Οσα πρέπει να ξέρετε για το τουρκικό δημοψήφισμα

Στις κάλπες προσέρχονται σήμερα οι Τούρκοι προκειμένου να ψηφίσουν υπέρ ή κατά της συνταγματικής αναθεώρησης που προωθεί ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, οι οποία θα αλλάξει το πολίτευμα της χώρας από κοινοβουλευτική σε προεδρική δημοκρατία, δίνοντας έτσι υπερεξουσίες στον κ. Ερντογάν.  

Το «πακέτο» της συνταγματικής αναθεώρησης, που περιλαμβάνει 18 τροποποιήσεις, τίθεται στην ετυμηγορία του τουρκικού λαού διότι οι προτεινόμενες αλλαγές στο Σύνταγμα δεν έλαβαν τη στήριξη των δυο τρίτων των Βουλευτών. Οι αλλαγές ψηφίστηκαν από την Τουρκική Μεγάλη Εθνοσυνέλευση στις 16 Ιανουαρίου με απλή πλειοψηφία και στη συνέχεια εγκρίθηκαν από τον κ. Ερντογάν.

Το δημοψήφισμα αυτό, που φέρνει τη σημαντικότερη πολιτική αλλαγή από τότε που ιδρύθηκε η Τουρκική Δημοκρατία το 1923,  θα μπορούσε να αποδειχθεί η πιο αμφιλεγόμενη πολιτική αλλαγή της τελευταίας γενιάς στην Τουρκία και εκτιμάται πως θα έχει τεράστιες και μακροχρόνιες συνέπειες.

Στο πλαίσιο του νέου συστήματος, ο κ. Ερντογάν θα μπορεί να παραμείνει στη θέση του για δυο επιπλέον εκλογικούς κύκλους, κάτι που σημαίνει πως αν κερδίσει στις εκλογές του 2019 και του 2024 θα μπορούσε δυνητικά να παραμείνει στη θέση του προέδρου μέχρι το 2029. Θα μπορούσε επίσης να επιστρέψει στην ηγεσία του AKP, του οποίου είναι συνιδρυτής, και το οποίο έχει την πλειοψηφία στη βουλή.

Η θέση του προέδρου ήταν περισσότερο τυπική, με μικρή επιρροή στη διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων. Όμως ο Ερντογάν κατάφερε να το αλλάξει αυτό και να δώσει περισσότερες εξουσίες στον πρόεδρο. Και αν το δημοψήφισμα πάει όπως θέλει, τότε θα αποκτήσει ακόμα μεγαλύτερες εξουσίες.

Μια ψήφος υπέρ του «ναι» θα θεσμοθετούσε μια de facto συγκέντρωση εξουσιών σε ένα πρόσωπο, ενώ μια ψήφος υπέρ του «όχι» θα απέρριπτε τη θέληση του Ερντογάν για δραστικές μεταρρυθμίσεις.

Ο κ. Ενρτογάν υποστηρίζει πως η συνταγματική μεταρρύθμιση θα εξορθολογίσει την εφαρμογή πολιτικής και θα παρακάμψει την αχρείαστα επίπονη κοινοβουλευτική διαδικασία που ιστορικά περιορίζουν την πρόοδο.

Για τι ακριβώς ψηφίζουν οι Τούρκοι

Όπως αναφέρει ο Guardian, οι 18 τροποποιήσεις αφορούν πρωτίστως τις εξουσίες του εκτελεστικού και νομοθετικού σώματος. Περιλαμβάνουν:

- Την κατάργηση της θέσης του πρωθυπουργού. Ο πρόεδρος θα διορίζει το συμβούλιο και θα έχει έναν αριθμό αντιπροέδρων. Η Βουλή δεν θα επιβλέπει πλέον τους υπουργούς, καθώς θα αφαιρεθούν οι εξουσίες τους για να κινήσουν διαδικασία πρότασης μομφής.

- Ο πρόεδρος δεν θα χρειάζεται πλέον να είναι ουδέτερος, αλλά θα μπορεί να διατηρεί σχέση με το πολιτικό του κόμμα. Αυτή τη στιγμή ο πρόεδρος πρέπει να κόβει τους δεσμούς του με το κόμμα του μόλις εκλεγεί.

- Ο αριθμός των βουλευτών θα αυξηθεί από τους 550 στους 600 και το ελάχιστο όριο ηλικίας τους θα μειωθεί στα 18.

- Θα είναι δυνατόν να υπάρξει μομφή κατά του προέδρου από το κοινοβούλιο. Αυτή τη στιγμή μπορεί να ασκηθεί δίωξη εναντίον του από το νομοθετικό σώμα μόνο στην περίπτωση προδοσίας.

