Ποιοι παράγοντες θα κρίνουν τη διαπραγμάτευση Κιέβου-Μόσχας

Ο πόλεμος της Ρωσίας ενάντια στην Ουκρανία εισήλθε σε μια νέα φάση στις αρχές Απριλίου μετά την αποχώρηση από τη βόρεια Ουκρανία και τη μετακίνηση δυνάμεων προς τα νοτιοανατολικά για την πραγματοποίηση νέας επίθεσης στην περιοχή του Ντονμπάς. 

Η Μόσχα έχει βάλει στον πάγο τις ειρηνευτικές συνομιλίες με το Κίεβο, ισχυριζόμενη ότι Ουκρανοί και Ρώσοι διαπραγματευτές έχουν καταλήξει σε αδιέξοδο μετά την υποτιθέμενη σύγκλιση σε κάποιους γενικούς όρους για κατάπαυση πυρός στην Κωνσταντινούπολη στις 29 Μαρτίου. 

Το μέλλον των διαπραγματεύσεων ή η επίτευξη διπλωματικής συμφωνίας θα εξαρτηθούν από το τι θα συμβεί στο μέτωπο τις ερχόμενες εβδομάδες, καθώς η Ρωσία προσπαθεί να καταλάβει ή να περικυκλώσει το κομμάτι του Ντονμπάς που βρίσκεται ακόμα υπό ουκρανικό έλεγχο και να εξουδετερώσει όσο το δυνατόν περισσότερες ουκρανικές δυνάμεις. 

Ενώ οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία πιθανότατα θα συνεχιστούν, η επιτυχία των συνομιλιών αυτών και το βραχυπρόθεσμο outlook της σύγκρουσης θα εξαρτηθεί από τις παρακάτω εξελίξεις:

1) Η στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία

Με διαφορά ο πιο καθοριστικός παράγοντας όσον αφορά την πορεία των διαπραγματεύσεων είναι η εξέλιξη της νέας γενικευμένης επίθεσης της Ρωσίας στην ανατολική Ουκρανία, η οποία ξεκίνησε στις 18 Απριλίου. Οι ρωσικές δυνάμεις θα επιχειρήσουν πιθανότατα να καταλάβουν τις περιοχές που βρίσκονται ακόμα υπό ουκρανικό έλεγχο στις περιοχές του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ, γνωστές ως Ντονμπάς, επιχειρώνοντας να τις περικυκλώσουν. 

Ο ρωσικός στρατός πιθανότατα θα κρατήσει αμυντική στάση στην περιοχή της Χερσώνας, πραγματοποιώντας σποραδικές επιθέσεις για να διατηρήσει την απειλή μιας πιθανής επίθεσης εκεί και για να αποτρέψει μια απόπειρα από τους Ουκρανούς να ανακαταλάβουν τη δυτική όχθη του Δνείπερου.

Η κατάληψη του Ντονμπάς από τους Ρώσους θα επιτρέψει στο Κρεμλίνο να ανακηρύξει ότι πέτυχε τους λιγότερο φιλόδοξους στρατιωτικούς στόχους για «απελευθέρωση» και «προστασία» των ρωσόφωνων περιοχών, κάτι που θα έδινε στη Ρωσία την ευχέρεια να περάσει στην άμυνα μέχρι η Ουκρανία να αποδεχθεί την πραγματικότητα. 

Το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι η Μόσχα θα χρησιμοποιήσει σημαντικούς πόρους για να επιτύχει αυτούς τους στόχους προτού ανακοινώσει κατάπαυση πυρός και ζητήσει διαπραγμάτευση για συνθηκολόγηση. Αυτό θα μπορούσε να παρακινήσει την Ουκρανία να πραγματοποιήσει επικίνδυνες αντεπιθέσεις ενάντια στις ολοένα και πιο καλά εδραιωμένες ρωσικές δυνάμεις. Αν η Μόσχα δεν κατορθώσει να επιτύχει αυτούς τους λιγότερο φιλόδοξους στόχους και οι ουκρανικές δυνάμεις κρατήσουν τις θέσεις τους για αρκετές ακόμα εβδομάδες, η Ρωσία πιθανότατα θα αναγκαστεί να μετονομάσει τη λεγόμενη «ειδική επιχείρηση» σε πόλεμο για να δικαιολογήσει την κινητοποίηση περισσότερων δυνάμεων.

2) Oι μεταβαλόμενοι στρατιωτικοί στόχοι της Ρωσίας

Ενώ η Ρωσία θα προσαρμόσει τους βραχυπρόθεσμους στρατιωτικούς στόχους ανάλογα με την κατάσταση των πραγμάτων στο μέτωπο, ο μακροπρόθεσμος στόχος του Κρεμλίνου θα παραμείνει η άσκηση επιρροής σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι της Ουκρανίας. 

Η Ρωσία έχει στη διάθεσή της επιλογές για να τροποποιεί και να δικαιολογεί τους στρατιωτικούς της στόχους ανάλογα με το πως εξελίσσεται η κατάσταση στο μέτωπο. Αν η Ρωσία καταλάβει το Ντονμπάς, θα διατηρήσει τους πιο περιορισμένους στρατιωτικούς στόχους της και θα ισχυριστεί ότι η «αποναζιστικοποίηση» και «αποστρατικοποίηση» της Ουκρανίας έχει σε μεγάλο βαθμό ολοκληρωθεί, επιμένοντας ότι οι διαπραγματεύσεις πρέπει να επικεντρωθούν στη χάραξη νέων συνόρων και στο καθεστώς των περιοχών που έχει καταλάβει η Ρωσία. 

Στο σενάριο αυτό, υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους η Ρωσία θα μπορούσε να προσεγγίσει τις ειρηνευτικές συνομιλίες με την Ουκρανία: η Μόσχα θα μπορούσε είτε να επιστρέψει καλόπιστα στις διαπραγματεύσεις και να επιδιώξει μια περιεκτική συμφωνία με το Κίεβο (που είναι δύσκολο αλλά θεωρητικά πιθανό) ή θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τις συνομιλίες και μια κατάπαυση του πυρός για να αγοράσει χρόνο για μια ακόμα μεγάλης κλίμακας επίθεση για να καταλάβει περισσότερα εδάφη. 

Μια σημαντική ρωσική επιτυχία στο μέτωπο θα αύξανε την πιθανότητα να επιλέξει το Κρεμλίνο την τελευταία από τις δύο επιλογές και θα ενίσχυε το κίνητρο της να επιστρέψει στους μαξιμαλιστικούς στρατιωτικούς της στόχους. 

Αν οι Ρώσοι στρατιώτες κατορθώσουν να καταγάγουν σημαντικές νίκες έναντι ουκρανικών δυνάμεων και να κατακτήσουν νέα εδάφη για να απειλήσουν πόλεις όπως η Ντνίπρο και το Χάρκοβο, η Μόσχα είναι πιο πιθανό να ανακοινώσει την κινητοποίηση μεγαλύτερων δυνάμεων για να συνεχίσει τον πόλεμο και να εξασφαλίσει μεγαλύτερο μέρος της Ουκρανίας όσο το δυνατόν νωρίτερα. 

Oι στόχοι της Μόσχας για «αποστρατιωτικοποίηση και αποναζιστικοποίηση» είναι εσκεμμένα γενικοί, επιτρέποντας μια πιο περιορισμένη ερμηνεία αν χρειαστεί, αλλά και τη δικαιολόγηση ευρύτερων επιχειρήσεων ενάντια στην Ουκρανία.

3) Κατάκτηση εδαφών στη νότια Ουκρανία

Η δυνατότητα κατάκτησης περαιτέρω ουκρανικών εδαφών, κυρίως τις περιοχές της Χερσώνας και της Ζαπορίζια, θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην απόφαση της Ρωσίας για το αν θα συνεχίσει τον πόλεμο και θα προχωρήσει πιο βαθιά στην ανατολική Ουκρανία. 

Υπάρχουν ήδη ενδείξεις ότι η Μόσχα σκοπεύει να κρατήσει τις περιοχές της Χερσώνας και της Ζαπορίζια για μεγάλο διάστημα υπό τον έλεγχό της και να εγκαθιδρύσει φιλορωσικές κυβερνήσεις στο πρότυπο των κυβερνήσεων στο Λουγκάνσκ και στο Ντονμπάς, μια εξέλιξη που θα έβαζε τέλος στη δυνατότητα επίτευξης ειρηνευτικής συμφωνίας. 

Εν τω μεταξύ, ουκρανικές πηγές ισχυρίζονται ότι οι φιλορωσικές αρχές εργάζονται για τη διενέργεια δημοψηφισμάτων στην περιοχή - τα οποία θα μπορούσαν να διενεργηθούν ήδη την πρώτη εβδομάδα του Μαϊου - για την ανεξαρτητοποίησή τους ή την προσάρτησή τους από τη Ρωσία. Αν τα δημοψηφίσματα αυτά διεξαχθούν, όπως φαίνεται πιθανό, η Μόσχα πιθανότατα θα αναγκαστεί να καταλάβει τις περιοχές της Χερσώνας και της Ζαπορίζια στην Ουκρανία. Διαφορετικά, αν η Ρωσία επιλέξει να διατηρήσει τους λιγότερο φιλόδοξους στρατιωτικούς της στόχους, μπορεί και πάλι να καταλάβει τις περιοχές αυτές για να τις ανταλλάξει αργότερα με την Ουκρανία έναντι της αναγνώρισης του Ντονμπάς και της Κριμαίας. 

Ωστόσο, αυτό δεν φαίνεται ιδιαίτερα πιθανό, καθώς θα σήμαινε την εγκατάλειψη φιλορώσων και θα μπορούσε να θεωρηθεί προσβολή από τους Ρώσους εθνικιστές, ιδίως από τη στιγμή που η Μόσχα έχει διαμηνύσει ότι ο λόγος που ξεκίνησε τη στρατιωτική επιχείρηση είναι για να μην εγκαταλείψει τους Ρώσους του Ντονμπάς. 

Επιπλέον, καθώς η Ρωσία εξετάζει νέες μελλοντικές επιθέσεις κατά της Ουκρανίας, θα είχε ελάχιστα κίνητρα να αποσυρθεί από αυτές τις περιοχές τώρα μόνο και μόνο για να χρειαστεί να τις ανακαταλάβει στο μέλλον. Η Ρωσία δεν ενδιαφέρεται ούτε έχει ανάγκη να αποσυρθεί από τη Χερσώνα και τη Ζαπορίζια, και όσο περισσότερο βρίσκονται υπό την κατοχή της, τόσο περισσότερο ο ντόπιος πληθυσμός και η ρωσική ελίτ και η λαϊκή γνώμη θα αποδέχονται την ιδέα της προσάρτησής τους, κάτι που θα μείωνε σημαντικά την πιθανότητα συμφωνίας ειρήνης.

4) Η διαπραγματευτική θέση της Ουκρανίας

Η ουκρανική αντιπροσωπεία έχει ήδη επιδείξει ευελιξία στη διαπραγματευτική της θέση, θέτοντας το καθεστώς της Κριμαίας και του Ντονμπάς στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων σε μια πιθανή συνάντηση μεταξύ του Ουκρανού Προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι και του Ρώσου ομολόγου του Βλαντιμίρ Πούτιν και φέρεται να έχει πλησιάσει σε συμφωνία σχετικά με τις άλλες απαιτήσεις της Ρωσίας.

Αλλά ακόμη και στην απίθανη επί του παρόντος περίπτωση που θα πραγματοποιηθεί μια συνάντηση Πούτιν-Ζελένσκι, ο Πούτιν πιθανότατα θα απαιτήσει την πλήρη και άμεση αναγνώριση της κυριαρχίας της Ρωσίας στην Κριμαία και την ανεξαρτησία του Ντονμπάς, το οποίο στη συνέχεια θα προσαρτηθεί από τη Ρωσία, ενώ ο Ζελένσκι δεν θα δεχτεί οτιδήποτε λιγότερο από την άμεση αναχώρηση των ρωσικών δυνάμεων από τη Χερσώνα, τη Ζαπορίζια και οποιεσδήποτε άλλες ρωσικά ελεγχόμενες περιοχές έξω από το Ντονμπάς.

Επιπλέον, ο Ζελένσκι πιθανότατα φοβάται ότι η Ρωσία θα μπορούσε να διεξάγει τις διαπραγματεύσεις κακή τι πίστει, εμφανιζόμενη ότι είναι έτοιμη να αποδεχτεί μια συνολική συμφωνία ή ακόμα και συνάπτοντάς την μόνο και μόνο για να την αρνηθεί αργότερα και για να συνεχίσει αργότερα την επιχείρησή της.

Επιπλέον, πολλοί Ουκρανοί στρατιώτες είναι απίθανο να αποδεχτούν μια ειρηνευτική συμφωνία, ακόμη και μια σχετικά ευνοϊκή για την Ουκρανία, και είναι πιθανό να επιχειρήσουν να συνεχίσουν τις μάχες ή να διαμαρτυρηθούν για μια τέτοια κίνηση.

Το Κίεβο θα αντισταθεί στο να εγκρίνει οποιαδήποτε συμφωνία κινδυνεύει να δώσει στην Ουκρανία το χειρότερο και των δύο κόσμων αφήνοντας την πόρτα ανοιχτή για συνεχιζόμενο πόλεμο και δημιουργώντας ένα εξαιρετικά αποσταθεροποιημένο πολιτικό περιβάλλον στο εσωτερικό που θα έθετε σε κίνδυνο την τρέχουσα ενότητα της χώρας (η οποία είναι εξαιρετικά σημαντική εν μέσω της προοπτικής ενός παρατεταμένου πολέμου).

Έτσι, ενώ η Ουκρανία και η Ρωσία ενδέχεται να καταλήξουν σε μια περιορισμένη κατάπαυση του πυρός τις επόμενες εβδομάδες και μήνες, μια συνολική ειρηνευτική συμφωνία παραμένει εξαιρετικά απίθανο να επιτευχθεί, πόσο μάλλον να διαρκέσει.