Νάρκες στην κίνηση των ΗΠΑ για νέα οικονομική συμφωνία στην Ασία

Το Οικονομικό Πλαίσιο Ινδο-Ειρηνικού (IPEF) είναι ένα νέο όχημα ώστε οι ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν οικονομικά την Κίνα στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού, ωστόσο το στενό πεδίο εφαρμογής και οι διαφωνίες μεταξύ των μελών θα περιορίσουν την αποτελεσματικότητα της νέας πρωτοβουλίας.

Κατά τη διάρκεια πενθήμερου ταξιδιού του προέδρου Τζο Μπάιντεν στην Ασία, οι ΗΠΑ και 12 άλλες χώρες ανακοίνωσαν στις 23 Μαΐου ότι «ξεκινούν τη διαδικασία για τη θέσπιση» του Οικονομικού Πλαισίου Ινδο-Ειρηνικού για την Ευημερία. Σύμφωνα με κοινή δήλωση, το IPEF — το οποίο ο Μπάιντεν αποκάλυψε για πρώτη φορά κατά τη Σύνοδο Κορυφής για την Ανατολική Ασία τον Οκτώβριο — θα αποτελέσει τον οικονομικό ακρογωνιαίο λίθο της στρατηγικής των ΗΠΑ στην περιοχή, μετά την αποχώρηση από την Εταιρική Σχέση του Ειρηνικού (TPP) το 2017, από την προηγούμενη αμερικανική κυβέρνηση, λιγότερο από ένα χρόνο αφότου οι ΗΠΑ είχαν υπογράψει συμφωνία ελεύθερου εμπορίου.

Εκτός από τις ΗΠΑ, το IPEF θα περιλαμβάνει ακόμη την Αυστραλία, το Μπρουνέι, την Ινδία, την Ινδονησία, την Ιαπωνία, τη Μαλαισία, τη Νέα Ζηλανδία, τις Φιλιππίνες, τη Σιγκαπούρη, τη Νότια Κορέα, την Ταϊλάνδη και το Βιετνάμ (13 συμμετέχοντα κράτη που αντιπροσωπεύουν αθροιστικά το 40% της παγκόσμιας οικονομίας). Με το IPEF, η Ουάσιγκτον ελπίζει να αντιμετωπίσει το οικονομικό βάρος της Κίνας στην περιοχή, παρέχοντας ένα εναλλακτικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων.

Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των μελών θα επικεντρωθούν σε τέσσερις βασικούς «πυλώνες»: εμπόριο, εφοδιαστική αλυσίδα, καθαρή ενέργεια/απανθρακοποίηση και καταπολέμηση της διαφθοράς —οι χώρες μπορούν να επιλέξουν σε ποιους από τους τέσσερις πυλώνες θέλουν να ενταχθούν— και οι ΗΠΑ  ελπίζουν ότι οι τελικές συμφωνίες θα προκύψουν εντός 12-18 μηνών, πριν δηλαδή φιλοξενήσουν τη σύνοδο κορυφής της Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού το 2023 και εισέλθουν στον κύκλο των προεδρικών εκλογών του 2024.

Ακόμη και αν εφαρμοστούν και οι τέσσερις πυλώνες, η συμφωνία θα έχει στενότερο εύρος από προηγούμενες πρωτοβουλίες των ΗΠΑ με επίκεντρο τον Ινδο-Ειρηνικό. Σε αντίθεση με το TPP και το διάδοχό του, το CPTPP, το νέο πλαίσιο δεν είναι συμφωνία ελεύθερου εμπορίου που μειώνει τους δασμούς και άλλους εμπορικούς φραγμούς. Το Εμπορικό Επιμελητήριο των ΗΠΑ και άλλοι υποστηρικτές του ελεύθερου εμπορίου εξέφρασαν ανησυχία ότι το IPEF δεν θα προωθεί τα οικονομικά και επιχειρηματικά συμφέροντα των ΗΠΑ και επίσης δεν θα είναι αρκετά ισχυρό για να αντιμετωπίσει την Περιφερειακή Οικονομική Εταιρική Σχέση (RCEP), την συμφωνία ελεύθερου εμπορίου που υποστηρίζεται από την Κίνα και τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2022.

Ωστόσο, πολλοί υποστήριξαν ότι οι οικονομικές εταιρικές σχέσεις δεν μπορούν πλέον να συνοψίζονται μόνο σε δασμούς, αλλά πρέπει να περιλαμβάνουν θέματα τεχνολογικών προτύπων, περιβάλλοντος, εργασίας και κυρίως ψηφιακής οικονομίας.

Το περιορισμένο πεδίο εφαρμογής και η έλλειψη πρόσβασης στην αγορά θα εμποδίσουν την ικανότητα του IPEF να χρησιμεύσει ως εναλλακτική λύση στην Κίνα. Επίσης, ορισμένες από τις χώρες που συμμετέχουν, όπως η Νότια Κορέα, έχουν συνάψει ξεχωριστές συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με τις ΗΠΑ. Ωστόσο, πολλές από τις χώρες εξαρτώνται από τις εξαγωγές και, συμμετέχοντας σε εμπορικές συνομιλίες με την Ουάσιγκτον, ελπίζουν να εξασφαλίσουν μεγαλύτερη πρόσβαση στη μαζική αγορά των ΗΠΑ (συμπεριλαμβανομένης της μείωσης των δασμών) - κάτι που το IPEF δεν θα δώσει.

Από τις ασιατικές χώρες που ξεκινούν συνομιλίες για το IPEF, μόνο η Ινδία δεν είναι επίσης μέλος της συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου RCEP που υποστηρίζεται από την Κίνα. Κάθε μέλος της Ένωσης Χωρών Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN) που πλευρίζουν οι ΗΠΑ είχε το 2021 σημαντικά υψηλότερο ποσοστό του συνολικού εμπορίου του με την Κίνα απ' ό,τι με τις ΗΠΑ (περίπου 20% έναντι 10%-15%). Και με την κινεζική οικονομία να είναι έτοιμη να αναπτυχθεί ταχύτερα από την αμερικανική τα επόμενα χρόνια, το χάσμα είναι πιθανό να διευρυνθεί χωρίς περισσότερες ευκαιρίες πρόσβασης στην αγορά των ΗΠΑ. Εκτός μιας πολιτικής υποστήριξης στην απελευθέρωση του εμπορίου, η κυβέρνηση Μπάιντεν (και πιθανώς οποιαδήποτε επόμενη κυβέρνηση των ΗΠΑ την επόμενη δεκαετία) είναι απίθανο να είναι σε θέση να δώσει στα ασιατικά κράτη τη διευρυμένη πρόσβαση στην αγορά που επιθυμούν.

Οι σημαντικές διαφορές μεταξύ των μελών του IPEF, αλλά και η καχυποψία απέναντι στην αμερικανική πολιτική θα καταστήσουν πιθανό αρκετές χώρες να μη συμμετάσχουν και στους τέσσερις πυλώνες, περιορίζοντας έτσι τη συνολική αποτελεσματικότητα του πλαισίου. Δεδομένου ότι το νέο πλαίσιο αποτελεί  εκτελεστική συμφωνία και όχι συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών εγκεκριμένη από το Κογκρέσο, οι διαπραγματευτές ανησυχούν ότι μια μελλοντική διοίκηση του Λευκού Οίκου θα μπορούσε εύκολα να την ακυρώσει με το πάτημα ενός κουμπιού. Αυτός ο διαφαινόμενος φόβος ενδέχεται να περιορίσει την προθυμία των χωρών να προβούν σε σημαντικές (και μη δημοφιλείς) παραχωρήσεις για συγκεκριμένα εμπορικά ζητήματα. Για παράδειγμα, ο πρώην πρωθυπουργός της Ιάπωνας Σίνζο Άμπε ξόδεψε πολύ πολιτικό κεφάλαιο για να διαλύσει το λόμπι των αγροκτημάτων της Ιαπωνίας κατά τις συνομιλίες για το TPP, μόνο για να δει τις ΗΠΑ να απορρίπτουν τη συμφωνία το 2017.

Χωρίς συγκεκριμένες προοπτικές μεγαλύτερης πρόσβασης στην αγορά των ΗΠΑ, οι χώρες που συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις θα έχουν ελάχιστα κίνητρα να κάνουν παραχωρήσεις σε τομείς όπως η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής ή η διαφθορά. Σε άλλες εμπορικές συνομιλίες, συνήθως αποφεύγουν να συμπεριλάβουν παραχωρήσεις σε θέματα που σχετίζονται με τα περιβαλλοντικά και τα εργασιακά πρότυπα και την καταπολέμηση της διαφθοράς.

Οι ΗΠΑ μπορεί να βρουν ακόμη λιγότερη υποστήριξη στον πυλώνα που αφορά το κλίμα. Η Ινδία δεν συμμερίζεται τον στόχο για καθαρές μηδενικές εκπομπές παρά τουλάχιστον δύο δεκαετίες μετά τις περισσότερες χώρες (2070). Ακόμη και η Αυστραλία και η Ιαπωνία έχουν αντιταχθεί σε επιμέρους στόχους για το κλίμα που έχουν υποστηρίξει άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης COP26 του ΟΗΕ για το κλίμα τον Οκτώβριο, η Αυστραλία ήταν κάθετα αντίθετη στη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων για ορυκτά καύσιμα, ενώ και η Ιαπωνία αρνήθηκε να συμμετάσχει στη λίστα χωρών που συμφωνούσαν να καταργήσουν σταδιακά τη χρηματοδότηση έργων ορυκτών καυσίμων στο εξωτερικό.

Πιο καλές προοπτικές εικάζεται ότι θα έχει ο πυλώνας της εφοδιαστικής αλυσίδας, καθώς αποτελεί κοινό συμφέρον για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, ειδικά αναφορικά με τους τομείς ημιαγωγών και ενέργειας. Αλλά μια συμφωνία με επίκεντρο την εφοδιαστική αλυσίδα δεν θα είναι αρκετά ισχυρή για να επιτύχει τα ευρύτερα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού.