Πού οδηγεί η κλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν

Για πρώτη φορά μετά από σχεδόν πέντε δεκαετίες, Ινδία και Πακιστάν μετέφεραν στην αντιπαλότητά τους στους αιθέρες.

Στις 26 Φεβρουαρίου, ινδικά μαχητικά αεροσκάφη εισήλθαν στον εναέριο χώρο του Πακιστάν και βομβάρδισαν αυτό που κατά τους ισχυρισμούς του Νέου Δελχί ήταν ένα στρατόπεδο εκπαίδευσης της Jaish-e-Mohammed (JeM), της πακιστανικής οργάνωσης μαχητών που ήταν υπεύθυνη για την επίθεση αυτοκτονίας που πραγματοποιήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου κατά παραστρατιωτικού κομβόι στην υπό Ινδική διοίκηση περιοχή του Κασμίρ.

Την επόμενη μέρα, το Πακιστάν ανταπέδωσε, εξαπολύοντας αεροπορικές επιθέσεις στη Γραμμή Ελέγχου, η οποία διαχωρίζει την αμφισβητούμενη περιοχή μεταξύ των δυο χωρών. Και οι δυο πλευρές υποστηρίζουν πως κατέρριψαν εχθρικά αεροσκάφη, αντικρούοντας ταυτόχρονα η μία τις εξηγήσεις της άλλης. Εν μέσω της αναταραχής, ο στρατός του Πακιστάν συνέλαβε έναν Ινδό πιλότο. Ο πρωθυπουργός του Πακιστάν, Imran Khan, διέταξε την απελευθέρωση του πιλότου την 1η Μαρτίου.

Αν και οι δυο χώρες συνεχίζουν να αμφισβητούν την εγκυρότητα των ισχυρισμών η μία της άλλης, η επιστροφή του πιλότου θα επιτρέψει σε Πακιστάν και Ινδία να στρέψουν την επιθετικότητά τους από μια πιο επικίνδυνη φάση που περιλαμβάνει αεροπορικές επιθέσεις, σε μια πιο διαχειρίσιμη φάση που περιλαμβάνει διπλωματικές αντιπαραθέσεις και πυρά του πυροβολικού στη Γραμμή Ελέγχου. Ωστόσο, το τελευταίο επεισόδιο μεταξύ των δυο πυρηνικών δυνάμεων δείχνει πως η Ινδία χρησιμοποιεί πιο τολμηρές τακτικές για να αντιμετωπίσει τη συνεχιζόμενη στήριξη που παρέχει το Πακιστάν σε μαχητές του Κασμίρ, κάτι που σημαίνει πως ο επόμενος γύρος αντιποίνων μεταξύ των δυο αντιπάλων της Νότιας Ασίας είναι σχεδόν βέβαιο πως θα είναι πιο επικίνδυνος από τον προηγούμενο.  

Από πού ξεκίνησαν όλα

Η διαμάχη της Ινδίας και του Πακιστάν για το Κασμίρ βρίσκεται από καιρό στην «καρδιά» της αντιπαλότητάς τους, η οποία χρονολογείται από τότε που η κάθε χώρα κέρδισε την ανεξαρτησία της, το 1947. Το Ηνωμένο Βασίλειο χώρισε την τότε αποικιοκρατική Ινδία σε αυτό που σήμερα είναι η Ινδία και το Πακιστάν. Ωστόσο, το Κασμίρ, ένα ημι-κυρίαρχο πριγκιπάτο, παρέμεινε μια αμφισβητούμενη περιοχή μεταξύ των δυο.

Για το κατά πλειονότητα Μουσουλμανικό Πακιστάν, ήταν φυσικό το κατά πλειονότητα Μουσουλμανικό Κασμίρ να βρίσκεται υπό τον δικό του έλεγχο. Το Ισλαμαμπάντ ανησυχούσε επίσης πως αν παρέδιδε το Κασμίρ στο Νέο Δελχί, τότε ο ισχυρότερος γείτονάς του θα αποκτούσε υπερβολική επιρροή σε βασικές υδάτινες οδούς. Η Ινδία, από την άλλη πλευρά, αρνήθηκε να εκχωρήσει ακόμα περισσότερο έδαφος στον νέο γείτονά της και φοβήθηκε πως μια απόσχιση του Κασμίρ θα ενέπνεε και άλλα αυτονομιστικά κινήματα –και έτσι ισχυρίστηκε πως το Κασμίρ δικαιωματικά ανήκει στην Ινδία.