- Την κατάργηση των στρατιωτικών δικαστηρίων.

- Ο πρόεδρος θα μπορεί να διορίσει τους τέσσερις από τους 13 δικαστές του ανώτατου δικαστικού συμβουλίου της χώρας.

Ποια είναι η διαδικασία του δημοψηφίσματος

Οι Τούρκοι ηλικίας άνω των 18 ετών σε 81 πόλεις της Τουρκίας μπορούν να ψηφίσουν. Οι Τούρκοι πολίτες που ζουν στο εξωτερικό είχαν τη δυνατότητα να ψηφίσουν από τις 27 Μαρτίου έως τις 9 Απριλίου, σε κέντρα ψηφοφορίας που στήθηκαν σε 120 διπλωματικές αποστολές σε 57 χώρες. Κάλπες στήθηκαν και σε έξι Τουρκικούς συνοριακούς σταθμούς και σε ορισμένα αεροδρόμια.

Τα κέντρα ψηφοφορίας άνοιξαν σήμερα στις 8 το πρωί (τοπική ώρα) και κλείνουν στις 5 το απόγευμα στις δυτικές περιφέρειες και από τις 7 το πρωί έως τις 4 το απόγευμα στις ανατολικές επαρχίες. Τα αποτελέσματα θα αρχίσουν να έρχονται αργότερα το βράδυ.

Οι ψηφοφόροι μπορούν να ψηφίσουν μόνο στις περιοχές που διαμένουν. Τα ψηφοδέλτια είναι λευκά και καφέ με τη λέξη “evet” («ναι») γραμμένη στη λευκή πλευρά και “hayir” («όχι) στην καφέ πλευρά. Οι ψήφοι μπαίνουν σε μια διάφανη κάλπη.

Κέντρα ψηφοφορίας έχουν στηθεί σε σχολεία σε όλη τη χώρα. Κάθε πολιτικό κόμμα στέλνει έναν αντιπρόσωπο να παρακολουθήσει τη διαδικασία καταμέτρησης και να βεβαιωθεί πως αυτή είναι δίκαιη και σωστή. Το Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο διενεργεί το δημοψήφισμα, ενώ οργανισμοί όπως η εθελοντική πρωτοβουλία Oy Ve Otesi θα επιβλέπουν ώστε να διασφαλιστεί πως η ψηφοφορία είναι ελεύθερη και δίκαιη.

Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι δεσμευτικό.

Κατάσταση έκτακτης ανάγκης

Η Τουρκία βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, και το κλίμα στο οποίο διενεργείται το δημοψήφισμα είναι ιδιαίτερα δύσκολο, ιδιαίτερα για αυτούς που αντιτίθενται στις αλλαγές, σημειώνει ο Guardian.

Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης επιβλήθηκε πέρυσι το καλοκαίρι, μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, στην οποία σκοτώθηκαν 248 άνθρωποι και τραυματίστηκαν περισσότεροι από 1.400. Η απόπειρα θεωρείται από τον Ερντογάν ότι ενορχηστρώθηκε από τους ακόλουθους του κληρικού Φετουλά Γκιουλέν, κάτι το οποίο αρνείται ο Γκιουλέν.

Οι εκκαθαρίσεις που έγιναν στο Δημόσιο, στην αστυνομία, τον στρατό, το δικαστικό σώμα, τους ακαδημαϊκούς και τα ΜΜΕ έχουν οδηγήσει στην απόλυση ή σύλληψη δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων που κατηγορούνται για σχέσεις με τους Γκιουλενιστές. Οι αντίπαλοι του Ερντογάν λένε πως οι εκκαθαρίσεις αυτές έχουν μετατραπεί σε κυνήγι μαγισσών κατά οποιασδήποτε πολιτικής αντίθεσης.

Μέχρι στιγμής, 152 δημοσιογράφοι είναι στη φυλακή στην Τουρκία, σύμφωνα με τα κόμματα της αντιπολίτευσης, ενώ οι επιχειρήσεις κατά του HDP είχαν ως αποτέλεσμα να φυλακιστούν δεκάδες βουλευτές του κόμματος, περιλαμβανομένων των δυο αρχηγών του.

Η Τουρκία έχει επίσης υποστεί μια σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων από το Ισλαμικό Κράτος –τελευταία η επίθεση στο κλαπ Reina την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, στην οποία σκοτώθηκαν 39 άτομα. Οι επιθέσει από το PKK, που έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση, συνεχίζονται μετά την κατάρρευση της ειρηνευτικής συμφωνίας του Ιουνίου 2015. Από τον Ιούλιο του 2015 έχουν σκοτωθεί περισσότεροι από 500 άνθρωποι στην Τουρκία.

