Οι φόβοι Πούτιν για το Καζακστάν και ο ρόλος των ΗΠΑ

Οι διαδηλώσεις στο Καζακστάν πιθανότατα θα κοπάσουν μετά τη ρωσοκίνητη παρέμβαση, αλλά οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για να ξεπεραστεί η κρίση θα εντείνουν τη δυσπιστία απέναντι στο μοντέλο διακυβέρνησης της χώρας και θα δημιουργήσουν προβλήματα στην ευθυγράμμιση της κυβέρνησής της με τις γεωπολιτικές επιδιώξεις της Ρωσίας.

Στις 6 Ιανουαρίου, οι ηγέτες του ρωσοκίνητου Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ) συμφώνησαν να επικαλεστούν το άρθρο 4 του οργανισμού για αποστολή «ειρηνευτικών» δυνάμεων στο Καζακστάν, μετά από αίτημα του προέδρου της χώρας Κασίμ-Τζομάρτ Τοκάγεφ στις 5 Ιανουαρίου.

Η δύναμη του ΟΣΣΑ δεν είναι μεγαλύτερη από 2.500 άνδρες. Ωστόσο, θα μπορούσαν να αναπτυχθούν περισσότεροι στρατιώτες αν χρειαστεί, σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα της συμμαχίας Στάνισλαβ Ζας, ο οποίος είπε ότι η αποστολή και τα σημεία στα οποία θα αναπτυχθούν οι στρατιώτες θα εξαρτηθούν από την κατάσταση στη χώρα, αλλά η όλη επιχείρηση δεν αναμένεται να διαρκέσει περισσότερο από «λίγες μέρες ή λίγες εβδομάδες».

Καθώς η πρόσβαση στο διαδίκτυο εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προβλήματα στις περισσότερες περιοχές, οι ακριβείς αναφορές σχετικά με τις διαδηλώσεις παραμένουν περιορισμένες. Ωστόσο, οι διαθέσιμες πληροφορίες υποδηλώνουν ότι η ένοπλη αντίσταση έχει εξασθενήσει κατά πολύ, εν μέσω της «αντιτρομοκρατικής επιχείρησης» της κυβέρνησης του Καζακστάν στη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, Αλμάτι, όπου διαδηλωτές κατέλαβαν το αεροδρόμιο, τα διοικητικά κτίρια και την προεδρική κατοικία στις 5 Ιανουαρίου. Ορισμένες ειρηνικές διαδηλώσεις ενδέχεται να συνεχιστούν σε κάποιες περιοχές της χώρας, αλλά δεν θα αποτελέσουν απειλή για την κυβέρνηση.

* Η κινητοποίηση του ΟΣΣΑ σηματοδότησε την πρώτη φορά που η συμμαχία συμφώνησε να επικαλεστεί το Άρθρο 4 για την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων, έχοντας απορρίψει αιτήματα σε τουλάχιστον άλλες δύο περιπτώσεις: στο Κιργιστάν κατά τη διάρκεια αναταραχών το 2010 και την Αρμενία το 2021, εν μέσω συγκρούσεων στα αμφισβητούμενα σύνορά της με το Αζερμπαϊτζάν.

* Οι ρωσικές μονάδες που συμμετέχουν στην «ειρηνευτική» αποστολή περιλαμβάνουν την 45η Ανεξάρτητη Ταξιαρχία Ειδικού Σκοπού και την 31η Ανεξάρτητη Ταξιαρχία Εναέριας Κρούσης, καθώς και στοιχεία της 76ης και 98ης Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας. Μονάδες από την 41η Στρατιά της Κεντρικής Στρατιωτικής Περιφέρειας που συνήθως εδρεύουν στα Ουράλια και προορίζονται για έκτακτες επιχειρήσεις ταχείας απόκρισης στην Κεντρική Ασία είναι μεταξύ εκείνων που αναπτύσσονται επί του παρόντος κοντά στα σύνορα της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας, ενώ μία από τις κύριες ειρηνευτικές μονάδες της Ρωσίας, η 15η Μηχανοκίνητη Ταξιαρχία Τυφεκιοφόρων, έχει ήδη αναπτυχθεί στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Η ανάπτυξη των δυνάμεων του OΣΣΑ στη χώρα θα βοηθήσει στην καταστολή των διαδηλώσεων, αλλά μπορεί να πυροδοτήσει αντιρωσικά αισθήματα στη χώρα, που θα δημιουργήσουν προβλήματα στις σχέσεις με τη Μόσχα. Η παρέμβαση του ΟΣΣΑ έστειλε ένα ισχυρό μήνυμα στις δυνάμεις ασφαλείας του Καζακστάν και στους αξιωματούχους ότι η κυβέρνηση υπό τον πρόεδρο Τοκάγεφ έχει την πλήρη υποστήριξη της Ρωσίας. Αλλά η εμπλοκή της Ρωσίας στις εσωτερικές υποθέσεις του Καζακστάν δημιουργεί τον κίνδυνο να τροφοδοτήσει αντιρωσικά αισθήματα στη χώρα, τα οποία πιθανότατα θα κρατήσουν για πολλά χρόνια ακόμα.

Πολλοί υποστηρικτές των διαδηλώσεων θα δυσανασχετήσουν με την ξένη παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις του Καζακστάν -ενισχύοντας το ήδη σημαντικό αντιρωσικό αίσθημα στη χώρα, το οποίο θα μπορούσε να αυξηθεί ακόμα περισσότερο, καθώς οι Καζάκοι και οι καζακόφωνοι συνεχίζουν να αυξάνονται σε σχέση με τον ρωσικό πληθυσμό. Η αύξηση των περιστατικών παρενόχλησης ή διακρίσεων εις βάρος Ρώσων υπηκόων στο Καζακστάν θα ωθούσαν τη Μόσχα να απαντήσει με περισσότερες κατηγορίες για «ρωσοφοβία», επιδεινώνοντας τις διμερείς σχέσεις.

* Στις 9 Νοεμβρίου, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ καταδίκασε το κύμα «περιστατικών ξενοφοβίας προς τους ρωσόφωνους πολίτες του Καζακστάν», όπως το αποκάλεσε, τονίζοντας ότι στοχεύει στην καλλιέργεια του τοπικού εθνικισμού και την απαξίωση της συνεργασίας με τη Ρωσία. Ο Λαβρόφ ανέφερε πολλά προβεβλημένα περιστατικά διακρίσεων στα οποία η κυβέρνηση του Καζακστάν δεν ανταποκρίθηκε επαρκώς το 2021, συμπεριλαμβανομένων περιστατικών στα οποία μέλη του εθνικιστικού κινήματος Τιλ Μαϊντάνι ("Κύμα της γλώσσας") πρόσβαλαν και παρενόχλησαν βίαια ρωσόφωνους υπαλλήλους σε τράπεζες, καταστήματα και κρατικές υπηρεσίες της χώρας.

Το εντεινόμενο εθνικιστικό αίσθημα μεταξύ των νεαρών Καζάκων και η πίεση για περισσότερες ελευθερίες από τον διογκούμενο πληθυσμό των πόλεων θα αποτελέσουν κινητήριες δυνάμεις αλλαγής στη χώρα τα επόμενα χρόνια και θα ασκήσουν πίεση στην κυβέρνηση του Τοκάγεφ για εφαρμογή μεταρρυθμίσεων.

Το ενδεχόμενο να προκληθεί αναταραχή είναι πιθανό να συνεχίσει να αυξάνεται λόγω των παραπόνων της μεσαίας τάξης της χώρας, η οποία είναι απογοητευμένη από τον μη φιλελεύθερο χαρακτήρα του καθεστώτος και από την υπακοή του στα ξένα συμφέροντα, συμπεριλαμβανομένων των ρωσικών. Η κυβέρνηση Τοκάγεφ θα κληθεί να επιλέξει αν θα προχωρήσει σε περαιτέρω καταστολές ή θα επιδιώξει να αυξήσει τη δημοτικότητά της, συνεχίζοντας με προσεκτικά βήματα τις μετριοπαθείς αλλά νόμιμες πολιτικές μεταρρυθμίσεις και παραμένοντας στο μονοπάτι της πολιτικής αποστασιοποίησης από την εποχή του αμφιλεγόμενου πρώην προέδρου της χώρας Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ.

Ενώ η κυβέρνηση θα χρησιμοποιήσει έναν συνδυασμό και των δύο στρατηγικών, φαίνεται πιθανό να δώσει προτεραιότητα σε μια στρατηγική αύξησης της δημοτικότητάς της. Τις επόμενες εβδομάδες, θα υπάρχουν οι πρώτες ενδείξεις για το πού θα επικεντρωθεί περισσότερο η κυβέρνηση. Η σκληρή καταστολή είναι αναπόφευκτη βραχυπρόθεσμα, αλλά μια διατήρηση της πιο ανεκτικής στάσης απέναντι στις πολυπληθείς διαδηλώσεις έξω από το Αλμάτι θα υποδήλωνε μια δέσμευση προς τους Καζάκους της περιοχής για ουσιαστικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις πέρα από την απλή οικονομική υποστήριξη. Επιπλέον, οι αυξανόμενες εκδηλώσεις αντιρωσικού αισθήματος μεταξύ των διαδηλωτών θα μπορούσαν να ωθήσουν την κυβέρνηση να δει την απομάκρυνση από τη Ρωσία ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη διασφάλιση της δημοτικότητάς της. Αργότερα, μια αύξηση της πολιτικής δραστηριότητας που θα κλόνιζε το στάσιμο κομματικό σύστημα της χώρας -όπως η εγγραφή νέων κομμάτων ή η διάσπαση του κυβερνώντος κόμματος Νουρ Οτάν- θα υποδήλωνε ότι η κυβέρνηση του Καζακστάν επιδιώκει τη σταθερότητα μέσω της ενίσχυσης της δημοτικότητας από την εφαρμογή μετριοπαθών μεταρρυθμίσεων και όχι της καθαρής καταστολής.

* Στις πόλεις του Καζακστάν, πολλοί Καζάκοι βλέπουν τον Τοκάγεφ ως μόνο οριακά καλύτερο από τον Ναζαρμπάγιεφ λόγω της μακροχρόνιας σχέσης μεταξύ των δύο ανδρών και των σκανδάλων διαφθοράς του ίδιου του Τοκάγεφ και είναι εξαιρετικά απίθανο να στηρίξουν τον Τοκάγεφ στο μέλλον, εκτός και αν αρχίσει να εφαρμόζει μεταρρυθμίσεις προς μια πιο φιλελεύθερη και δημοκρατική κατεύθυνση.

* Στις 7 Ιανουαρίου, το γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα του Καζακστάν δήλωσε ότι όσοι επιβεβαιωμένα συμμετείχαν στις διαδηλώσεις ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ισόβια κάθειρξη. Οι μεγάλες ποινές φυλάκισης θα μπορούσαν να είναι ένας τρόπος με τον οποίο η κυβέρνηση θα επιδιώξει να αποτρέψει τις δημογραφικές και άλλες τάσεις που ωθούν τη χώρα προς πιο ανοιχτή πολιτική, συμπεριλαμβανομένων των αντιρωσικών συναισθημάτων.

Παρά τις εσωτερικές πιέσεις για μεταρρυθμίσεις, οι πιο ισχυροί γείτονες του Καζακστάν, η Ρωσία και η Κίνα, θα συνεχίσουν να υποστηρίζουν τη σκληρή κυβερνητική καταστολή των διαφωνούντων. Οι διαμαρτυρίες αποτελούν παράδειγμα του γιατί η Ρωσία και η Κίνα -που ανησυχούν για την άνοδο δημοκρατικών και φιλελεύθερων ιδεολογιών στην κοινή τους περιφέρεια, όσο και για εθνικιστικά και θρησκευτικά αισθήματα-μπορούν να διερευνήσουν τρόπους να επιβραδύνουν τις πολιτικές αλλαγές στη χώρα και να αποδυναμώσουν την «πολυδιάστατη» εξωτερική πολιτική του Καζακστάν.

Η Μόσχα και το Πεκίνο γνωρίζουν καλά ότι αν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, τα αιτήματα για πολιτικές μεταρρυθμίσεις στο Καζακστάν πιθανότατα θα συνεχίσουν να αυξάνονται και θα πυροδοτήσουν παρόμοιες διαμαρτυρίες στο μέλλον. Για τον λόγο αυτό, τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα θα πιέσουν τον Τοκάγεφ να θεσπίσει σκληρά μέτρα, παρόμοια με αυτά που παρατηρήθηκαν στη Λευκορωσία, για να απομακρύνουν την πιθανότητα δημοκρατικών πολιτικών μεταρρυθμίσεων.

Η Μόσχα θα μπορούσε, για παράδειγμα, να κατηγορήσει τη Δύση (και ειδικότερα τις ΗΠΑ) για τις διαδηλώσεις και να ωθήσει την κυβέρνηση του Καζακστάν να τερματίσει το καθεστώς εισόδου χωρίς βίζα με την κυβέρνηση των ΗΠΑ που ξεκίνησε το 2017, που η Ρωσία θεωρεί ότι συμβάλλει στις τάσεις φιλελευθεροποίησης και στην ήπια δύναμη που ασκούν οι ΗΠΑ στο Καζακστάν.

* Στις 7 Ιανουαρίου ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ χαρακτήρισε την αναταραχή στο Καζακστάν «Έγχρωμη Επανάσταση» και άφησε υπόνοιες ότι πίσω από τις διαδηλώσεις βρισκόταν κάποια εξωτερική παρέμβαση (πιθανότατα ως νύξη για τις ΗΠΑ).

Η κινεζική κυβέρνηση σπεύδει να απορρίψει οτιδήποτε μοιάζει με δημοκρατική επανάσταση στην περιφέρειά της, αλλά το Πεκίνο βλέπει τα γεγονότα στο Καζακστάν ως ιδιαίτερα απειλητικά για τα συμφέροντά της, δεδομένων των κοινών συνόρων της χώρας της Κεντρικής Ασίας με την απείθαρχη περιοχή Σινγιάνγκ της Κίνας. Έτσι, η Κίνα θα συνεχίσει να υποστηρίζει τη σκληρή καταστολή των διαδηλώσεων από την κυβέρνηση του Καζακστάν.

Οι ηγέτες της Κίνας είναι δυσαρεστημένοι με την ενίσχυση της ρωσικής περιφερειακής επιρροής στην Κεντρική Ασία που αντιπροσωπεύει η επέμβαση του ΟΣΣΑ, μια περιοχή όπου το Πεκίνο και η Μόσχα ανταγωνίζονται για επιρροή από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και έπειτα. Αλλά το Πεκίνο στηρίζει την αποστολή δυνάμεων του ΟΣΣΑ για την επαναφορά του πολιτικό status quo στο Καζακστάν.

* Οι διαδηλώσεις υπογραμμίζουν επίσης γιατί οι ΗΠΑ θα διατηρήσουν αυτοσυγκράτηση έναντι του Καζακστάν, για να αποφύγουν να ωθήσουν τη χώρα ακόμα πιο βαθιά στη σφαίρα επιρροής της Μόσχας ή του Πεκίνου. Η Ουάσιγκτον κατανοεί ότι παρά τη μεγάλη φυσική απόσταση από το Καζακστάν, είναι ο αναπόφευκτος ωφελούμενος της «πολυδιάστατης» εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης του Καζακστάν που επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τον ανταγωνισμό της Μόσχας με το Πεκίνο για την άσκηση επιρροής, και της οποίας ο Τοκάγεφ είναι επί μακρόν υπέρμαχος. Οι ΗΠΑ είναι απίθανο να επιβάλουν κυρώσεις στις αρχές του Καζακστάν παρόμοιες με αυτές που επιβλήθηκαν στη Λευκορωσία ή σε Λευκορώσους αξιωματούχους στον απόηχο των καταστολών από το καθεστώς Λουκασένκο, παρά το γεγονός ότι η βίαιη καταστολή στο Καζακστάν συνιστά εξίσου καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς η Ουάσιγκτον μπορεί να θεωρήσει ότι ωφελείται από την εξωτερική πολιτική του Καζακστάν, που επιδιώκει να αποφύγει την πολύ αυστηρή προσκόλληση στη Ρωσία ή την Κίνα.

Εκτιμώντας ότι κατά τη διάρκεια των επόμενων ετών, η εσωτερική πίεση θα ωθήσει την κυβέρνηση Τοκάγεφ να συμφωνήσει τελικά να πραγματοποιήσει πολιτικές μεταρρυθμίσεις και να εισαγάγει περισσότερες ελευθερίες για τους πολίτες, η Ουάσιγκτον πιθανότατα θα αποφύγει ενέργειες ή φορτισμένες δηλώσεις που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν άσκοπα διμερείς εντάσεις ή να ωθήσουν την κυβέρνηση του Καζακστάν να εντείνει την καταστολή των αντιφρονούντων ή να προχωρήσει σε αντίποινα εναντίον οργανισμών και επιχειρήσεων των ΗΠΑ στη χώρα.

* Στις 6 Ιανουαρίου, ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ Νεντ Πράις τόνισε ότι η Ουάσιγκτον ήταν έτοιμη «να βοηθήσει το Καζακστάν στην επίλυση πολιτικών και οικονομικών προβλημάτων», που είπε ότι προκάλεσαν τις διαδηλώσεις στη χώρα, προσθέτοντας ότι η βοήθεια, ειδικότερα, μπορεί να παρασχεθεί «στην καταπολέμηση της διαφθοράς». Ο Πράις κάλεσε επίσης τους διαδηλωτές «να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση». Οι δηλώσεις και η έλλειψη δράσης έρχονται σε αντίθεση με τη ρητορική και τις κυρώσεις που έχει χρησιμοποιήσει η Ουάσιγκτον ως απάντηση στην αναταραχή και την καταστολή στη Ρωσία, τη Λευκορωσία ή άλλες χώρες.

* Οι εταιρείες των ΗΠΑ είναι οι κορυφαίοι παραγωγοί πετρελαίου στο Καζακστάν, υπογραμμίζοντας την επιθυμία της κυβέρνησης του Καζακστάν να μην αφήσει τη Ρωσία και την Κίνα να αποκτήσουν πλήρη έλεγχο στις μεγαλύτερες πηγές εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού, αφήνοντας χώρο επιρροής και στις ΗΠΑ.