Τραπεζική κρίση μέσω... Ιραν απειλεί την Τουρκία

Τα επιδεινούμενα οικονομικά της Τουρκίας βλάπτουν τις τράπεζες της χώρας, η εξάρτηση των οποίων από τη χρηματοδότηση σε δολάρια τις καθιστά ευάλωτες στο χειρότερο σενάριο: ένα ξαφνικό «πάγωμα» ή μια αντιστροφή των ροών ξένων επενδύσεων.

Σύμφωνα με το Reuters, οι διεθνείς επενδυτές αισθάνονται όλο και μεγαλύτερη νευρικότητα για την Τουρκία για ποικίλους λόγους. Όμως, στον πυρήνα των ανησυχιών βρίσκονται οι νομικές κινήσεις των ΗΠΑ κατά διαφόρων Τούρκων που φέρονται να παραβίασαν τις κυρώσεις κατά του Ιράν –και ο κίνδυνος να εμπλακούν στην υπόθεση κάποιες τουρκικές τράπεζες.

Από την τουρκική οικονομική κρίση του 2000, οι τράπεζες της χώρας έχουν αποκτήσει την φήμη ότι είναι μεταξύ των καλύτερα διοικούμενων τραπεζών στις αναδυόμενες αγορές, διακρατώντας κεφαλαιακά αποθέματα πολύ υψηλότερα από αυτά που απαιτούν οι διεθνείς κανόνες. Εξακολουθούν να δανείζονται κεφάλαια στις διεθνείς αγορές για να δανείσουν σε εγχώριους πελάτες και τα διοικητικά στελέχη λένε πως δεν περιμένουν σημαντικές μελλοντικές δυσκολίες.

Ωστόσο, τα κόστη δανεισμού αυξάνονται για τις τράπεζες, οι οποίες έχουν συσσωρεύσει χρέος σε δολάρια που αντιστοιχεί στο ένα τρίτο του συνολικού ξένου χρέους της Τουρκίας. Οι τραπεζικές μετοχές καταγράφουν πτώση 20% από τα μέσα Αυγούστου, ενώ το ίδιο διάστημα ο γενικός δείκτης του χρηματιστηρίου της Κωνσταντινούπολης έχει υποχωρήσει κατά 5%. Η λίρα έχει χάσει πάνω από 10% έναντι του δολαρίου και του ευρώ τους τελευταίους τρεις μήνες μόνο, ανεβάζοντας τις απώλειες σε 50% από τα τέλη του 2012.

Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες γι’ αυτό, περιλαμβανομένων των ανησυχιών για πιθανή υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης της Τουρκίας, της αντίστασης που προβάλει η τουρκική κυβέρνηση για αύξηση των επιτοκίων παρά τον διψήφιο πληθωρισμό, καθώς και των εντάσεων μεταξύ της Άγκυρας και της συμμάχου του στο ΝΑΤΟ, της Ουάσινγκτον.

Τώρα, Τουρκο-Ιρανός έμπορος χρυσού έχει δηλώσει ένοχος στη Νέα Υόρκη για συνωμοσία για παράκαμψη των αμερικανικών κυρώσεων κατά του Ιράν και συνεργάζεται με τους εισαγγελείς στις ΗΠΑ στη δίκη Τούρκου τραπεζικού στελέχους.

Οποιαδήποτε πιθανότητα εμπλοκής των τουρκικών τραπεζών, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε τεράστια πρόστιμα για παραβίαση κυρώσεων, θα είχε σοβαρές συνέπειες για τις τράπεζες αλλά και την ευρύτερη τουρκική οικονομία.

«Αν πράγματι επιβληθούν πρόστιμα, θα υπέθετα πως θα σταματήσει όλος ο δανεισμός μέχρις ότου ξεκαθαριστεί αν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ανά τον κόσμο μπορούν ή δεν μπορούν να δανείζουν στις Τουρκικές τράπεζες», σχολίαζε η Alaa Bushehri της BNP Paribas Asset Management.

Η αρμόδια ρυθμιστική αρχή και κυβερνητικοί αξιωματούχοι της Τουρκίας έχουν διαψεύσει δημοσιεύματα της εφημερίδας Haberturk πως έξι τουρκικές τράπεζες που δεν κατονομάζονται θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν πρόστιμα ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Όμως, τα δολαριακά ομόλογα των τουρκικών τραπεζών γενικά αντανακλούν τη νευρικότητα των επενδυτών, σύμφωνα με την κα Bushehri. Κατά μέσο όρο, οι αποδόσεις είναι 100 μονάδες βάσης πάνω από αυτές των κρατικών ομολόγων, ενώ οι περισσότερες μεγάλες μη τραπεζικές τουρκικές εταιρείες έχουν χαμηλότερα κόστη χρηματοδότησης από την κυβέρνηση, σημειώνει.