Γιατί κάποιοι θα ψηφίσουν «ναι»

Η πλειονότητα που ενέκρινε τις συνταγματικές αλλαγές στη βουλή απαρτίζονταν από το AKP σε συνεργασία με τους εθνικιστές. Οι υποστηρικτές της αλλαγής υποστηρίζουν πως θα οδηγήσει σε μια «ισχυρή Τουρκία» στην οποία ο εκτελεστικός πρόεδρος θα μπορεί να έχει την εξουσία να προωθήσει την οικονομική ανάπτυξη και να καταπολεμήσει την τρομοκρατία, ενώ παραπέμπουν στο χάος των κυβερνητικών συνασπισμών της δεκαετίας του 1990 που οδήγησαν την Τουρκία σε ύφεση και σε  έναν καταστροφικό πληθωρισμό.

Πιστεύουν επίσης πως μια ισχυρή εκτελεστική προεδρία, την οποία συγκρίνουν με τα συστήματα που ισχύουν σε Γαλλία, ΗΠΑ ή Μεξικό, θα μπορεί να χειριστεί καλύτερα τη απειλή της τρομοκρατίας σε αβέβαιους καιρούς, ιδιαίτερα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, την εκτίναξη της βίας στις περιοχές με Κουρδική πλειονότητα και την συνεχιζόμενη εκστρατεία κατά του Ισλαμικού Κράτους και του δικτύου του Γκιουλέν. Βλέπουν επίσης μια ανακούφιση από την σταθερότητα της συνέχισης της διακυβέρνησης του AKP.

Οι υποστηρικτές λένε επίσης πως είναι απαραίτητο να αλλάξει το απαρχαιωμένο Σύνταγμα που συντάχθηκε υπό στρατιωτική κυβέρνηση, που όπως λένε δημιούργησε μια δικέφαλη εξουσία με αντικρουόμενες εξουσίες που θα μπορούσαν να παραλύσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων της κυβέρνησης. Υποστηρίζουν ακόμα ότι υπάρχουν αρκετά σημεία στο προτεινόμενο σύστημα για να ελέγχουν την εξουσία, όπως η δυνατότητα παραπομπής του προέδρου για περισσότερα εγκλήματα και η διενέργεια πρόωρων προεδρικών εκλογών, ώστε να αποφευχθεί η συγκέντρωση υπερβολικής εξουσίας στα χέρια ενός ανθρώπου.

Γιατί κάποιοι θα ψηφίσουν «όχι»

Τα δυο κύρια κόμματα της αντιπολίτευσης, το CHP και το HDP, ψήφισαν κατά των αλλαγών. Οι πολέμιοι της συνταγματικής αλλαγής πιστεύουν πως το προεδρικό σύστημα που προτείνεται θα φέρει ένα καθεστώς του οποίου θα ηγείται μόνος ο Ερντογάν, για τον οποίον λένε πως έγινε όλο και πιο απολυταρχικός με την πάροδο των ετών. Παραπέμπουν στις ευρείες επιχειρήσεις εκκαθάρισης των αντιφρονούντων, καθώς και στην διαφαινόμενη ευαισθησία του προέδρου στις προσωπικές προσβολές ως απόδειξη της δυσανεξίας του στην κριτική.

Λένε πως οι αλλαγές θα δώσουν την εξουσία στον πρόεδρο να συνεχίσει τις διώξεις δημοσίων υπαλλήλων, αστυνομικών, στρατιωτικών, δικαστών και ακαδημαϊκών καθώς και τις συστηματικές συλλήψεις και παρενοχλήσεις στελεχών του HDP.

Σημειώνουν επίσης πως το δημοψήφισμα διενεργείται υπό εχθρικές συνθήκες, με τους αντιπάλους στην ουσία να φιμώνονται από τη φυλάκιση κορυφαίων πολιτικών, ακαδημαϊκών και δημοσιογράφων.

Επίσης, αμφισβητούν τον ισχυρισμό πως θα υπάρχουν αρκετά σημεία ελέγχου στο προτεινόμενο σύστημα, υποστηρίζοντας ότι δεν θα κάνουν αρκετά για να περιορίσουν τις εξουσίες του προέδρου, αφαιρώντας από τη βουλή την ικανότητα να επιβλέπει το εκτελεστικό σώμα, δινόντάς του εξουσία να διορίσει υπερβολικά πολλούς δικαστές και επιτρέποντας στον Ερντογάν να παραμείνει μέλος του AKP σε μια κίνηση που θα συγκέντρωνε στα χέρια του την εξουσία σε όλους τους τομείς της πολιτικής ζωής.

Πόσο θα επηρεάσει η ψήφος των Τούρκων του εξωτερικού

Η τουρκική κυβέρνηση υποστηρίζει πως 5,5 εκατομμύρια τούρκοι πολίτες ζουν στο εξωτερικό, τα 4,6 εκατομμύρια εκ των οποίων στη Δυτική Ευρώπη. Ο συνολικός πληθυσμός της Τουρκίας είναι 80 εκατομμύρια άνθρωποι, άρα η ψήφος των Τούρκων του εξωτερικού θα μπορούσε να παίξει κάποιον ρόλο στο δημοψήφισμα. Γι’ αυτό και οι δυο πλευρές («ναι» και «όχι») προσπάθησαν να εξασφαλίσουν στη στήριξη των Τούρκων σε χώρες όπως η Αυστρία, η Ολλανδία και η Γερμανία. Οι Τούρκοι της Γερμανίας, για παράδειγμα, εκπροσωπούν περίπου 1,4 εκατ. ψήφους, όπως αναφέρει η Deutsche Welle.

Ωστόσο, είναι απίθανο η ψήφος των Τούρκων του εξωτερικού να λειτουργήσει καταλυτικά προς το ένα ή το άλλο αποτέλεσμα.

Ποιος θα κερδίσει

Η διεθνής εκστρατεία του Ερντογάν για μια θετική ψήφο στο δημοψήφισμα απαξιώθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ο Τούρκος πρόεδρος ήρθε σε σύγκρουση με τους ευρωπαίους γείτονες ενώ έφτασε στο σημείο να πει πως οι ολλανδικές και γερμανικές αρχές έχουν ναζιστική συμπεριφορά.

Ο Ερντογάν έχει κάνει εκστρατεία ώστε να τον στηρίξουν οι Τούρκοι του εξωτερικού και για τον λόγο αυτή η απόφαση της Ολλανδίας και της Γερμανίας να απαγορεύσουν σε Τούρκους αξιωματούχους να πραγματοποιήσουν εκδηλώσεις στήριξης στις δυο χώρες αυτές προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Τούρκου προέδρου.

Όπως δήλωσε στο CNBC ο αναλυτής της Oxford Analytica, Michael Taylor, «ο Ερντογάν γνωρίζει πως βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού». «Οι εξελίξεις στην Ολλανδία και Γερμανία ωφέλησαν πραγματικά τον Ερντογάν… εννοώ ότι είναι εκπληκτικός στις εκστρατείες του, εμπλέκεται με τους ανθρώπους και πραγματικά πιάνει τον παλμό, άρα υποθέτω πως είναι ένας καλός λαϊκιστής από αυτή την άποψη».

Δυο Τουρκικές δημοσκοπήσεις που δημοσιοποιήθηκαν την Μ. Τετάρτη έδιναν μικρό προβάδισμα στο «ναι» με 51-52%. «Νομίζω πως ο Ερντογάν θα σημειώσει μια οριακή νίκη, παρόμοια με αυτή του Brexit», σύμφωνα με τον Fadi Hakura, associated fellow και manager του Turkey Project της Chatham House.

Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις μιας νίκης του «ναι»

«Μια θετική ψήφος ίσως είναι ένας τρόπος ώστε να αποκλιμακωθούν σταδιακά και μελλοντικά κάποιες από τις γεωπολιτικές εντάσεις που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η Τουρκία. Το θέμα είναι πως υπάρχει αυτή η αίσθηση τώρα πως αυτό είναι η βέλτιστη συνθήκη για ένα δημοψήφισμα για ένα νέο πολιτικό σύστημα», σχολίασε στο CNBC ο ερευνητής της Eurasia Group, James Sawyer.

«Ο Ερντογάν είναι ξεκάθαρα ο λάθος άνθρωπος να έχει ανεμπόδιστη εξουσία», σύμφωνα με τον Michael Taylor. «Γύρω στο 85% των εσόδων της Τουρκίας πάει στην κεντρική κυβέρνηση. Άρα φανταστείτε την κεντρική εξουσία ενός προέδρου σ’ αυτή την περίπτωση», σχολιάζει ο Fadi Hakura.

