Η Ελισάβετ και το ρέκβιεμ της Βρετανικής Αυτοκρατορίας

Ο θάνατος της βασίλισσας Ελισάβετ μπορεί να αποδυναμώσει το διεθνές εκτόπισμα της Μεγάλης Βρετανίας στη μετα-αυτοκρατορική εποχή, υποστηρίζει ο Ρόμπερτ Σκιλντέσκι.

Όπως επισημαίνει σε άρθρο του στο Project Syndicate, η Ελισάβετ ήταν μονάρχης 15 βασιλείων, συμπεριλαμβανομένης της Αυστραλίας, της Νέας Ζηλανδίας και του Καναδά, ενώ ήταν επίσης επικεφαλής της Κοινοπολιτείας, μιας ομάδας 56 χωρών.

Αυτή η κοινότητα των ανεξάρτητων κρατών, σχεδόν όλα πρώην εδάφη της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ήταν σύμφωνα με τον Σκιλντέλσκι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση μιας «βρετανικής σύνδεσης» σε όλο τον κόσμο μετά τη διάλυση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. 

Ειδικότερα, ο Σκιντέλκσι τονίζει ότι μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η βρετανική εξωτερική πολιτική επικεντρώθηκε στο δόγμα των «τριών κύκλων». Με βάση το δόγμα αυτό, η επιρροή της Βρετανίας στον κόσμο θα βασιζόταν στην «ειδική της σχέση» με τις ΗΠΑ, τη θέση της ως επικεφαλής της Κοινοπολιτείας (διαδόχου της αυτοκρατορίας) και τη θέση της στην Ευρώπη. Με τη συμμετοχή της σε αυτούς τους κύκλους, η Βρετανία θα επιδίωκε να μεγιστοποιήσει τη σκληρή και ήπια ισχύ της και να μετριάσει τις επιπτώσεις του στρατιωτικού και οικονομικού της «νανισμού».

Διαφορετικές βρετανικές κυβερνήσεις απέδωσαν διαφορετική βαρύτητα στους τρεις αυτούς κύκλους, αλλά αυτή που θεωρούνταν διαχρονικά η πιο σημαντική ήταν η σχέση με τις ΗΠΑ. Όπως υπογραμμίζει ο Σκιντέλσκι, μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Βρετανία έγινε ο πιο πιστός εταίρος των ΗΠΑ σε όλες τις παγκόσμιες επιχειρήσεις τους. Ήταν μια σχέση που όπως επισημαίνει δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί χωρίς μια κοινή γλώσσα και μια κοινή αυτοκρατορική ιστορία.

Η αυτοκρατορική ιστορία διαδραμάτισε κομβικό ρόλο και στον δεύτερο κύκλο, σημειώνει ο Σκιντέλσκι: «Η Βρετανική Αυτοκρατορία του 1914 έγινε η Βρετανική Κοινοπολιτεία το 1931, και τελικά απλώς η Κοινοπολιτεία, με τη Βασίλισσα ως κεφαλή της. Η επιρροή της έγκειτο στην παγκόσμια εμβέλειά της». 

Σύμφωνα με τον Σκιντέλσκι, η Κοινοπολιτεία διατήρησε τη «βρετανική σύνδεση» με δύο βασικούς τρόπους. Πρώτον, λειτούργησε ως οικονομικό μπλοκ μέσω του συστήματος των μειωμένων δασμών του 1932 και της περιοχής της στερλίνας που επισημοποιήθηκε το 1939, τα οποία επέζησαν μέχρι τη δεκαετία του 1970. Δεύτερον, ο πολυφυλετικός χαρακτήρας της, που υποστηρίχθηκε τόσο ένθερμα από τη βασίλισσα, άμβλυνε τις εθνικιστικές εντάσεις. Η πολυπολιτισμική Βρετανία είναι μια λογική έκφραση της παλιάς πολυπολιτισμικής αυτοκρατορίας.

Ο πιο αδύναμος σύνδεσμος ήταν κατά τον Σκιντέλσκι ο ευρωπαϊκός και ήταν ο πρώτος που έσπασε. Αυτό συνέβη σύμφωνα με τον ίδιο επειδή ο ρόλος της Βρετανίας στην Ευρώπη ήταν πάντοτε αρνητικός: είχε στόχο να αποτρέψει να συμβούν πράγματα στην Ευρώπη τα οποία θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τη στρατιωτική της ασφάλεια και την οικονομική της διαβίωση. Για αυτό η πολιτική της Βρετανίας απέναντι στην Ευρώπη ήταν πάντα προσανατολισμένη στο να αποτρέψει την εμφάνιση μιας τρίτης δύναμης ανεξάρτητης από το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ. 

Έτσι, τονίζει, η Βρετανία έχει μείνει με δύο μόνο κύκλους.

Στον απόηχο του Brexit, η κληρονομιά της βασίλισσας είναι ξεκάθαρη, υπογραμμίζει ο Σκιντέλσκι. Μέσω της επίσημης θέσης της και των προσωπικών της χαρισμάτων, διατήρησε την Κοινοπολιτεία ως πιθανό όχημα για την προβολή της όποιας σκληρής ισχύος έχει απομείνει στη Βρετανία, όπως οι στρατιωτικές συμμαχίες στον Νότιο Ειρηνικό. 

Αν και οι δύο εναπομείναντες κύκλοι δεν μπορούν να αντισταθμίσουν την απουσία της Βρετανίας από τον τρίτο, το ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι πόσο η ανθεκτικότητα της Κοινοπολιτείας εξαρτιόταν από τη μακροζωία της Ελισάβετ και πόσο από αυτήν μπορεί να διατηρηθεί από τον διάδοχό της, καταλήγει ο Σκιντέλσκι. 

* Ο Ρόμπερτ Σκιντέλσκι είναι μέλος της Βουλής των Λόρδων της Μεγάλης Βρετανίας και επίτιμος καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο πανεπιστήμιο του Γουόρικ. Ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα στο Εργατικό Κόμμα, στη συνέχεια εντάχθηκε στους Συντηρητικούς από όπου εκδιώχτηκε λόγω της αντίθεσής του στην επέμβαση του ΝΑΤΟ στο Κόσοβο το 1999.