Οι τουρκικές τράπεζες, επίσης, διαπραγματεύονται με υψηλότερες αποδόσεις σε σχέση με τις ρωσικές που φέρουν όμοια ή χειρότερη αξιολόγηση.

Δυσμενείς επιπτώσεις

Οι αμερικανοί εισαγγελείς έχουν απαγγείλει κατηγορίες σε εννέα άτομα για την υπόθεση, περιλαμβανομένου του αναπληρωτή γενικού διευθυντή της Τουρκικής Halkbank, ο οποίος δικάζεται στη Νέα Υόρκη και έχει δηλώσει αθώος.

Ο έμπορος χρυσού, Reza Zarrab, περιέγραψε σε ομοσπονδιακό δικαστήριο του Μανχάταν την Τετάρτη το πώς ο ίδιος διαχειρίζονταν πρόγραμμα διεθνούς ξεπλύματος χρήματος που στόχο είχε να βοηθήσει το Ιράν να παρακάμψει τις αμερικανικές κυρώσεις και να δαπανήσει τα έσοδά του από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο στο εξωτερικό.

Μεταξύ των κατηγορουμένων είναι και πρώην υπουργός Οικονομίας της Τουρκίας, αν και δεν δικάζεται, ενώ αρνείται όλες τις κατηγορίες. Η Άγκυρα λέει πως η υπόθεση έχει πολιτικά κίνητρα, ενώ η Halkbank έχει δηλώσει πως όλες οι συναλλαγές της συμμορφώνονται πλήρως με τους εθνικούς και διεθνείς κανόνες.

«Αν η δίκη καταλήξει σε πρόστιμα για τις τουρκικές τράπεζες, οι οικονομικές επιπτώσεις για την Τουρκία θα μπορούσαν να είναι εξαιρετικά δυσμενείς», ανέφερε σε σημείωμα προς τους πελάτες της η TD Securities.

Ο πληθωρισμός άγγιξε το υψηλό εννέα ετών του 11,9% τον Οκτώβριο, ενώ οι αποδόσεις των τουρκικών ομολόγων έχουν φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ, άνω του 13%. Ο οίκος αξιολόγησης Standard & Poor’s ανέφερε την Τετάρτη πως μια ανεπαρκής αντίδραση από την κεντρική τράπεζα θα αποτελούσε άμεση πηγή ανησυχίας για την πιστοληπτική αξιολόγηση της Τουρκίας.

Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Μεχμέτ Σιμσέκ, έχει υποσχεθεί πως η κυβέρνηση θα κάνει ότι είναι απαραίτητο αν οι τράπεζές της πληγούν από την αμερικανική δίκη, ωστόσο, ο Μεχμέτ Εμίν Οζκάν, διευθύνων σύμβουλος της κρατικής Vakifbank, δεν αναμένει αρνητικές επιπτώσεις. «Δεν αντιμετωπίσαμε κανένα πρόβλημα με τον δανεισμό από τις διεθνείς αγορές και δεν νομίζω πως θα έχουμε πρόβλημα στο μέλλον», δήλωσε.

Ωστόσο, οι επενδυτές συνεχίζουν να ανησυχούν. Αν και οι διεθνείς κυρώσεις κατά του Ιράν χαλάρωσαν το περασμένο έτος, τα μέτρα των ΗΠΑ διατηρούνται και οι ποινές για την όποια παραβίασή τους μπορεί να είναι καταστροφικές –όπως έδειξε και το πρόστιμο ύψους 9 δισ. δολαρίων που επιβλήθηκε πέρυσι στην γαλλική τράπεζα BNP Paribas.

Η δυνητική ζημιά των όποιων προστίμων στα αποθέματα των τουρκικών τραπεζών έχει εντείνει την αδυναμία της τουρκικής λίρας, μεγαλώνοντας τα προβλήματα των τραπεζών που έχουν εξωτερικό χρέος ύψους περίπου 172 δισ. δολαρίων, σύμφωνα με τον οίκο αξιολόγησης Fitch. Από αυτά, τα 96 δισ. δολάρια λήγουν εντός του επόμενου έτους.

Ευρωστία και ανάπτυξη

Το θέμα είναι κεντρικής σημασίας για την οικονομική ευρωστία και ανάπτυξη της Τουρκίας. Όπως και σε άλλες χώρες με χαμηλές εγχώριες καταθέσεις, η χώρα εξαρτάται από τον εξωτερικό δανεισμό, με τις τράπεζες να ενεργούν ως «αγωγοί» μεγάλου μέρους των εισροών. Το οποιοδήποτε «πάγωμα» της χρηματοδότησης θα μπορούσε να είναι ολέθριο.

Οι τουρκικές τράπεζες έχουν κατά μέσο όρο κεφαλαιακούς δείκτες διπλάσιους από το 8% κατ’ ελάχιστο που ορίζουν οι παγκόσμιοι τραπεζικοί κανόνες Βασιλεία 3. Επίσης, η υποτίμηση της λίρας δεν θα υπονομεύσει λογικά την ικανότητά τους να αποπληρώσουν το χρέος τους σε δολάρια, καθώς η αρμόδια ρυθμιστική αρχή δεν επιτρέπει στις τράπεζες να κρατούν ανοικτές, ή χωρίς κάλυψη, υποχρεώσεις σε «σκληρό» νόμισμα.

Η Fitch εκτιμά πως οι τράπεζες, αν χρειαστεί, μπορεί να έχουν πρόσβαση σε έως και 90 δισ. δολάρια σε διάστημα 12 μηνών, χρησιμοποιώντας αποθέματα που διακρατούν στην κεντρική τράπεζα και περιορίζοντας τις θέσεις τους σε παράγωγα νομισμάτων. Όμως ένας παρατεταμένος χρηματοδοτικός περιορισμός είναι άλλη υπόθεση. Κάτι τέτοιο, κατά την Fitch, θα κινδύνευε να δημιουργήσει «πιέσεις στα αποθέματα ξένου συναλλάγματος, στην ισοτιμία, στα επιτόκια και στην οικονομική ανάπτυξη».

Και αυτό διότι τα κεφαλαιακά «μαξιλάρια» των τραπεζών που διακρατούν στην κεντρική τράπεζα –που ανέρχονται σε κάτι παραπάνω από 60 δισ. δολάρια- αποτελούν μεγάλο μέρος του αποθέματος ύψους 117 δισ. δολαρίων της κεντρικής τράπεζας και η όποια εξάντλησή του θα άφηνε επικίνδυνα εκτεθειμένη τη λίρα.

Τα «χρησιμοποιήσιμα» αποθέματα –περιλαμβανομένου του χρυσού και των τραπεζικών αποθεμάτων- είναι περίπου 35 δισ. δολάρια, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αναλυτών.  Αυτό σημαίνει πως η κεντρική τράπεζα δεν θα είχε άλλη επιλογή από το να αυξήσει σημαντικά τα επιτόκια προκειμένου να αντισταθμίσει το όποιο «ξεπούλημα» στη λίρα, με βλαπτικές συνέπειες για την οικονομική ανάπτυξη.

Μέχρι τώρα, οι τράπεζες έχουν αποφύγει τις πιέσεις αναχρηματοδότησης: ο τουρκικός δανεισμός είναι επικερδής για τις ευρωπαϊκές τράπεζες, οι οποίες ίσως φανούν απρόθυμες να διακινδυνεύσουν αυτούς τους μακροχρόνιους δεσμούς.

Πράγματι, το εξωτερικό χρέος αυξήθηκε κατά περίπου 9 δισ. δολάρια το πρώτο εξάμηνο του 2017, σύμφωνα με τα στοιχεία της Fitch, ενώ την περασμένη εβδομάδα η Garanti Bank ανακοίνωσε κοινοπρακτικό δάνειο ύψους 1,35 δισ. δολαρίων, στο οποίο συμμετέχουν 38 τράπεζες.

Όμως τα κόστη αυξάνοντα: η Garanti πλήρωσε 1,25% πάνω από το Libor για μονοετές δάνειο, ενώ το 2016 και το 2015 πλήρωσε 1,1% και 0,75% πάνω από το Libor αντίστοιχα.

Ο πρόεδρος της Ένωσης Τραπεζών της Τουρκίας, Χουσεϊν Αϊντίν, δήλωσε στο Reuters πως δεν έχει παρατηρήσει κάποια μείωση της «όρεξης» για ανάληψη τουρκικού ρίσκου. Ωστόσο, πρόσθεσε, «τα επιτόκια ξένου δανεισμού αυξήθηκαν κατά περίπου 50-60 μονάδες βάσης σε μια δύσκολη χρονιά όπως το 2017. Είναι πιθανό να συνεχιστεί μια περιορισμένη αύξηση στα επιτόκια το 2018».

Ο διευθυντής επενδύσεων της GAM, Πωλ Μακναμάρα, είναι μεταξύ αυτών που προειδοποιούν εδώ και καιρό για προβλήματα. Έχει δηλώσει πως έχει πουλήσει όλο το τουρκικό χρέος που κατείχε διότι οι τράπεζες είναι ευάλωτες.

«Οι τοπικές τράπεζες έχουν δανειστεί ένα τεράστιο ποσό –ύψους 100 δισ. δολαρίων- από το εξωτερικό και το έχουν δανείσει στην τοπική κοινωνία», ανέφερε. «Αν υπάρξουν πιέσεις στις συναλλαγές των τουρκικών τραπεζών, τότε η κατάσταση θα μπορούσε να επιδεινωθεί πολύ γρήγορα».