Τέλος εποχής για την επιρροή του Ιράν στη Συρία

Μετά από εννέα χρόνια, η συριακή κυβέρνηση κερδίζει τον εμφύλιο πόλεμο, εν πολλοίς χάρις στην ισχυρή στήριξη από Ιράν και Ρωσία. Καθώς, όμως, ο πόλεμος σταδιακά ολοκληρώνεται, αναδύονται ερωτήματα για το πώς θα εξασφαλιστεί η ειρήνη, και τι αυτό σημαίνει για την επιρροή των συμμάχων που βοήθησαν να οδηγηθούμε εδώ.

Ειδικότερα, υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα για την βαθιά επιρροή του Ιράν στη Συρία, καθώς η Δαμασκός καταστρώνει σχέδια εξόδου από την οικονομική απομόνωση, αποκατάστασης της εθνικής κυριαρχίας σε ότι αφορά τα εσωτερικά θέματα και μείωσης της έκθεσής της στις επιθέσεις από το Ισραήλ.

Αυτή η επιτακτική ανάγκη, όμως, έρχεται σε σύγκρουση με κάποιες από τις στρατηγικές του Ιράν για τη Συρία, δημιουργώντας μια κατάσταση στην οποία η Δαμασκός ίσως δεν έχει άλλη επιλογή από το να περιορίσει την επιρροή της Τεχεράνης σε προπολεμικά επίπεδα, προκειμένου να βρει ένα τρόπο επανοικοδόμησης.

Η μειούμενη αξία του Ιράν

Για δεκαετίες, Τεχεράνη και Δαμασκός διατήρησαν στενές σχέσεις, εν μέρει εξαιτίας της δυσπιστίας που μοιράζονται απέναντι στο Ισραήλ και τη μοναδικότητά τους ως μη σουνιτικές νησίδες (τουλάχιστον σε όρους ηγεσίας και μεγαλύτερου τμήματος του πληθυσμού στη Συρία) στη Μέση Ανατολή. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, ωστόσο, το Ιράν κατάφερε να αποκτήσει μεγαλύτερη επιρροή στη Συρία εξαιτίας του ότι η εμπλοκή του ήταν ακριβώς αυτό που χρειάζονταν η Δαμασκός σε ώρες μεγάλης ανάγκης.

Η Τεχεράνη προσέφερε όπλα και πολιτοφυλακές στον δοκιμαζόμενο συριακό στρατό που είχε διαλυθεί από λιποταξίες και είχε παραλύσει από την καχυποψία. Πράγματι, ιρανικές αλλά και δυνάμεις που σχετίζονται με το Ιράν προσέφεραν μεγάλο τμήμα των πόρων που επέτρεψαν στη Δαμασκό να επανακαταλάβει τις μεγάλες πόλεις της Συρίας και να απωθήσει τους αντάρτες προς τα βόρεια σύνορα με την Τουρκία.

Καθώς, όμως, οι μεγάλες πόλεις, όπως οι Δαμασκός, Λαττάκεια και Αλέππο πέρασαν στον απόλυτο έλεγχο των Σύριων, οι κάτοικοι αυτών των περιοχών, και ειδικά οι πιστοί στην κυβέρνηση λαχταρούν να επιστρέψουν στην κανονικότητα και την οικονομική ανάκαμψη. Ο ΟΗΕ εκτιμά, ωστόσο, ότι η ανοικοδόμηση θα κοστίσει έως και 400 δισεκατομμύρια δολάρια, κάτι που σημαίνει ότι η προσπάθεια θα απαιτήσει βοήθεια από πολλές χώρες, περιλαμβανομένων και ορισμένων που τώρα είναι εχθρικές απέναντι στην σημερινή κυβέρνηση. Δεδομένων αυτών, καθώς το Ιράν παλεύει υπό το βάρος των κυρώσεων έχει λιγότερα να προσφέρει απ’ όσα θα επιθυμούσε.

