Ευκαιρίες και προκλήσεις για τη ρωσική αρκούδα

Στα επιτεύγματα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά και τις προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η Μόσχα την επόμενη χρονιά, αναφέρεται σε άρθρο του στην Moscow Times ο Igor Ivanov, πρόεδρος του Ρωσικού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (RIAC) και πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας (1998-2004).

Όπως επισημαίνει, το 2019 ήταν μια χρονιά που έφερε εκπλήξεις και απρόσμενα γεγονότα σε όλον τον κόσμο, όπως η σαρωτική νίκη του Βολοντίμιρ Ζελένσκι στις εκλογές της Ουκρανίας και η έναρξη των διαδικασιών παραπομπής του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, μέχρι τις πολιτικές αναταράξεις στη Λατινική Αμερική, την πολιτική κρίση στη Βρετανία, τις επιθέσεις στα πετρελαιοφόρα δεξαμενόπλοια στον Περσικό Κόλπο και την ξέφρενη παλινδρόμηση στις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας.

Ο κ. Ivanov χαρακτηρίζει «απόλυτη επιτυχία» την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, συγκριτικά με την αστάθεια και την μεταβλητότητα που έχει γίνει χαρακτηριστικό της διεθνούς κατάστασης, σημειώνοντας πως ακόμα και οι μεγαλύτεροι επικριτές της Μόσχας δεν μπορούν να αρνηθούν πως, την ώρα που πολλοί μπορεί να μην θεωρούν τη Ρωσία βολικό εταίρο, σίγουρα όμως δεν μπορούν να τη χαρακτηρίσουν αναξιόπιστο ή ασυνεπή εταίρο.

Το 2020 το παγκόσμιο σύστημα θα γίνει ακόμα πιο ασταθές, όπως εκτιμά ο ίδιος, καθώς οι αλυσιδωτές αντιδράσεις που δημιούργησε η κατάρρευση του παλαιού συστήματος διεθνών σχέσεων δεν έχουν ακόμα σταματήσει και δεν αναμένεται να σταματήσουν σύντομα. «Δεν μιλάμε για ένα ή δυο χρόνια επιμελούς εργασίας, αλλά για ένα μακροπρόθεσμο ιστορικό εγχείρημα, μια πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί όχι από ένα μεμονωμένο κράτος ή από μια ομάδα ηγετικών δυνάμεων, αλλά από ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα, η οποία για διάφορους λόγους εξακολουθεί να μην είναι επαρκώς εξοπλισμένη για την αντιμετώπιση το προβλήματος».

Υπό αυτές τις συνθήκες, σύμφωνα με τον κ. Ivanov, η Ρωσία μπορεί να μπει στον πειρασμό να ελαχιστοποιήσει τη συμμετοχή της στις διεθνείς υποθέσεις, να απομονωθεί από τον απρόβλεπτο και επικίνδυνο έξω κόσμο και να επικεντρωθεί στην επίλυση των εσωτερικών της προβλημάτων. Ωστόσο, η στρατηγική της αυτό-απομόνωσης, ακόμα και αν είναι προσωρινή και μερική, είναι επικίνδυνη με δυο τρόπους. Πρώτον, είναι ουσιαστικά αδύνατη η συνεχής αυτό-απομόνωση στον σύγχρονο, διασυδνεδεμένο κόσμο (η Βόρεια Κορέα αποτελεί μια πολύ σπάνια εξαίρεση). Η Ρωσία είναι βαθύτατα ενσωματωμένη στις παγκόσμιες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές διαδικασίες και οι όποιες προσπάθειες να απομονωθεί θα σημάνουν αναπόφευκτα την εγκατάλειψη πολλών εκ των σημαντικότερων επιτευγμάτων των τελευταίων 30 ετών στην εξωτερική πολιτική της.  επιπλέον, η απομόνωση θα επιβράδυνε σημαντικά τη διαδικασία της επίλυσης εκείνων των εσωτερικών προβλημάτων που απαιτούν την περισσότερη προσοχή.

Δεύτερον, συνεχίζει ο κ. Ivanov, η στρατηγική της αυτό-απομόνωσης θα περιελάμβανε την απόσυρση της Ρωσίας από την ενεργό συμμετοχή στη δημιουργία ενός νέου συστήματος διεθνών σχέσεων και την δόμηση μιας νέας παγκόσμιας τάξης. Όπως τονίζει, μια νέα παγκόσμια τάξη θα δημιουργηθεί όπως και να έχει, το ερώτημα είναι το τίμημα που θα πρέπει να πληρώσει η ανθρωπότητα. Όταν τελειώσει η εποχή της σταθερότητας και αποκατασταθεί μια κάποιας μορφής παγκόσμια διακυβέρνηση, η Ρωσία θα πρέπει να παίξει σύμφωνα με τους κανόνες που θα έχουν αναπτυχθεί από κάποιον άλλον –κανόνες που θα αγνοούν τα συμφέροντα της Ρωσίας και θα εξυπηρετούν τα συμφέροντα άλλων συμμετεχόντων στην παγκόσμια πολιτική.

Για τον λόγο αυτόν, η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας το επόμενο έτος δεν θα πρέπει να κατευθύνεται αποκλειστικά στην επίλυση άμεσων αποστολών σε διάφορες περιοχές του κόσμου, αν και οι αποστολές αυτές είναι οπωσδήποτε σημαντικές. Εξίσου σημαντική είναι η ανάπτυξη νέων αρχών, μοντέλων και μηχανισμών διεθνούς συνεργασίας για το μέλλον, τονίζει ο κ. Ivanov. «Αν και μπορεί να είναι πολύ νωρίς ακόμα να αρχίσει η κατασκευή του κτιρίου που θα στεγάσει τη νέα παγκόσμια τάξη, είναι και εφικτό και απαραίτητο να αρχίσει να επιλέγει σήμερα τα μεμονωμένα ‘τούβλα’ ή ακόμα και τους θεμέλιους λίθους αυτού του μελλοντικού κτίσματος. Είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, όμως η ρωσική εξωτερική πολιτική έχει ήδη κάνει κάποια ανοίγματα από αυτή την άποψη», αναφέρει.

Φέρνει ως παράδειγμα τη Συρία, όπου η Ρωσία, κατά τον ίδιο, έχει αποκτήσει απαράμιλλη εμπειρία στην πολυμερή διπλωματία, που έχει δώσει τη δυνατότητα στη χώρα να ευθυγραμμίσει τις θέσεις των μεγαλύτερων εχθρών και να μειώσει την ένταση των ένοπλων εχθροπραξιών. Θεωρεί, δε, πως αξίζει να επιχειρηθεί να επεκταθεί αυτή η πρακτική στη Μέση Ανατολή συνολικά, το επόμενο έτος, ενώ εκτιμά πως η Ρωσία μπορεί να αναπτύξει και να υλοποιήσει ένα σύστημα συλλογικής ασφάλειας στην περιοχή.

Στην Ασία, η Ρωσία και οι εταίροι της έχουν κάνει σοβαρά βήματα προς τη δόμηση ενός θεμελιωδώς νέου, δημοκρατικού και διαφανούς συστήματος διεθνών θεσμών, γράφει ο κ. Ivanov. Στα πρόσφατα επιτεύγματα περιλαμβάνει την επέκταση του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης, την προαγωγή της ιδέας των BRICS+, την προώθηση του σχήματος RIC (Ρωσίας, Ινδίας, Κίνας) και την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στις εργασίες για τον συνδυασμό της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης με την κινεζική πρωτοβουλία για το Νέο Δρόμο του Μεταξιού.

Ιδιαίτερα για τις σχέσεις Ρωσίας-Κίνας, αναφέρει πως μετατρέπονται σταθερά σε μια κινητήριο δύναμη στο σύστημα των διεθνών σχέσεων. Ο περαιτέρω συντονισμός των δράσεων των δυο χωρών στη διεθνή σκηνή, περιλαμβανομένου του τομέα της ασφάλειας, θα συνεχίσει να ενισχύει την εξουσία και επιρροή τους στις παγκόσμιες υποθέσεις.

Ως προς τις πολιτικές της Μόσχας στο ευρωπαϊκό μέτωπο, ο κ. Ivanov αναφέρει πως, αν και το 2019 δεν σημειώθηκε πρόοδος σε όρους βελτίωσης των σχέσεων με τις ΗΠΑ, ωστόσο υπήρξαν ορισμένα θετικά στοιχεία, όπως η επανεισδοχή της Ρωσίας στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης (PACE). Η Ρωσία και η Δύση κατάφεραν να συμφωνήσουν σε μια κοινή στρατηγική για να ρυθμιστεί η πολιτική κρίση στη Μολδαβία, η ομάδα επαφής της Νορμανδίας για την επίλυση της κατάστασης στη Ντονμπάς άρχισε και πάλι τις εργασίες της μετά από μεγάλο διάστημα, ενώ οι τριμερείς συζητήσεις μεταξύ της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της ΕΕ για τα ενεργειακά ζητήματα έχουν αρχίσει να προχωρούν.

Η Ευρώπη έχει αρχίσει να επανεξετάζει θεμελιωδώς το μοντέλο περιφερειακής ολοκλήρωσης, και όχι μόνο λόγω της επικείμενης αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ. Η Ευρώπη έχει βαθύτατα προβλήματα που σχετίζονται με την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, την ασφάλεια κλπ και στο πλαίσιο αυτό αποτελεί απόλυτη ανάγκη ένας σοβαρός πολιτικός διάλογος για το μέλλον των σχέσεων μεταξύ της Ρωσίας και της Ευρώπης, ένας διάλογος που πρέπει να ξεκινήσει τώρα, χωρίς καθυστέρηση.

Αναφερόμενος στις ΗΠΑ, επισημαίνει καθώς βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη η προεκλογική εκστρατεία, «τώρα δεν είναι η καλύτερη ώρα να προσπαθήσουμε να αρχίσουμε να διορθώνουμε σχέσεις. Ωστόσο, αυτοί που επιμένουν πως η Μόσχα θα πρέπει να κάνει ένα διάλειμμα στις σχέσεις αυτές μέχρι μετά τις εκλογές, ελπίζοντας πως οι ΗΠΑ με κάποιον τρόπο θα βγουν από τη βαθιά πολιτική κρίση που δίχασε το έθνος πριν από τρία χρόνια, απλά κάνουν λάθος. Η Ιστορία μας έχει διδάξει πως μπορούμε να περάσουμε όλη τη ζωή μας περιμένοντας για την ‘κατάλληλη στιγμή’ και πάντα θα υπάρχουν δικαιολογίες για να παραταθεί αυτό το διάλειμμα. Οι επαφές με τον Εκτελεστικό Βραχίονα των ΗΠΑ είναι πράγματι αντικειμενικά δύσκολες αυτή τη στιγμή, κάτι που σημαίνει πως η Ρωσία πρέπει να ενισχύσει τις δραστηριότητές της σε άλλες γραμμές, περιλαμβανομένων των όρων της ανεπίσημης διπλωματίας».

Σημειώνει πως υπήρξε πρόοδος στις σχέσεις με την Αφρική το 2019 και πως η συνεργασία των δυο πλευρών έχει μεγάλη προοπτική, ενώ είναι βασικό να διασφαλιστεί πως δεν θα χαθεί αυτή η δυναμική, και θα πρέπει να ληφθούν πρακτικά μέτρα το 2020. 

«Αυτά είναι ορισμένα μόνο από τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει η Ρωσική εξωτερική πολιτική το 2020. Η Ρωσία έχει ήδη δείξει πως έχει δεξιότητα στη διαχείριση κρίσεων και έχει αποδείξει πως μπορεί να αντιμετωπίσει τις πιο σοβαρές προκλήσεις της περιφερειακής και παγκόσμιας ασφάλειας σήμερα. Τώρα, έχει την ευκαιρία να δείξει πως είναι επίσης ένας πεπειραμένος μηχανικός που είναι έτοιμος, μαζί με τους εταίρους, να αναπτύξει τα μεμονωμένα εξαρτήματα ή και ολόκληρους τους συνδέσμους του μηχανισμού της νέας παγκόσμιας τάξης, που εξακολουθεί να βρίσκεται υπό κατασκευή», καταλήγει.