Τι σημαίνει για τον πόλεμο η πετυχημένη αντεπίθεση στο Χάρκοβο

Η αντεπίθεση της Ουκρανίας στην περιοχή του Χαρκόβου θα αμβλύνει την απειλή για τις ουκρανικές δυνάμεις στην ανατολική περιοχή του Ντονμπάς, θα αυξήσει τις φωνές στη Ρωσία για γενική επιστράτευση και κλιμάκωση του πολέμου και θα ενδυναμώσει τη στρατηγική της Δύσης να πιέζει τη Ρωσία παρέχοντας στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία.

Στις 5 Σεπτεμβρίου οι ουκρανικές δυνάμεις ξεκίνησαν μια νέα επίθεση κατά της Ρωσίας με σημαντική πρόοδο στα νότια του Χαρκόβου, της δεύτερης μεγαλύτερης ουκρανικής πόλης. Στη συνέχεια, οι ουκρανικές δυνάμεις πραγματοποίησαν μια από τις ταχύτερες προελάσεις από τις πρώτες εβδομάδες της εισβολής, προωθούμενες σε πάνω από 70 χιλιόμετρα προς πολλαπλές κατευθύνσεις σε μόλις τρεις μέρες, και περικυκλώνοντας χιλιάδες Ρώσους στρατιώτες κοντά στη στρατηγική πόλη Ιζιούμ.

Στις 9 Σεπτεμβρίου οι ρωσικές δυνάμεις υποχώρησαν σε νέες αμυντικές θέσεις στα ανατολικά του ποταμού Οσκίλ. Το υπουργείο Άμυνας της Ρωσίας χαρακτήρισε την προφανή υποχώρηση ως απλώς «ανασύνταξη», προκειμένου να «εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες στην περιοχή του Ντονέτσκ» και ως εκ τούτου να προωθηθεί ο πρωταρχικός στόχος της λεγόμενης «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» να «απελευθερωθεί» το Ντονμπάς.

Η αντεπίθεση της Ουκρανίας βελτίωσε σημαντικά τη στρατιωτική της θέση, αποδυναμώνοντας το προγεφύρωμα των ρωσικών δυνάμεων στη δυτική όχθη του Οσκίλ γύρω από το Ιζιούμ, απ' όπου είχαν απειλήσει τη βόρεια πλευρά των ουκρανικών δυνάμεων στο Ντονμπάς. Η απώλεια αυτής της θέσης από τη Ρωσία και η μεγάλη φθορά σε επίπεδο εξοπλισμού κοντά στο Ιζιούμ και το Κουπιάνσκ θα διασφαλίσουν ότι οι ρωσικές δυνάμεις δεν θα εδραιωθούν πλήρως στην περιοχή του Ντονμπάς μέχρι το τέλος του έτους και θα περιοριστούν οι επιθετικές δυνατότητές της σε ολόκληρο το μέτωπο τους επόμενους μήνες.

• Η αντεπίθεση της Ουκρανίας στο Χάρκοβο ακολούθησε αρχικές αντίστοιχες ενέργειές της στο άλλο άκρο του μετώπου, κοντά στη Χερσώνα, στις 29 Αυγούστου. Αυτές οι επιθέσεις είχαν σχετικά μικρή επιτυχία, αλλά η αναδιάταξη της Ρωσίας τράβηξε εν μέρει δυνάμεις από την περιοχή του Ιζιούμ, καθιστώντας πιο  ευάλωτη την περιοχή του Χαρκόβου. Οι ταυτόχρονες επιθέσεις της Ουκρανίας θα επιτρέψουν στις δυνάμεις της χώρας να διατηρήσουν την πρωτοβουλία, θέτοντας σε άμυνα τις ρωσικές δυνάμεις και υποσκάπτοντας την ικανότητά τους να εξαπολύουν επιθέσεις μεγάλης κλίμακας. Για να σταθεροποιήσει την πρώτη γραμμή, η Ρωσία δεσμεύει μονάδες που διατηρούσε για τη δική της νέα επίθεση.
• Στις 12 Σεπτεμβρίου ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι δήλωσε ότι οι δυνάμεις της χώρας του είχαν ανακαταλάβει πάνω από 6.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα — περιοχή αρκετές φορές μεγαλύτερη απ' όλα τα πρόσθετα εδάφη που είχε καταλάβει η Ρωσία από τότε που απέσυρε τις δυνάμεις της από τη βόρεια Ουκρανία τον Απρίλιο. Λέγεται ότι η ουκρανική προέλαση ξεκίνησε από μια περιοχή με υψηλό ποσοστό στρατιωτών από την αυτοαποκαλούμενη Λαϊκή Δημοκρατία του Λουχάνσκ, οι οποίοι πιθανότατα στοχοποιήθηκαν διότι φέρονταν να έχουν κακό εξοπλισμό και χαμηλό ηθικό. Την πολεμική προσπάθεια της Ρωσίας αναμένεται βραχυπρόθεσμα να πλήξει περισσότερο ο εξοπλισμός που εγκατέλειψε στο Χάρκοβο παρά οι απώλειες σε έμψυχο δυναμικό, οι οποίες ωστόσο συνεχίζονται.

Στον απόηχο της ουκρανικής αντεπίθεσης, τόσο η κρατική ρωσική προπαγάνδα όσο και οι φιλοπόλεμες φωνές στην κοινωνία ρέπουν προς την κινδυνολογία και την απαισιοδοξία για την τροχιά της σύγκρουσης, κάτι που θα επιφέρει πτώση στη δημοτικότητα του πολέμου αλλά και θα ενδυναμώσει τα εθνικιστικά αντι-πουτινικά αιτήματα για κλιμάκωση.

Στη Ρωσία, τόσο τα επίσημα όσο και τα ανεπίσημα μέσα ενημέρωσης αναγνώρισαν λίγο έως πολύ, αλλά σαφώς, ότι οι ρωσικές δυνάμεις υπέστησαν σημαντική ήττα. Στην εβδομαδιαία του ανασκόπηση στις 11 Σεπτεμβρίου, ο κύριος προπαγανδιστής του Κρεμλίνου Ντμίτρι Κισέλιοφ παραδέχτηκε ότι η οπισθοχώρηση των ρωσικών δυνάμεων ακολούθησε «την πιο δύσκολη εβδομάδα στο μέτωπο». Επίσης, καλεσμένοι σε ρωσικές τηλεοπτικές εκπομπές υιοθετούν ρητορική που κανονικά δεν επιτρέπεται. Κάποιοι εκτιμούν ότι η νίκη της Ουκρανίας είναι σχεδόν βέβαιη, εκτός εάν η Ρωσία κηρύξει πόλεμο στην Ουκρανία και πραγματοποιήσει γενική επιστράτευση - άποψη που ανεπίσημα διαδίδεται ευρέως τις τελευταίες μέρες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ο Πούτιν δεν έχει κάνει καμία κίνηση προς μια εθνική επιστράτευση και ούτε θα κάνει απ' ό,τι φαίνεται, καθώς είναι ελάχιστες οι πιθανότητες να εγγυηθεί μια ρωσική νίκη δεδομένων των περιορισμένων αποθεμάτων σύγχρονου εξοπλισμού της Ρωσίας και της πιθανότητας πολιτικής αποσταθεροποίησης στη χώρα. Ωστόσο, η «έσχατη λύση» της επιστράτευσης συνεχίζει να κερδίζει πόντους στον δημόσιο διάλογο, σπέρνοντας παράλληλα αμφιβολίες σε όλο και περισσότερους Ρώσους για το αν μπορεί πια να επιτευχθεί μια αποφασιστική νίκη στην Ουκρανία. Ως αποτέλεσμα, ένας αυξανόμενος αριθμός δυσαρεστημένων εθνικιστών θα βλέπει όλο και περισσότερο τον Πούτιν ως εμπόδιο, κατηγορώντας την απροθυμία να καλέσει γενική επιστράτευση και άλλα λάθη του ως αιτίες της αποτυχίας στον πόλεμο. Αν και αυτό δεν αποτελεί άμεση απειλή για την εξουσία του Πούτιν, εάν ο ρωσικός στρατός συνεχίσει να μην τα καταφέρνει στην Ουκρανία, οι υπερεθνικιστικές δυνάμεις στη Ρωσία θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν το καθεστώς του, ιδίως ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2024.

• Ο Πούτιν έχει αποφύγει επισήμως την επιστράτευση λόγω φόβων ότι θα ήταν αντιδημοφιλής και ότι θα απειλούσε την κυριαρχία του, αποκαλύπτοντας ότι η «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» της Ρωσίας δεν πάει σύμφωνα με το σχέδιο. Θέτοντας ενώπιον προσωπικού κινδύνου πολλούς Ρώσους που προηγουμένως αισθάνονταν ότι δεν τους αγγίζει ο πόλεμος, μια εθνική επιστράτευση θα υπονόμευε το αφήγημα του Κρεμλίνου, που μέχρι στιγμής έχει διατηρήσει τη σταθερότητα στη Ρωσία, και πιθανότατα θα προκαλούσε ένα νέο κύμα φυγής από τη χώρα. 
• Καλεσμένοι σε προγράμματα κρατικών μέσων ενημέρωσης άσκησαν πρωτοφανή κριτική στην ηγεσία της χώρας τις τελευταίες μέρες, υποστηρίζοντας ότι η Ρωσία δεν διαθέτει επαρκές ανθρώπινο δυναμικό και εξοπλισμό για να επιτύχει τους στόχους της στην Ουκρανία και ότι ο Πούτιν έχει παραπλανηθεί από συμβούλους του. Αυτή η ρητορική ευδοκίμησε ανάμεσα σε ακροδεξιούς κύκλους, οι οποίοι μέχρι πρότινος παρέμεναν αισιόδοξοι για την έκβαση της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης. Ορισμένοι υποστήριξαν ότι, εάν το Κρεμλίνο συνεχίσει να αρνείται τη γενική επιστράτευση, μπορεί να χρειαστεί η χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων για να εξασφαλιστούν τα εδαφικά κέρδη στην Ουκρανία και να καμφθεί η ουκρανική αντίσταση.
• Το αίτημα για κλιμάκωση εκφράζεται πια και από επιφανέστερους παράγοντες. Στις 13 Σεπτεμβρίου ο Ντμίτρι Πεσκόφ, εκπρόσωπος του προέδρου, είπε ότι δεν τίθεται θέμα εθνικής επιστράτευσης, αντίθετα με την άποψη του επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ρωσίας, του δεύτερου μεγαλύτερου πολιτικού κόμματος, ο οποίος δήλωσε στη Δούμα ότι η χώρα βρίσκεται σε «πόλεμο» και ζήτησε ρητά «τη μέγιστη κινητοποίηση δυνάμεων και πόρων».

Η ταχεία ανακατάληψη του μεγαλύτερου μέρους της περιοχής του Χαρκόβου από την Ουκρανία θα ενισχύσει τις δυτικές προσπάθειες να ασκηθεί οικονομική πίεση στη Ρωσία και να παρασχεθεί στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία, προτού χτυπήσει τους ίδιους τους συμμάχους του Κιέβου τους επόμενους μήνες η αυξημένη πολεμική κούραση.

Η στρατιωτική επιτυχία της Ουκρανίας έχει υπονομεύσει το αφήγημα της Ρωσίας ότι οι παραδόσεις όπλων δεν θα έχουν επίδραση στο πεδίο της μάχης και δεν θα εμποδίσουν τη Ρωσία να επιτύχει τους επιχειρησιακούς της στόχους. Ακόμη περισσότερο αποδυναμώνει την αφήγηση του Κρεμλίνου το γεγονός ότι οι ίδιες οι ρωσικές πηγές προειδοποιούν ότι ο πόλεμος μπορεί να χαθεί. 

Η ικανότητα της Ουκρανίας να χρησιμοποιεί τα όπλα που προμηθεύεται από τη Δύση και να προσπορίζεται οφέλη έναντι της Ρωσίας πιθανότατα θα αυξήσει και την πίεση σε κυβερνήσεις χωρών όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία να παρέχουν μεγαλύτερες ποσότητες και πιο εξελιγμένο εξοπλισμό στην Ουκρανία. Οι στρατιωτικές επιτυχίες του Κιέβου δημιουργούν ένα παράθυρο ευκαιρίας για συνεχή δυτική υποστήριξη πριν επιδεινωθεί, όπως αναμένεται, η ενεργειακή κρίση (και η επακόλουθη πολεμική κόπωση) της Ευρώπης, καθώς οι ψυχρότερες θερμοκρασίες θα αυξήσουν τη ζήτηση τους επόμενους μήνες. Αυτό σημαίνει ότι, βραχυπρόθεσμα, πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είναι πιθανό να εγκρίνουν περαιτέρω παραδόσεις όπλων και οικονομική υποστήριξη για την Ουκρανία, με μικρή απειλή για έντονες πολιτικές αντιδράσεις.