Σήμερα η κυβέρνηση της Συρίας ελέγχει τις περισσότερες από τις μεγάλες πόλεις, όπου ζούσε έως και το 77% του προ πολέμου πληθυσμού (μετανάστευση και φτωχά στατιστικά κατά τη διάρκεια των μαχών σημαίνουν ότι δεν υπάρχει ακριβής αριθμός του σημερινού πληθυσμού). Εντός των σχετικά ασφαλών περιοχών που ελέγχει η κυβέρνηση, ο κόσμος ζούσε έως πρόσφατα μια οικονομική ανάκαμψη: η κεντρική τράπεζα ανακοίνωσε ότι υπήρξε ανάπτυξη 1,7% το 2017, τελευταίο έτος για το οποίο δημοσιοποιήθηκαν ανάλογα στοιχεία. Η Παγκόσμια Τράπεζα, ωστόσο, πιστεύει ότι το ΑΕΠ της χώρας συρρικνώθηκε κατά την συγκεκριμένη περίοδο.

Σε κάθε περίπτωση, μια σειρά προβλημάτων εμποδίζει την πρόοδο, αναγκάζοντας τη χώρα να ξανασκεφτεί τις στρατηγικές της ώστε να ξεπεράσει την οικονομική απομόνωση. Οι κυρώσεις των ΗΠΑ κατά του μεγαλύτερου συμμάχου της Συρίας, του Ιράν, έχουν περιορίσει την δυνατότητα της Τεχεράνης να χρηματοδοτήσει υποδομές και να προσφέρει πιστωτική γραμμή για κρίσιμα αγαθά.

Πριν τις κυρώσεις, το Ιράν έδινε έως και 8 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο στη Συρία, αλλά φαίνεται πως δεν είναι σε θέση πλέον να εκπληρώσει προηγούμενες υποχρεώσεις, καθώς η Τεχεράνη κόβει τους μισθούς πολιτοφυλάκων που ευθυγραμμίζονται με αυτή και καθυστερεί επενδυτικά σχέδια ή τα παραδίδει σε ρωσικές εταιρείες.

Και σε ότι αφορά τις εμπορικές και ενεργειακές ροές, η κανονικότητα δεν έχει επανέλθει. Οι παλαιοί εμπορικοί δρόμοι στη Συρία είναι εν πολλοίς διαταραγμένοι, καθώς τα βασικά σύνορα με την Τουρκία παραμένουν κλειστά, ενώ οι γραμμές μέσω Ιράκ και Ιορδανίας δεν έχουν καταφέρει να τις υποκαταστήσουν. Ταυτόχρονα τα μικρά ενεργειακά πεδία της χώρας είναι ακόμα στα χέρια των στηριζόμενων από τις ΗΠΑ Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων. Η εσωτερική διαφθορά συνεχίζει να απομυζά πόρους, ενώ επιβαρυντικά λειτουργούν οι οικονομικές και πολιτικές κρίσεις στο Λίβανο, τον βασικό τοπικό εμπορικό συνεργάτη της χώρας και κύρια οικονομική διέξοδο προς τον κόσμο.

Ωρα για νέους φίλους

Παρότι η Δαμασκός έχει νικήσει τους περισσότερους από τους πιο σοβαρούς εχθρούς της, ακόμα και οι υποστηρικτές της κυβέρνησης θέτουν ερωτήματα για το μέλλον της Συρίας. Δυσαρέσκεια υπήρξε το περασμένο καλοκαίρι στην πρωτεύουσα, καθώς η έλλειψη καυσίμων δημιούργησε τεράστιες ουρές στα πρατήρια. Και πέρα από τα σύνορα, στο Λίβανο, η έλλειψη δολαρίων επηρεάζει τις συναλλαγές με τη Συρία προκαλώντας περισσότερες πίκρες και περαιτέρω απομόνωση της χώρας.

Ακόμα και η κυβέρνηση της Συρίας, που παρέμεινε ενωμένη απέναντι στην εξέγερση, αντιμετωπίζει τα δικά της προβλήματα. Η οικογένεια του Μπασάρ Αλ Ασαντ κυριαρχεί στο κράτος αλλά αιρετικές ομάδες, ηγέτες επιχειρήσεων, διοικητές παραστρατιωτικών μονάδων, στρατιωτικοί και βουλευτές ζητούν μερίδιο από τα λάφυρα για την πίστη που επέδειξαν.

Το να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ αυτών των εσωτερικών φατριών υπήρξε μακροπρόθεσμη προτεραιότητα για την οικογένεια του αλ Ασαντ και θα συνεχίσει να είναι και την επόμενη χρονιά.

Δεδομένης της κατάστασής της, η Συρία πρέπει να βρει νέους οικονομικούς πόρους προκειμένου να τους διανύμει στις φατρίες. Καθώς η Τεχεράνη έχει τους παραπάνω περιορισμούς και Μόσχα και Πεκίνο ως τώρα είναι απρόθυμες να ανοίξουν τα καρνέ των επιταγών, η Συρία κοιτάζει αλλού, ειδικότερα σε κάποια κράτη του Κόλπου, όπου έκανε κάποια διπλωματικά βήματα με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν. Το τελευταίο, ειδικότερα, είναι αρκετά πλούσιο ώστε να επενδύσει στην ανοικοδόμηση της Συρίας. Το Αμπου Ντάμπι είναι επίσης ένας χρήσιμος διπλωματικός εταίρους που θα μπορούσε να πείσει το Ριάντ να συμμετάσχει ως ένα βαθμό.

Προς το παρόν, οι επερχόμενες δευτερογενείς κυρώσεις των ΗΠΑ στη Συρία θα έχουν ως αποτέλεσμα μόνο επιχειρήσεις με υψηλές αντοχές στο κίνδυνο να ανοίξουν τα πορτοφόλια τους.

Όπως είναι φυσικό, αυτοί οι Αραβες του κόλπου θα ζητήσουν «αντίτιμο»: τη μείωση της επιρροής του Ιράν στη Συρία. Με την ασφάλεια να έχει σχετικά επανέλθει στις περιοχές του καθεστώτος είναι ένα τίμημα που ίσως η Δαμασκός μπορεί να αντέξει, καθώς δεν χρειάζεται την ανάμειξη της Τεχεράνης στο βαθμό που ήταν απαραίτητη τα προηγούμενα χρόνια. Στην πραγματικότητα οι ιρανικές δυνάμεις μπορεί αυτή τη στιγμή να κάνουν περισσότερο κακό, παρά καλό σε κάποιους τομείς. Αυτό ισχύει ειδικά σε ότι αφορά το Ισραήλ, οι δυνάμεις του οποίου εξακολουθούν να χτυπούν τους Ιρανούς στο έδαφος της Συρίας, καταστρέφοντας περαιτέρω κρίσιμες υποδομές, όπως το αεροδρόμιο της πρωτεύουσας.

Κινούμενη για να μειώσει την ιρανική επιρροή στα προπολεμικά επίπεδα η Συρία όχι μόνο θα φέρει πιο κοντά τους Αραβες του Κόλπου, αλλά θα περιορίσει και το κίνητρο του Ισραήλ να συνεχίσει την μακρά εκστρατεία του κατά των ιρανικών δυνάμεων εντός της Συρίας.

Όπως έχουν τα δεδομένα, η κυβέρνηση αλ Ασαντ απεχθάνεται το να επιτρέψει η ξένη επιρροή να γίνει μόνιμη στην εσωτερική πολιτική της Συρίας. Καθώς, όμως, η χώρα επιδιώκει να αποκαταστήσει κάποια ανεξαρτησία κινήσεων και να μειώσει την ιρανική επιρροή την χώρα, η Τεχεράνη, όπως είναι φυσικό θα κινηθεί για να προστατεύσει την επιρροή της. Κινούμενη, όμως, έτσι, μπορεί να καταλήξει στο να προκαλέσει την απέχθεια της Συρίας, της Ρωσίας ή αμφότερων, ειδικά αν το κάνει επιθετικά ή πολύ γρήγορα.

Καθώς η Συρία προσπαθεί να επανενταχθεί στην διεθνή κοινότητα και να βρει κάποιον να χρηματοδοτήσει την ανοικοδόμησή της, η εποχή του ελέγχου της Τεχεράνης στη Δαμασκό ίσως να φτάνει στο τέλος της. Αν αυτό επιβεβαιωθεί, το Ιράν μπορεί να βρεθεί στο σημείο που ήταν το 2011, όταν ήταν ένας από τους βασικούς συμμάχους της Συρίας, αλλά όχι μεγάλος χρηματοδότης, ικανός να χρησιμοποιήσει τη Συρία κατά το δοκούν.