Κίνδυνος αυτογκόλ της Δύσης με το πλαφόν στην τιμή του ρωσικού πετρελαίου

Η επικαιροποιημένη πρόταση των ΗΠΑ για επιβολή ανώτατου ορίου στην τιμή του ρωσικού πετρελαίου θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντική κλιμάκωση της ενεργειακής κρίσης εάν η Μόσχα αποφασίσει να περιορίσει τις εξαγωγές πετρελαίου.

Στις 9 Σεπτεμβρίου το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών απείλησε με κυρώσεις τις οντότητες που δεν θα συμμορφώνονται με το πλαφόν της G-7 και με την απαγόρευση ναυτασφάλισης στην ΕΕ. Ωστόσο, επιδίωξε παράλληλα να προσφέρει ασφαλές λιμάνι για τους ασφαλιστές και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που έχουν επιφορτιστεί με την αποτελεσματική εφαρμογή της διαδικασίας συμμόρφωσης. Το Υπουργείο Οικονομικών ελπίζει ότι θα διευκολυνθεί η μεταφορά ρωσικού πετρελαίου κάτω από το ανώτατο όριο τιμής και θα αποφευχθεί μια κρίση που θα τροφοδοτήσουν τυχόν παραιτήσεις ασφαλιστών από την κάλυψη του εμπορίου ρωσικού αργού. Ελπίζει επίσης ότι η κίνηση δείχνει τα δόντια της G-7 και την πρόθεση των ΗΠΑ να επιβάλουν κυρώσεις εναντίον εταιρειών που χρησιμοποιούν δυτικές ασφαλιστικές υπηρεσίες χωρίς να συμμορφώνονται με το ανώτατο όριο.

• Στις 2 Σεπτεμβρίου η G-7 συμφώνησε να εφαρμόσει ανώτατο όριο τιμών για το αργό πετρέλαιο και τα προϊόντα πετρελαίου της Ρωσίας από τον Δεκέμβριο του 2022 και τον Φεβρουάριο του 2023 αντίστοιχα, ώστε να συμπέσει με την επικείμενη ευρωπαϊκή απαγόρευση ασφαλιστικής κάλυψης στη δια θαλάσσης μεταφορά ρωσικού πετρελαίου προς τρίτες χώρες.
• Ναυτασφαλιστές και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα μπορούν να παρέχουν ασφάλιση στις θαλάσσιες μεταφορές ρωσικού πετρελαίου προς τρίτες χώρες μόνο εάν το πετρέλαιο πωλείται κάτω από το προτεινόμενο όριο τιμής.
• Στις 7 Σεπτεμβρίου ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν προειδοποίησε ότι η Ρωσία θα σταματήσει να εξάγει πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε χώρες που τηρούν το ανώτατο όριο τιμών, ζητώντας από τους Ασιάτες πελάτες της, κυρίως την Ινδία και την Κίνα, να μη συμμορφωθούν με το ανώτατο όριο. Το Πεκίνο είπε ότι δεν υποστηρίζει το ανώτατο όριο ενώ η Ινδία εξετάζει το θέμα. Οι κορυφαίες εταιρείες εισαγωγής πετρελαίου των χωρών δεν έχουν τοποθετηθεί δημοσίως.

Για τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, το ανώτατο όριο τιμών αποβλέπει λίγο πολύ στη διασφάλιση ότι η απαγόρευση των ναυτασφαλίσεων στην ΕΕ δεν θα οδηγήσει στην πλήρη διακοπή του ρωσικού πετρελαίου εν μέσω κλιμακούμενης ενεργειακής κρίσης στη Δύση. Ο ευρωπαϊκός χρηματοπιστωτικός τομέας –και ειδικότερα ο χρηματοπιστωτικός τομέας του Λονδίνου– είναι ζωτικής σημασίας για την παγκόσμια ναυτιλιακή βιομηχανία, διότι παρέχει ασφάλιση και αντασφάλιση στη θαλάσσια κυκλοφορία.

Παρόλο που η απαγόρευση ασφάλισης καλύπτει μόνο την Ευρωπαϊκή Ένωση, πολλοί φοβούνται ότι θα μπορούσε να υπονομεύσει την ικανότητα της Μόσχας να μεταφέρει πετρέλαιο σε τρίτες χώρες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο ασφαλιστικός οργανισμός του Λονδίνου International Group of P&I Clubs ακολουθεί την ευρωπαϊκή νομοθεσία και τα μέλη του έχουν την ευθύνη για περίπου το 95% των δεξαμενόπλοιων παγκοσμίως, καθώς πολλοί από τους Ασιάτες πελάτες της Ρωσίας αντασφαλίζονται ή ασφαλίζονται μέσω χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που συνδέονται με τον οργανισμό. Επομένως, εάν εφαρμοστεί πλήρως η απαγόρευση, όπως προβλέπεται, υπάρχει κίνδυνος να διαταραχθούν σημαντικά οι αποστολές ρωσικού πετρελαίου πέρα από τη Δύση, καθώς είναι περιορισμένο τόσο το μέγεθος της μη δυτικής χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας όσο και η διαθεσιμότητα μη δυτικών δεξαμενόπλοιων.

Με την επικαιροποιημένη πρότασή τους, ΗΠΑ και ΕΕ ελπίζουν τώρα ότι ορισμένες ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές υπηρεσίες θα συνεχίσουν να προσφέρονται, περιορίζοντας τον αντίκτυπο των περιορισμών στις πραγματικές ροές ρωσικού πετρελαίου. Κι αυτό γιατί θεωρητικά εξαιρούν κάθε αγορά πετρελαίου σε τιμή χαμηλότερη του ανώτατου ορίου. Η Δύση ενεργεί υπό τους φόβους ότι οι τιμές του πετρελαίου θα επιστρέψουν στα 120 δολάρια το βαρέλι ή περισσότερο, όπως φάνηκε νωρίτερα φέτος, καθώς οποιαδήποτε μείωση στις εξαγωγές ρωσικού πετρελαίου θα ανεβάσει τις τιμές. Αυτές οι ανησυχίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές στην Ευρώπη, όπου η Ρωσία περιορίζει τις εξαγωγές φυσικού αερίου μέσω του αγωγού Nord Stream 1. Οι υψηλότερες τιμές πετρελαίου θα ενέτειναν το συνεχιζόμενο σοκ στις τιμές της ενέργειας, αναγκάζοντας ορισμένες βιομηχανίες να υποκαταστήσουν το πετρέλαιο με πολύ πιο ακριβά -και πιο περιορισμένα- αποθέματα φυσικού αερίου. 

Αν και Πεκίνο και Νέο Δελχί είναι απίθανο να υποστηρίξουν το ανώτατο όριο τιμών, ίσως το αποδεχτούν μικρότερες μη δυτικές χώρες ή ίσως αποκτήσουν τη δύναμη να ζητήσουν μεγάλες εκπτώσεις από τη Ρωσία – κάτι που η Δύση θα θεωρούσε επίσης στρατηγική νίκη.

Καθώς η Μόσχα να απειλεί να διακόψει τις εξαγωγές πετρελαίου σε χώρες που τηρούν το ανώτατο όριο και οι δύο μεγάλες ασιατικές χώρες ανησυχούν για την ενεργειακή τους ασφάλεια, δεν φαίνεται πιθανό να τηρήσουν το ανώτατο όριο. Επιπλέον, Κίνα και Ινδία είναι μεγάλες χώρες και οι κυβερνήσεις τους ενδεχομένως θα επιδοτούσαν εν μέρει τη ναυτασφάλιση ή θα πιέσουν τις εταιρείες τους να στραφούν σε μη δυτικές ασφαλιστικές εταιρείες για να αγοράσουν ρωσικό πετρέλαιο. Συνολικά, Κίνα και Ινδία εισήγαν περίπου 1,85 εκατ. βαρέλια ρωσικού αργού ημερησίως τον Ιούλιο – ήτοι περίπου το 40% των συνολικών εξαγωγών της Ρωσίας – αλλά ίσως πρόκειται για το μέγιστο όριο των οικονομικών αντοχών τους ή της ικανότητάς τους για διύλιση.

Αυτό θα καθιστούσε πιο κρίσιμες για τη Μόσχα τις πωλήσεις σε μικρότερες μη δυτικές χώρες – όπως το Βιετνάμ, η Ινδονησία, το Πακιστάν και η Τουρκία – μόλις τεθεί σε ισχύ το ανώτατο όριο τιμών της G-7 και το ευρωπαϊκό εμπάργκο πετρελαίου. Εξάλλου, οι κυβερνήσεις αυτών των χωρών δεν έχουν πάντα την ίδια δυνατότητα να παρέμβουν για να επιδοτήσουν την ασφαλιστική κάλυψη. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει ορισμένες από τις εταιρείες τους να τηρήσουν το ανώτατο όριο τιμών ή να προσπαθήσουν να το χρησιμοποιήσουν για να διαπραγματευτούν σημαντικές εκπτώσεις τιμών από τη Ρωσία.

• Η Ινδονησία ανακοίνωσε ότι η Ρωσία είναι πρόθυμη να της πουλήσει πετρέλαιο με έκπτωση 30%. Ενώ παραμένει ασαφές πού θα βρεθεί το ανώτατο όριο τιμής, από δυτική σκοπιά θα αποτελούσε σημαντικό πλήγμα για τα ρωσικά έσοδα μια τέτοια έκπτωση  — ακόμα κι αν το ανώτατο όριο βρεθεί χαμηλότερα. Θα ήταν στρατηγική νίκη, καθώς ο κύριος στόχος του ανώτατου ορίου είναι να μειωθούν τα έσοδα του Κρεμλίνου χωρίς να διακοπούν οι πετρελαϊκές ροές.
• Αξιωματούχοι της ινδικής κυβέρνησης έχουν επανειλημμένα επισημάνει ότι η Ingosstrakh, με έδρα τη Μόσχα, είναι μια από τις 15 ασφαλιστικές εταιρείες που δεν ανήκουν στο International Group of P&I Clubs με έδρα το Λονδίνο, αλλά έχει λάβει έγκριση για λειτουργία στην Ινδία έως τον Φεβρουάριο του 2024. Συνεπώς, το Νέο Δελχί θα πιέσει τα κρατικά διυλιστήρια να αγοράσουν ρωσικό πετρέλαιο με έκπτωση χρησιμοποιώντας την Ingosstrakh για ασφαλιστική κάλυψη, χωρίς απαραίτητα να συμμορφωθούν με το ανώτατο όριο τιμής.

Εάν το πλαφόν της G-7 με τον έναν ή τον άλλο τρόπο περιορίσει τα έσοδα της Ρωσίας από το πετρέλαιο, η Μόσχα θα γίνει πιο πρόθυμη να περιορίσει τις εξαγωγές πετρελαίου για να αυξήσει τα έσοδά της και να προκαλέσει οικονομική κρίση στη Δύση. Λίγες ώρες αφού η G-7 ανακοίνωσε ότι θα επιβάλει ανώτατο όριο τιμών, η ρωσική Gazprom ανακοίνωσε ότι θα ανασταλούν επ' αόριστον οι ροές φυσικού αερίου μέσω του αγωγού Nord Stream 1 – ο οποίος προμηθεύει απευθείας τη Γερμανία, μέλος των Επτά.

Φαίνεται πρόθυμη, λοιπόν, η Μόσχα να διακόψει τις ροές ενέργειας και αξιόπιστη η απειλή Πούτιν να διακόψει τις εξαγωγές πετρελαίου σε χώρες που τηρούν το ανώτατο όριο της τιμής του. Η Ρωσία πιθανότατα θα διακόψει τις εξαγωγές πετρελαίου σε χώρες που επιθυμούν να αγοράσουν πετρέλαιο με ανώτατο όριο τιμής και θα είναι εξίσου πρόθυμη να πουλήσει με μεγάλες εκπτώσεις πάνω από το ανώτατο όριο για να διατηρήσει τις απαραίτητες ροές εσόδων. Μένει να δούμε πόσο μεγάλη θα είναι αυτή η αγορά των άλλων χωρών, καθώς δεν είναι σαφές εάν εταιρείες σε μικρότερες χώρες θα βρουν εναλλακτική ασφαλιστική κάλυψη και αρκετά δεξαμενόπλοια για να μεταφέρουν πετρέλαιο χωρίς δυτική κάλυψη. Εάν η αγορά είναι μικρή, η Ρωσία ενδεχομένως θα αδυνατεί να πουλήσει σημαντικό μέρος των περίπου 4-5 εκατ. βαρελιών εξαγόμενου αργού πετρελαίου (και περισσότερων διυλισμένων προϊόντων) πάνω από το ανώτατο όριο τιμής.

Εάν γίνει έτσι, η Ρωσία πιθανότατα δεν θα εξαγάγει αυτό το πετρέλαιο, κάτι που θα μπορούσε να στείλει ξανά τις τιμές πάνω από τα 100 ή 120 δολάρια το βαρέλι, ίσως και πολύ υψηλότερα.

• Η μη εξαγωγή πιθανότατα θα έβλαπτε τη μακροπρόθεσμη παραγωγή πετρελαίου της Ρωσίας. Ωστόσο, όπως φάνηκε στην κρίση της πανδημίας, η χώρα θα μπορούσε να συγκρατήσει σημαντικό μέρος της παραγωγής της χωρίς βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις.