Αγωγός φυσικού αερίου προς Ελλάδα: Νέα παράμετρος στη λιβυκή σκακιέρα

Οι χώρες της Ανατολικής Μεσογείου θα επιδιώξουν να εκμεταλλευτούν τις εσωτερικές διαμάχες της Λιβύης για να προωθήσουν τους δικούς τους στόχους, περιπλέκοντας τελικά την πολιτική ενοποίηση στη βορειοαφρικανική χώρα και ενδεχομένως ορθώνοντας περισσότερα εμπόδια στη διακίνηση του πετρελαίου μελλοντικά.

Την 1η Νοεμβρίου, ο πρόεδρος της Λιβυκής Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου (NOC) Φαρχάτ Μπενγκντάρα είπε στο CNBC Asia ότι η εταιρεία του μελετά τη σκοπιμότητα κατασκευής υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου προς την Ελλάδα, για να συμπληρώσει τον αγωγό της χώρας προς την Ιταλία. Είπε επίσης ότι η κρατική εταιρεία πετρελαίου της Λιβύης εξετάζει το ενδεχόμενο κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου προς την αιγυπτιακή πόλη Νταμιέτα, η οποία φιλοξενεί έναν από τους δύο τερματικούς σταθμούς εξαγωγής LNG της Αιγύπτου.

Οι αγωγοί που θα συνδέουν τη Λιβύη με την Ελλάδα ή την Αίγυπτο όχι μόνο θα φέρουν συνοχή στον τομέα φυσικού αερίου της Βόρειας Αφρικής, αλλά και θα αυξήσουν την πρόσβαση περιφερειακών προμηθευτών στην ευρωπαϊκή αγορά — κάτι που γίνεται όλο και πιο ελκυστικό καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να διαφοροποιήσει τις εισαγωγές φυσικού αερίου της από τη Ρωσία. Όμως οι αγωγοί είναι απίθανο να κατασκευαστούν αν δεν επέλθει ευρεία πολιτική συμφιλίωση στη Λιβύη, κάτι που δεν φαίνεται προσεχώς στον ορίζοντα.

• Στη συνέντευξή του στο CNBC Asia, ο Μπενγκντάρα άφησε να εννοηθεί ότι η Λιβύη θα μπορούσε επίσης να συμμετάσχει στο Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, ένα όργανο με έδρα την Αίγυπτο και στόχο να διευκολύνει την ανάπτυξη της υποδομής φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο. Μια μέρα νωρίτερα, σε μια ενεργειακή διάσκεψη στο Άμπου Ντάμπι, ο Μπενγκντάρα ανακοίνωσε ότι η NOC είχε συνάψει συμφωνία 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων με την ιταλική Eni για την ανάπτυξη κοιτάσματος φυσικού αερίου στη Δυτική Λιβύη, καθώς και ξεχωριστή συμφωνία τόσο με την Eni όσο και με τη βρετανική BP για την ανάπτυξη υπεράκτιου πεδίου στη Μεσόγειο.

Οι τοποθετήσεις Μπενγκντάρα μπορεί να εντάσσονται σε μια προσπάθεια της NOC να αποστασιοποιηθεί από τη θαλάσσια συμφωνία μεταξύ της Τουρκίας και της διεθνώς αναγνωρισμένης Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (GNU) της Λιβύης. Οι δηλώσεις του προέδρου της NOC έγιναν λιγότερο από έναν μήνα αφότου η Τουρκία επιβεβαίωσε εκ νέου την αμφιλεγόμενη συμφωνία του 2019 με την GNU, που οριοθετούσε ένα μικρό θαλάσσιο σύνορο μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας. 

Τα τελευταία τρία χρόνια, η Άγκυρα χρησιμοποίησε τη συμφωνία για να δικαιολογήσει τις ευρύτερες διεκδικήσεις της στη Μεσόγειο και να απορρίψει μια παρόμοια συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου.

Κάιρο και Αθήνα αντιτίθενται σθεναρά στη συμφωνία GNU-Τουρκίας, η οποία αναγνωρίζονταν διεθνώς θα καταστούσε αδύνατο για Ελλάδα και Αίγυπτο να έχουν τα δικά τους θαλάσσια σύνορα. Ο διοικητής των Αραβικών Ενόπλων Δυνάμεων της Λιβύης Χαλίφα Χάφταρ (τον οποίο η Αίγυπτος υποστήριζε από καιρό και ο οποίος πιστεύεται ότι έχει στενή σχέση με τον Μπενγκντάρα) είχε απορρίψει τη συμφωνία. Το ίδιο και άλλα σημαντικά πολιτικά πρόσωπα της ανατολικής Λιβύης.

Προτείνοντας νέους αγωγούς προς την Αίγυπτο και την Ελλάδα, φαίνεται ότι ο Μπενγκντάρα προσπαθεί να φέρει τη NOC - τη σημαντικότερη οντότητα πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Λιβύη - στην ίδια γραμμή με Αίγυπτο και Ελλάδα. Αυτό γίνεται πιο εμφανές μέσω της πρότασης για συμμετοχή στο Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, το οποίο δημιουργήθηκε αρχικά από την Κύπρο, την Αίγυπτο, την Ελλάδα και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για να αποκρούσει τις ευρύτερες θαλάσσιες διεκδικήσεις της Τουρκίας και να ενισχύσει την ανάπτυξη δικών τους έργων φυσικού αερίου στην Ευρώπη.

• Η Τουρκία είχε συνάψει συμφωνία για τα θαλάσσια σύνορα αρχικά με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας, η οποία έπαψε να υφίσταται το 2021 όταν δημιουργήθηκε η Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (GNU). Η διάλυση της προηγούμενης κυβέρνησης άφησε εκκρεμή τη συμφωνία του 2019 — ακόμη και όταν η Τουρκία καλλιέργησε δεσμούς με τους νέους ηγέτες της Τρίπολης, οδηγώντας όμως τελικά στην επιβεβαίωση της τον περασμένο μήνα.
• Τον Οκτώβριο, η Τουρκία και η GNU υπέγραψαν νέα συμφωνία που επιτρέπει στην Τουρκία να κάνει έρευνες σε υπεράκτια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στα λιβυκά ύδατα. Οποιεσδήποτε ερευνητικές  δραστηριότητες πραγματοποιήσει ενεργά η Τουρκία στα ανοιχτά των ακτών της Λιβύης πιθανότατα υποκινούνται περισσότερο από την επιθυμία να αποδείξει τη νομιμότητα της συμφωνίας με την GNU - ενδεχομένως διεξάγοντας έρευνες σε αποθέματα κοντά στα σύνορα που καθορίζονται από τη συμφωνία - παρά από την ανάπτυξη υδρογονανθράκων.
• Για το Φόρουμ Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, ένας αγωγός μέσω Λιβύης μπορεί να είναι επιθυμητός επειδή παρακάμπτει ορισμένες από τις πολιτικές προκλήσεις που σχετίζονται με τον προτεινόμενο αγωγό EastMed από την Αίγυπτο στην Ελλάδα μέσω Μεσογείου, ο οποίος εκτιμάται ότι κοστίζει περισσότερα από 6 δισ. δολάρια και μπορεί να μην να είναι κερδοφόρος. Ένας νέος αγωγός που διασχίζει τη Λιβύη, αντίθετα, θα ήταν κυρίως στεριανός – άρα είναι ευκολότερο και φθηνότερο να κατασκευαστεί. Θα μπορούσε επίσης να τροφοδοτήσει την υπάρχουσα υποδομή που χρησιμοποιεί ήδη η Λιβύη για τη μεταφορά φυσικού αερίου στην επικράτειά της, αλλά και στη Σικελία μέσω του αγωγού GreenStream.

Η στρατηγική των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου να εκμεταλλεύονται τους πολιτικούς διχασμούς στη Λιβύη ορθώνει περισσότερα εμπόδια για την τελική ενοποίηση της χώρας και διατηρεί εύθραυστη την παραγωγή πετρελαίου. Συμφωνίες μεταξύ ξένων κυβερνήσεων και πολιτικών παραγόντων της Λιβύης —όπως αυτές που έχει συνάψει η Τουρκία με τις αρχές της Τρίπολης— μειώνουν την προοπτική για διαρκή ειρήνη στην κατεστραμμένη από τον πόλεμο βορειοαφρικανική χώρα, ωθώντας εξωτερικούς παράγοντες να διακόψουν ή να επιβραδύνουν τις ειρηνευτικές συνομιλίες εάν στραφούν σε κατεύθυνση που θα μπορούσε να απειλήσει αυτές τις συμφωνίες.

Για να διασφαλιστεί ότι οποιαδήποτε μελλοντική συμφωνία κατανομής της εξουσίας στη Λιβύη δεν απειλεί τα συμφέροντά τους, χώρες όπως η Τουρκία και η Αίγυπτος εμβαθύνουν την υποστήριξή τους στους ηγέτες της Τρίπολης και της ανατολικής Λιβύης αντίστοιχα, που έχουν ευθυγραμμιστεί μαζί τους. Έτσι, ελλοχεύει ο κίνδυνος να βρεθούν σε πολιτικό αδιέξοδο οι όποιες διαπραγματεύσεις, καθώς, όσο οι αντίπαλες λιβυκές φατρίες ταμπουρώνονται στις περιοχές που ελέγχουν στρατιωτικά, τόσο και οι ξένοι υποστηρικτές τους παίρνουν θέσεις για ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος - ο θάνατός σου, η ζωή μου.

Η Τουρκία, για παράδειγμα, είναι απίθανο να υποστηρίξει μια ειρηνευτική συμφωνία που οδηγεί σε ενιαία λιβυκή κυβέρνηση η οποία θα απέρριπτε τη θαλάσσια συμφωνία του 2019. Αντιμετωπίζοντας πίεση από την Άγκυρα (που ουσιαστικά είναι ο μόνος σημαντικός σύμμαχός της), η GNU σε οποιεσδήποτε μελλοντικές διαπραγματεύσεις θα υιοθετούσε ανυποχώρητη θέση σε θέματα ενδιαφέροντος της Τουρκίας - αφήνοντας ελάχιστο περιθώριο για συμβιβασμό με τις φατρίες στην ανατολική Λιβύη που υποστηρίζονται από την Αίγυπτο.

• Εκτός από την ειρηνευτική διαδικασία, η ξένη εμπλοκή στη λιβυκή κρίση κινδυνεύει επίσης να διαταράξει τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου της χώρας. Στο παρελθόν ο Χάφταρ και οι σύμμαχοί του έχουν μπλοκάρει τις εξαγωγές ενέργειας από την ανατολική Λιβύη για πολιτικούς λόγους, και θα μπορούσαν να το κάνουν ξανά εάν η Τουρκία αρχίσει να διεξάγει έρευνες σε υπεράκτια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, ως μέρος της νέας συμφωνίας της με Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας.