Η Αρκτική γίνεται καυτό σημείο αντιπαράθεσης ΗΠΑ-Ρωσίας

Ο στρατός των ΗΠΑ αυξάνει τη συνεργασία με τα σκανδιναβικά κράτη ως απάντηση στην επέκταση των ρωσικών στρατιωτικών και οικονομικών δραστηριοτήτων στην Αρκτική, γεγονός που μπορεί να υποδηλώνει ένα μέλλον αυξημένου ανταγωνισμού με πιθανό τον κίνδυνο ατυχήματος από λανθασμένη επικοινωνία ή υπολογισμό σε στρατηγικό όσο και τακτικό επίπεδο.

Στις 22 Φεβρουαρίου, τέσσερα βομβαρδιστικά Β-1 των ΗΠΑ έφτασαν στη Νορβηγία για την πρώτη τους επιχείρηση στη χώρα σε μια κίνηση που θεωρείται ως ένα σήμα προς τη Ρωσία. Πέντε ημέρες νωρίτερα, οι ΗΠΑ συμφώνησαν με τη Δανία, τη Φινλανδία, τη Νορβηγία και τη Σουηδία να συνεχίσουν τη συμμετοχή τους στη διετή Άσκηση Αρκτικής Πρόκλησης. Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες τακτικές αεροπορικές ασκήσεις της Ευρώπης, η οποία θεωρείται γενικά ως πρακτική για την αντιμετώπιση πιθανής ρωσικής επιθετικότητας. Η επόμενη είναι προγραμματισμένη για τον Ιούνιο του 2021.

Ο αμερικανικός στρατός ετοιμάζεται επίσης να παρουσιάσει τη στρατηγική του για την Αρκτική τις επόμενες εβδομάδες, καθώς το μεταβαλλόμενο κλίμα μετατρέπει την προηγουμένως απρόσιτη περιοχή σε μια ολοένα και πιο πολυσύχναστη ζώνη στρατιωτικής και οικονομικής δραστηριότητας - ιδιαίτερα κατά μήκος των ρωσικών συνόρων.

Η αύξηση των επιχειρήσεων των ΗΠΑ έρχεται τη στιγμή που η Ρωσία αναγνωρίζει τη σημασία της Αρκτικής για την οικονομική της ανάπτυξη και την άμυνα. Ως η χώρα με τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στην Αρκτική και τη μεγαλύτερη διεκδικούμενη εδαφική περιοχή, η Ρωσία ενδιαφέρεται έντονα να εκμεταλλευτεί τις οικονομικές ευκαιρίες που προσφέρουν οι ολοένα και πιο εκμεταλλεύσιμοι φυσικοί πόροι της περιοχής και οι ολοένα και πιο προσβάσιμες θαλάσσιες δίοδοι της, ενώ παράλληλα ενισχύει την άμυνα και την ικανότητά της να προβάλλει ισχύ.

Τον Μάρτιο του 2020, η Ρωσία ενέκρινε τη νέα δεκαπενταετή στρατηγική για την Αρκτική η οποία επαναλαμβάνει την προηγούμενη εκτίμηση ότι η περιοχή θα αποτελέσει την κύρια βάση φυσικών πόρων για τη μελλοντική οικονομική της ανάπτυξη και σκιαγραφεί σαφέστερα τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης της Αρκτικής. Μεταξύ 2021-2023, η Ρωσία θα προεδρεύει επίσης του Αρκτικού Συμβουλίου, του κύριου διακυβερνητικού φόρουμ της περιοχής, επιτρέποντάς της να συμβάλει στη διαμόρφωση της ατζέντας για την περιοχή.

Το Κρεμλίνο δίνει προτεραιότητα στις επενδύσεις στην Αρκτική για την εξαγωγή πολύτιμων πόρων και την κατασκευή υποστηρικτικών υποδομών. Την 1η Φεβρουαρίου, σύμφωνα με πληροφορίες, ενέκρινε έξι μεγάλα νέα έργα με κρατική χρηματοδότηση και συμφώνησε να συμβάλει στην κάλυψη του κόστους κατασκευής, προκειμένου να δώσει ώθηση στις ιδιωτικές επενδύσεις. Επίσης τον Φεβρουάριο, ο επικεφαλής της κρατικής εταιρείας ενέργειας Rosneft ανακοίνωσε ότι η πρώτη προτεραιότητα της εταιρείας ήταν η εκμετάλλευση μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στην Αρκτική.

Η Ρωσία προωθεί τη Διαδρομή της Βόρειας Θάλασσας (NSR) μέσω της Αρκτικής ως έναν πολύ ταχύτερο τρόπο σύνδεσης του Ατλαντικού και του Ειρηνικού, κάτι που θα έδινε πλεονέκτημα στις ρωσικές ναυτιλιακές και θα απέφερε στη χώρα σημαντικά έσοδα από τα τέλη διέλευσης για ξένα πλοία. Νωρίτερα αυτό το μήνα, τρία ρωσικά δεξαμενόπλοια υγροποιημένου φυσικού αερίου ολοκλήρωσαν για πρώτη φορά τον χειμώνα τη Διαδρομή της Βόρειας Θάλασσας, καταδεικνύοντας ότι ίσως να είναι εφικτές οι διελεύσεις όλο τον χρόνο.

Γενικότερα, η Ρωσία έχει κάνει πολλά βήματα - όπως ο εκσυγχρονισμός στρατιωτικών βάσεων, η ανάπτυξη και δοκιμή νέου υλικού και η αποστολή πολεμικών πλοίων και αεροσκαφών για τον έλεγχο της άμυνας άλλων χωρών - για την ενίσχυση της ασφάλειας της Αρκτικής. Την 1η Ιανουαρίου, αναβάθμισε επίσημα τον Βόρειο Στόλο στο ίδιο καθεστώς με αυτό των τεσσάρων γεωγραφικών στρατιωτικών περιοχών της χώρας. Αυτό σηματοδοτεί την πρώτη φορά που ένας στόλος γίνεται ισότιμος με τις στρατιωτικές περιφέρειες της Ρωσίας, τονίζοντας περαιτέρω τη σημασία της Αρκτικής για τους Ρώσους ηγέτες.

Η αυξημένη αμερικανική και ρωσική δραστηριότητα στην Αρκτική πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο σύγκρουσης.

Οι δύο πλευρές διατηρούν επαρκή πρωτόκολλα αποφυγής σύγκρουσης, αλλά ο ταχύτατα αυξανόμενος αριθμός στρατιωτικών και ιδιωτικών δρώντων σε αυτό το δύσκολο περιβάλλον, που δεν μπορούν όλοι να προσαρμοστούν επαρκώς για να λειτουργούν σε ένα σύνθετο κλίμα, αυξάνει τον κίνδυνο ατυχημάτων.

Η ευρύτερη επιδείνωση των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει το στρατιωτικό προσωπικό στην Αρκτική να υποθέσει το χειρότερο για τις ενέργειες ή τις δηλώσεις του άλλου, υπονομεύοντας άλλα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Το Αρκτικό Συμβούλιο αποκλείει ρητά τα στρατιωτικά ζητήματα από τη συζήτηση, μειώνοντας το χώρο για πολυμερή διπλωματία που θα μπορούσε να βοηθήσει στην αποκλιμάκωση πιθανών αντιδράσεων.

*Η αυξημένη ιδιωτική ναυτική δραστηριότητα - συμπεριλαμβανομένων των κρουαζιερόπλοιων, των επιστημονικών ερευνητικών πλοίων, των δεξαμενόπλοιων και της εμπορικής ναυτιλίας - δημιουργεί πιο πολυσύχναστες θαλάσσιες διόδους σε ένα σύνθετο λειτουργικό περιβάλλον που δεν είναι συνηθισμένο σε αυτή τη δραστηριότητα. Τον Αύγουστο του 2020, η Ακτοφυλακή των ΗΠΑ απέτυχε να ενημερώσει τους Αμερικανούς ψαράδες ότι η Ρωσία θα πραγματοποιούσε στρατιωτικές ασκήσεις σε μέρος της αλιευτικής τους ζώνης, οδηγώντας σε παρ΄ολίγον απώλειες μεταξύ ρωσικών δυνάμεων και μικρών αλιευτικών σκαφών.

Μετά την πρόσφατη άφιξη των αμερικανικών βομβαρδιστικών B-1, η Ρωσία έστειλε ένα μεγάλο πυραυλοφόρο καταδρομικό και εξέδωσε ειδοποίηση για δοκιμές πυραύλων μεταξύ 18-24 Φεβρουαρίου σε ύδατα βόρεια της Νορβηγίας που είναι δημοφιλή για ψάρεμα και εμπίπτουν επίσης στα όρια αυτού που θεωρεί ως ιστορική αμυντική της ζώνη.

Στο μέλλον, μια παρανόηση του ακριβούς χρονοδιαγράμματος ή της θέσης τέτοιων ασκήσεων θα μπορούσε να οδηγήσει σε ατυχήματα. Μια εσφαλμένη ερμηνεία του επιδιωκόμενου σκοπού τους - ειδικά αν προέρχονται κατά τη διάρκεια μιας περιόδου αυξημένων εντάσεων σε άλλα θέματα - θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε στρατιωτική κλιμάκωση.

Oι αναχαιτίσεις μεταξύ αμερικανικών και ρωσικών αεροσκαφών στην Αρκτική αυξάνονται, πολλαπλασιάζοντας τον κίνδυνο εσφαλμένης επικοινωνίας ή λανθασμένου υπολογισμού εν μέσω των εξαιρετικά δύσκολων επιχειρησιακών συνθηκών της Αρκτικής. Οι πιλότοι πρέπει να καλύπτουν τεράστιες αποστάσεις πάνω από το νερό, να παλεύουν με ακραίες καιρικές συνθήκες και θερμοκρασίες, να αντιμετωπίζουν προβλήματα που δημιουργούνται από την καμπυλότητα της γης και την απώλεια ραδιοφωνικής κάλυψης – τα οποία μπορούν να καταστήσουν επικίνδυνες αναχαιτίσεις που υπό άλλες συνθήκες θα είχαν τυπικό χαρακτήρα.