτική BRI ως ένα εφαλτήριο παγκοσμιοποίησης και ανάπτυξης, πολλοί δυτικοί αναλυτές προειδοποιούν για τη δυνητική γεωπολιτική επιρροή που μπορεί να αποκτήσει η Κίνα.

Γιατί η Κίνα χρηματοδοτεί αυτές τις χώρες

Η χρηματοδότηση αυτών των χωρών από την Κίνα μέσω της BRI και άλλων πρωτοβουλιών μπορεί να κατανοηθεί μέσω αρκετών βασικών κινήτρων:

1. Στρατηγική Επιρροή: Με τη χρηματοδότηση κρίσιμων έργων υποδομής, η Κίνα αποκτά στρατηγική επιρροή σε σημαντικές χώρες. Αυτή η επιρροή μπορεί να μεταφραστεί σε πολιτικό και διπλωματικό μοχλό στα διεθνή φόρα και στις επιμέρους διμερείς σχέσεις.
2. Οικονομική Επέκταση: Τα δάνεια για έργα υποδομής όπως δρόμοι, λιμάνια και σιδηρόδρομοι διευκολύνουν τις εμπορικές διαδρομές που ωφελούν τις κινεζικές εταιρείες και επεκτείνουν την οικονομική εμβέλεια της Κίνας. Η ενισχυμένη συνδεσιμότητα βοηθά την Κίνα να εξασφαλίσει πρώτες ύλες και νέες αγορές για τα αγαθά και τις υπηρεσίες της.
3. Απόκτηση Πόρων: Πολλές από τις χώρες που λαμβάνουν κινεζικά δάνεια είναι πλούσιες σε φυσικούς πόρους. Χρηματοδοτώντας έργα σε αυτές τις χώρες, η Κίνα εξασφαλίζει μακροπρόθεσμη πρόσβαση σε βασικούς πόρους όπως το πετρέλαιο, τα ορυκτά και τα γεωργικά προϊόντα, που είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της οικονομικής της ανάπτυξης.
4. Απαλή Δύναμη (Soft Power): Η παροχή δανείων και αναπτυξιακής βοήθειας βοηθά την Κίνα να δημιουργήσει μια θετική εικόνα και να ενισχύσει τη δύναμή της με ένα «βελούδινο» τρόπο. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στην εξισορρόπηση της δυτικής επιρροής και να δημιουργήσει συμμαχίες με χώρες που είναι οικονομικά συνδεδεμένες με την Κίνα.
5. Παγκόσμια Αναπτυξιακή Ατζέντα: Επίσημα, η Κίνα παρουσιάζει τη δανειοδότηση ως μέρος μιας ευρύτερης παγκόσμιας αναπτυξιακής ατζέντας. Βοηθώντας τις αναπτυσσόμενες χώρες να κατασκευάσουν υποδομές, η Κίνα τοποθετείται ως ηγέτιδα στην παγκόσμια ανάπτυξη, προωθώντας μια εικόνα αμοιβαίου οφέλους μέσω παγκόσμιων συνεργασιών.

Οικονομικά ευπαθείς χώρες - Η επενδυτική «δεξαμενή» της Κίνας

Η κατάσταση του εξωτερικού χρέους για τις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (LMICs) έχει επιδεινωθεί την τελευταία δεκαετία, με τα επίπεδα χρέους να αυξάνονται γρηγορότερα από την οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με την Έκθεση Διεθνούς Χρέους 2023 της Παγκόσμιας Τράπεζας:

• Τα εξωτερικά χρέη των LMICs μειώθηκαν κατά 3,4% από $9,3 τρισεκατομμύρια το 2021 σε $9,0 τρισεκατομμύρια το 2022.
• Το χρέος αυξήθηκε κατά 2,7% για τις χώρες που είναι επιλέξιμες για τους πόρους της Διεθνούς Ένωσης Ανάπτυξης (International Development Association - IDA), φτάνοντας σε ιστορικό υψηλό $1,1 τρισεκατομμυρίων.

Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι το IDA αποτελεί έναν θυγατρικό οργανισμό της Παγκόσμιας Τράπεζας, με έδρα τη Washington DC, ο οποίος αναλύει τις οικονομικές συνθήκες των ασθενέστερων κρατών που βρίσκονται στα όρια της απόλυτης φτώχειας, δεν έχουν πιστοληπτική ικανότητα και δεν μπορούν να καλύψουν καμιά παράμετρο επίσημης χρηματοδότησης. Σε αυτά τα κράτη-μέλη το IDA χορηγεί δωρεάν δάνεια ή μη επιστρεφόμενες επιχορηγήσεις. Το 2023, το 60% των IDA χωρών βρισκόταν σε υψηλό κίνδυνο χρεοκοπίας.

Ο ιδιαίτερος και ταυτόχρονος ρόλος της Κίνας ως πιστωτή και δανειολήπτη

Η ταχεία οικονομική ανάπτυξη της Κίνας, με υψηλό μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος, την τοποθετεί σε μοναδική θέση, τόσο ως ο μεγαλύτερος διμερής πιστωτής όσο και ως σημαντικός δανειολήπτης μεταξύ των LMICs. Από το 2012 έως το 2022, η Κίνα έλαβε περίπου το 40% των συνολικών καθαρών χρηματοδοτών προς τα LMICs, φτάνοντας τα $4 τρισεκατομμύρια. Από αυτά, το 32% ήταν ροές που δημιουργούν χρέος και το 68% ήταν εισροές κεφαλαίων.
Η κύρια δανειοδότηση της Κίνας εστιάζει σε:

1. Χώρες παραγωγής πετρελαίου: Για την εξασφάλιση μακροπρόθεσμων ενεργειακών προμηθειών.
2. Χώρες πλούσιες σε ορυκτά στην Υποσαχάρια Αφρική: Για την διασφάλιση πρόσβασης σε κρίσιμες πρώτες ύλες.
3. Γειτονικές χώρες που συμμετέχουν στην Πρωτοβουλία Ζώνη και Δρόμος: Για τη βελτίωση των εμπορικών διαύλων.

Συμπεράσματα

Στη σημερινή μας αναφορά, υπογραμμίσαμε τη στρατηγική και οικονομική σημασία των δανειακών χορηγήσεων της Κίνας και την πολυπλοκότητα των σχέσεων με τις δανειολήπτριες χώρες. Η Κίνα έχει διακριθεί ως παγκόσμια βιομηχανική δύναμη, γνωστή για την παραγωγή προϊόντων με ανταγωνιστική τιμή.

Αυτή η παράμετρος της εξασφάλισε ταχύτατους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης και μεγάλη εισροή ξένων επενδύσεων (Foreign Direct Investment) επί σειρά δεκαετιών.

Σήμερα, η Κίνα αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομική δύναμη παγκοσμίως σε επίπεδο ΑΕΠ, μετά τις ΗΠΑ, και έχει στραφεί σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας όπως για παράδειγμα στην καθαρή ενέργεια μέσω φωτοβολταϊκών, στα smart phones και στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Αυτή η μεταστροφή επιβάλλει πρόσβαση σε πρωτογενή μέταλλα, ορυκτά και πετρέλαιο, τα οποία εισάγει από τρίτες χώρες.

Με την ένταση του εμπορικού πολέμου μεταξύ Δύσης και Κίνας την τελευταία δεκαετία, η στρατηγική της Κίνας έχει αλλάξει. Επιλέγει οικονομικά ασθενείς χώρες με σημαντικά πρωτογενή αποθέματα και επενδύει με συνέπεια στην αναβάθμιση των υποδομών τους. Έτσι, η Κίνα διασφαλίζει τη σταθερότητα και την ομαλή λειτουργία της παραγωγικής της αλυσίδας.

* Ο Νικόλαος Χαβούτης είναι διευθυντής της συμβουλευτικής εταιρείας SoZone Limited ([email protected]).