Τι θα γίνει αν χάσει ο Ερντογάν

«Θα ήταν ένα εξαιρετικό χαστούκι αν απορριφθεί (η πρότασή του)… πιθανότατα θα το έπαιρνε πολύ προσωπικά. Αλλά πάλι, αν στο δημοψήφισμα βγει το «όχι», θα μπορούσε κάλλιστα και πάλι να συνεχίσει να ενεργεί ως πρόεδρος», σύμφωνα με τον κ. Taylor. «Αν υπάρξει αρνητική ψήφος τότε τα πράγματα θα γίνουν πιο δύσκολα, ο τρόπος για απόκτηση εκτελεστικών εξουσιών αργότερα πιθανότατα θα γίνει πιο διχαστικός», εκτιμά ο κ. Sawyer.

Πρόωρες εκλογές

Το Reuters σημειώνει πως αρκετοί αναμένουν πρόωρες εκλογές στην Τουρκία. Όπως αναφέρει, αν κερδίσει το στρατόπεδο του «όχι» στο δημοψήφισμα, υπάρχει πιθανότητα ο Ερντογάν να ζητήσει πρόωρες εκλογές προκειμένου να ενισχύσει το κυβερνών AKP στη βουλή σε μια περίοδο που το αντιπολιτευτικό φιλοκουρδικό HDP έχει αποδυναμωθεί από τις εκκαθαρίσεις του Ερντογάν και το εθνικιστικό MHP αντιμετωπίζει εσωτερικές διαμάχες.

Αν κερδίσει το στρατόπεδο του «ναι», πάλι είναι πιθανό ο Ερντογάν να ζητήσει πρόωρες εκλογές προκειμένου να αναλάβει ταχύτερα τις διευρυμένες προεδρικές του εξουσίες. Υπό τους όρους της προτεινόμενης συνταγματικής αλλαγής, ο πρόεδρος θα έχει τις νέες εξουσίες μόνο κατόπιν των προεδρικών και βουλευτικών εκλογών.

Μέχρι στιγμής, πάντως, αξιωματούχοι του AKP δηλώνουν πως δεν εξετάζεται το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών.

Η επόμενη μέρα

Όπως σχολιάζει η Deutsche Welle, όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα, η περίοδος που προηγήθηκε έχει βλάψει σοβαρά τις σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και της Ευρώπης. Η τουρκική κυβέρνηση κατασκόπευε τούρκους πολίτες που ζουν σε Ευρωπαϊκές χώρες και ο Ερντογάν κατηγόρησε την Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ και άλλους Ευρωπαίους ηγέτες για «ναζιστικές πρακτικές».

Αυτό από μόνο του θα ήταν αρκετό να βάλει ακόμα βαθύτερα στην «κατάψυξη» την ήδη ημιθανή ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην ΕΕ, ενώ αν βγει το «ναι» στο δημοψήφισμα, τότε οι επικριτές του Ερντογάν είναι βέβαιο πως θα υποστηρίξουν ότι η Τουρκία δεν ανταποκρίνεται στα δημοκρατικά πρότυπα που απαιτούνται για να ενταχθεί η χώρα στην ΕΕ.

Το ΝΑΤΟ, όμως, είναι άλλο ζήτημα. Παρά κάποιες μεμονωμένες φωνές για αποπομπή της Τουρκίας από τη στρατιωτική συμμαχία, υπάρχουν υπερβολικά πολλά αμοιβαία συμφέροντα για να συμβεί κάτι τέτοιο. Επιπλέον, η Δυτική Ευρώπη χρειάζεται τη συνεργασία της Τουρκίας για να ελεγχθούν οι προσφυγικές ροές από τη Μέση Ανατολή προς την Ευρώπη.

Τo CNBC αναφέρει από την πλευρά του πως σε κάθε περίπτωση, το πολιτικό μέλλον της Τουρκία είναι αβέβαιο αυτή τη στιγμή, αν και οι αναλυτές της Teneo Intelligence εκτιμούν πως όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα, η οικονομική τροχιά της χώρας παραμένει αρνητική για το προβλεπόμενο μέλλον.

«Η ζημιά που έχει ήδη γίνει στον κοινωνικό ιστό, τους θεσμούς, το κράτος δικαίου και το επιχειρηματικό κλίμα στην Τουρκία είναι σημαντική. Το κλίμα φόβου και η νοοτροπία της πολιορκίας έχουν ποτίσει την τουρκική κοινωνία και οι εντεινόμενες ανησυχίες για νοθεία στο δημοψήφισμα θα μπορούσαν να βαθύνουν την πόλωση και τις καταγγελίες. ‘Ομαλοποίηση’ της εσωτερικής πολιτικής της Τουρκίας είναι απίθανο να υπάρξει ασχέτως του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος», σημειώνουν οι αναλυτές της Teneo.