Και έτσι, το Πακιστάν επιδίωξε να κατακτήσει δια της βίας το αμφισβητούμενο κράτος –αρχίζοντας τον πρώτο από τους πολλούς Ινδο-Πακιστανικούς πολέμους για την περιοχή. Μετά τον δεύτερο Ινδο-Πακιστανικό πόλεμο για το Κασμίρ το 1965, οι δυο πλευρές ενεπλάκησαν σε έναν ακόμα ακριβό πόλεμο για την μοίρα του Ανατολικού Πακιστάν το 1971, που τώρα είναι το Μπαγκλαντές, στο οποίον έγινε και η τελευταία χρήση αεροπορικών επιθέσεων σε πακιστανικό έδαφος μετά την πιο πρόσφατη επιδρομή της Ινδίας στο Κασμίρ.

Το τρέχον στάτους του Κασμίρ

Το Κασμίρ είναι χωρισμένο σε επτά περιοχές, που διοικούνται από τρεις διαφορετικές χώρες: το Πακιστάν, που κυβερνά τα τμήματα Γκιλγκίτ-Βαλτιστάν και Αζάντ Κασμίρ, την Ινδία, που κυβερνά τα τμήματα Τζαμού, Λαντάκ και την Κοιλάδα του Κασμίρ, και την Κίνα, που κυβερνά τα τμήματα Ακσάϊ Τσιν και τη ζώνη Trans-Karakoram. Και ενώ η Ινδία διεκδικεί και τις επτά περιοχές (περιλαμβανομένης της Κινεζικής), το Πακιστάν διεκδικεί μόνο τις Ινδικές περιοχές, πέραν των δικών της.

Το 1989, το ζήτημα της αυτονομίας του διοικούμενου από την Ινδία Κασμίρ μετατράπηκε σταδιακά σε κανονική εξέγερση εναντίον της Ινδικής κυριαρχίας στην περιοχή –δημιουργώντας ευκαιρία για το Πακιστάν να βοηθήσει επί δεκαετίες διάφορες οργανώσεις μαχητών κατά της Ινδίας, περιλαμβανομένης της JeM (της ομάδας που ευθύνεται για την επίθεση της 14ης Φεβρουαρίου).

Εν τω μεταξύ, το Πακιστάν λέει πως στηρίζει το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του Κασμίρ – δείχνοντας το Νέο Δελχί για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την υπέρμετρα βίαιη παρουσία του ινδικού στρατού και τις τακτικές καταναγκασμού στην Κοιλάδα του Κασμίρ που βρίσκεται υπό ινδική διοίκηση (και αποτελεί εστία των ενόπλων ομάδων μαχητών). Το Ισλαμαμπάντ, μεσολαβώντας για διευθέτηση της διένεξης, επιμένει να εμπλακούν ο ΟΗΕ και η διεθνής κοινότητα στη διευθέτηση της διένεξης. Η Ινδία, φοβούμενη αυτές τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχει αρνηθεί την εμπλοκή του ΟΗΕ και έχει εργαστεί ώστε να παραμείνει το Κασμίρ διμερές ζήτημα, πλαισιωμένο σε όρους διασυνοριακής τρομοκρατίας.

Ενώ οι εντάσεις μεταξύ των δυο χωρών για την περιοχή πάντα «σιγοβράζουν», δυο γεγονότα το 2016 τις έφεραν πιο κοντά στην έκρηξη. Τον Ιούλιο, ο θάνατος του Μπουρχάν Ουανί, ενός διοικητή της ένοπλης οργάνωσης Χιζμπούλ Μουτζαχεντίν, προκάλεσε πολύμηνες διαδηλώσεις στο Ινδικό κράτος του Τζαμού και Κασμίρ που είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους περισσότεροι από 120 άνθρωποι. Δυο μήνες αργότερα, ένοπλοι μαχητές επιτέθηκαν σε στρατιωτική βάση κοντά στην πόλη Ουρι στο Τζαμού και Κασμίρ, σκοτώνοντας 17 στρατιώτες και προκαλώντας ινδικά αντίποινα κατά περιοχών απ’ όπου επιδράμουν μαχητές στην άλλη πλευρά της Γραμμής Ελέγχου. Όμως παρά τους διαπληκτισμούς τους στο Κασμίρ τις τελευταίες δεκαετίες, η Ινδία και το Πακιστάν δεν είχαν ποτέ καταφύγει σε αεροπορικές επιθέσεις στο Κασμίρ, μέχρι τώρα.

Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες

Η Ινδία και το Πακιστάν αμφισβητούν βασικές λεπτομέρειες της τελευταίας τους εμπλοκής. Ο Ινδός πολιτικός και νυν πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος Bharatiya Janata Parti (BJP), Amit Shah, ισχυρίζεται πως οι αεροπορικές επιθέσεις της Ινδίας σκότωσαν 250 μαχητές. Ωστόσο, η κυβέρνηση της Ινδίας –που αρχικά είπε πως η επίθεση ήταν μια «μη στρατιωτική προληπτική ενέργεια» - έχει αρνηθεί να δώσει επίσημο αριθμό θυμάτων. Αυτή η ασυνεννοησία φαινομενικά ενισχύει τον ισχυρισμό του Πακιστάν πως η επίθεση του Νέου Δελχί το μόνο που έκανε είναι να ισοπεδώσει μερικά δέντρα στην πόλη γύρω από το στρατόπεδο εκπαίδευσης.

Ως απάντηση στην επίθεση της Ινδίας, το Πακιστάν είπε ως εξαπέλυσε αεροπορικές επιθέσεις την επόμενη μέρα –στοχεύοντας σε έξι μη στρατιωτικές εγκαταστάσεις στην απέναντι πλευρά της Γραμμής Ελέγχου για να αποδείξει τις ικανότητές του, συλλαμβάνοντας παράλληλα έναν Ινδό πιλότο. Το Νέο Δελχί ισχυρίστηκε γρήγορα πως το Ισλαμαμπάντ χρησιμοποίησε αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη στην επίθεση, επικαλούμενο ένα κομμάτι πυραύλου για F16 που είχε βρει ως αποδεικτικό στοιχείο.  Ωστόσο, το Πακιστάν αρνείται σθεναρά τη χρήση τέτοιων αεροσκαφών, υπό τον φόβο αντιποίνων από την Ουάσινγκτον, η οποία πούλησε μαχητικά F16 στο Ισλαμαμπάντ για να χρησιμοποιηθούν σε επιχειρήσεις κατά ενόπλων μαχητών, και όχι κατά της Ινδίας.

Ασχέτως του ποιος έχει δίκιο, το γεγονός πως η Ινδική αεροπορική επίθεση έγινε σε μη αμφισβητούμενη περιοχή έξω από την διοικούμενη από το Πακιστάν περιοχή του Κασμίρ, όχι μόνο δείχνει την ικανότητα της Ινδίας, αλλά και την προθυμία της να παραβιάσει τις αεροπορικές άμυνες του Πακιστάν.

Παίζοντας με τη φωτιά

Βραχυπρόθεσμα, το αν το Νέο Δελχί θα «ανεβάσει τον πήχη» έναντι του Πακιστάν, θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την εκστρατεία επανεκλογής του Ινδού πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι. Ο Μόντι και το BJP αντιμετωπίζουν μια δύσκολη εκλογική διαδικασία τον Μάιο, λόγω των οικονομικών προβλημάτων της Ινδίας και της ανεπαρκούς δημιουργίας θέσεων εργασίας, καθώς και της εντεινόμενης αγωνίας των αγροτών της χώρας.

Για να εξασφαλίσει μεγαλύτερη στήριξη, ο Μόντι θα χρησιμοποιήσει το τελευταίο επεισόδιο στο Κασμίρ για να φανεί ως ισχυρός και αποφασιστικός ηγέτης, που είναι ο ικανότερος να υπερασπιστεί το έθνος κατά του Πακιστάν. Για να δικαιολογήσει αυτές τις τακτικές, θα παρουσιάσει οποιονδήποτε τον κατηγορήσει ότι πολιτικοποιεί το ζήτημα για εκλογικούς λόγους ότι ενθαρρύνει το Πακιστάν – φέρνοντας έτσι σε θέση άμυνας τα σχεδόν 25 αντιπολιτευτικά κόμματα που κατεβαίνουν στις εκλογές ενάντια στο BJP.  

Και πράγματι, ο Μόντι έχει ήδη αρχίσει να ενσωματώνει αυτές τις θέσεις στην προεκλογική εκστρατεία, όπως φαίνεται από τις πρόσφατες ομιλίες του σε προεκλογικές συγκεντρώσεις στις πόλεις Bihar και Uttar Pradesh –δυο από τις πολυπληθέστερες πολιτείες της Ινδίας και βασικά «πεδία μάχης» στην προσπάθεια του BJP να εξασφαλίσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία στις εκλογές.

Όμως, ακόμα και αν τα λόγια του Μόντι δεν προκαλέσουν μια ακόμα κλιμάκωση τους επόμενους μήνες, η ιστορία της Ινδίας και του Πακιστάν, μαζί με τη συνεχιζόμενη στήριξη που παρέχει το Ισλαμαμπάντ σε ένοπλους μαχητές του Κασμίρ, καθιστούν σχεδόν βέβαιη την επόμενη κρίση στην αμφισβητούμενη περιοχή –με την Ινδία να αντεπιτίθεται, κάνοντας το Πακιστάν να απαντήσει ομοίως. Και αναλόγως του μεγέθους των επόμενων αντιποίνων της Ινδίας, οι δυο αντίπαλοι θα μπορούσαν κάλλιστα να κινηθούν προς μια οξύτερη αντιπαράθεση που θα δοκιμάζει τα όρια της αποστροφής τους σε έναν ακόμα πόλεμο.