Stratfor: Ο Ερντογάν θέλει εξουσία με οποιοδήποτε κόστος

Για τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου, οι συναντήσεις είναι μια εβδομαδιαία ρουτίνα. Χθες, όμως, η καθιερωμένη συνάντησή τους έγινε μία ημέρα νωρίτερα εν μέσω φημολογίας πως ο Νταβούτογλου μπορεί να παραιτηθεί λόγω των διαφορών του με τον πρόεδρο.

Οι ανησυχίες για κυβερνητική διάσπαση στην Τουρκία έρχονται την ώρα που η χώρα προσπαθεί να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα επείγοντα θέματα ασφάλειας και πολιτικής, σε μια περιοχή που ταράσσεται από μια τεράστια αστάθεια.

Συγκεκριμένα, η Τουρκία έχει να αντιμετωπίσει τους Κούρδους μαχητές τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και σε γειτονικές χώρες, την ώρα που προσπαθεί να οριστικοποιήσει τη συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση για την απορρόφηση χιλιάδων μεταναστών/προσφύγων.

Παρά τις διαψεύσεις από την κυβέρνηση, οι φήμες περί κλιμακούμενης έντασης μεταξύ του Ερντογάν και του Νταβούτογλου κυκλοφορούσαν από καιρό στην Τουρκία. Μάλιστα, από τότε που ο Ερντογάν διάλεξε τον Νταβούτογλου -τον τότε υπουργό Εξωτερικών- για την θέση του πρωθυπουργού τον Σεπτέμβριο του 2014, οι σχέσεις των δύο ανδρών ήταν τεταμένες.

Πριν τον διορισμό, οι άνδρες είχαν στενή σχέση. Ο Νταβούτογλου υπήρξε βασικός παράγοντας στη διαμόρφωση της αποστολής του κυβερνώντος κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), που οραματίζεται μια ισχυρή Πανισλαμική Τουρκία που θα επεκτείνει την επιρροή της στη Μέση Ανατολή. Όμως, προέκυψαν διαφορές σε διάφορα θέματα, περιλαμβανομένης της ισορροπίας ισχύος μεταξύ των δύο.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Ερντογάν εργάστηκε σταθερά για να αντιστρέψει το παραδοσιακό μοντέλο της Τουρκίας, στο οποίο ο πρωθυπουργός κατέχει την περισσότερη εξουσία και ο ρόλος του προέδρου είναι κυρίως τυπικός. Οι τελευταίες πληροφορίες περί παραίτησης του Νταβούτογλου έρχονται μετά την τελευταία κίνηση του Ερντογάν να μειώσει ακόμα περισσότερο τις πρωθυπουργικές εξουσίες: στις 29 Απριλίου, ο πρόεδρος ακύρωσε την εξουσία του πρωθυπουργού να ορίζει τους περιφερειακούς επικεφαλής του AKP.

Όμως το ρήγμα μεταξύ των ηγετών της Τουρκίας αντανακλά τις φιλοδοξίες του Ερντογάν να συγκεντρώσει εξουσία όχι μόνο επί του κόμματός του αλλά και επί της χώρας στο σύνολό της. Για να εξασφαλίσει μεγαλύτερη εξουσία, ο Ερντογάν προωθεί ένα νέο σύνταγμα που θα δημιουργήσει μια εκτελεστική προεδρία. Αντιδρώντας, Τούρκοι πολιτικοί αμφισβητούν αυτό που χαρακτηρίζουν ως δικτατορικές τάσεις του Ερντογάν.

Μάλιστα, τα σχέδια του Ερντογάν έχουν πολώσει τη χώρα, δημιουργώντας ρήγματα όχι μόνο στο AKP αλλά και σε άλλα πολιτικά κόμματα. Για παράδειγμα, την ώρα που το κυβερνών κόμμα εξετάζει το ενδεχόμενο συνεργασίας με το Κόμμα του Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) για να αυξήσει τη στήριξη από τους εθνικιστές ψηφοφόρους, πολλά μέλη του MHP έχουν διαφωνήσει ή ακόμα και αποσκιρτήσει. Επιπλέον, η προσπάθεια του Ερντογάν να αρθεί η ασυλία των βουλευτών έναντι διώξεων έχει διχάσει τους ηγέτες των τουρκικών κομμάτων, οι οποίοι φοβούνται πως, πέραν των ερευνών έναντι βουλευτών που κατηγορούνται ότι στηρίζουν το PKK, ο πρόεδρος θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τον νόμο για να βάλει εμπόδια στους αντιπάλους του.

Πέραν των πολιτικών «μαχών», η Άγκυρα αντιμετωπίζει αυξημένες ανησυχίες για την ασφάλεια. Αν και επικεντρώνεται στα νοτιοανατολικά, ωστόσο η εκστρατεία της Τουρκίας κατά των Κούρδων μαχητών έχει οδηγήσει στις πρόσφατες επιθέσεις στην Άγκυρα, την Κωνσταντινούπολη και την Προύσα, που αποδίδονται από την τουρκική κυβέρνηση στο PKK.

Οι ανησυχίες για το PKK εκτείνονται και στο Ιράκ και στη Συρία, όπου η Τουρκία έχει πραγματοποιήσει βομβαρδισμούς και αεροπορικές επιθέσεις κατά κουρδικών ομάδων και έχει εξετάσει το ενδεχόμενο εκτεταμένων στρατιωτικών ενεργειών εναντίον τους. Στη Συρία, στις ανησυχίες της Τουρκίας για τους Κούρδους προστίθενται και οι απειλές από το Ισλαμικό Κράτος. Και ενώ ο Νταβούτογλου έχει μιλήσει για πιθανή επανάληψη των ειρηνευτικών συνομιλιών με το PKK, ο Ερντογάν έχει επιμείνει πως πρέπει να σκοτωθεί μέχρι και ο τελευταίος μαχητής του PKK.

Η διαφωνία εντός του AKP, σε συνδυασμό με άλλες εγχώριες πολιτικές φιλονικίες, θα μπορούσαν να εκτρέψουν την Τουρκία από τη συνετή επιδίωξη των στόχων της στον τομέα της ασφάλειας. Για παράδειγμα, για να ενισχύσει την εξασθενημένη πολιτική στήριξη για τις εθνικιστικές επιδιώξεις του στον τομέα της ασφάλειας, ο Ερντογάν θα μπορούσε να αναλάβει πιο επιθετική στρατιωτική δράση κατά των Κούρδων στη Συρία ή στο Ιράκ. Κάνοντας όμως κάτι τέτοιο, θα μπορούσε να προκαλέσει σύγκρουση με τη Ρωσία ή το Ιράν.

Την ίδια ώρα, η πολιτική διαμάχη στην Τουρκία θα μπορούσε να βλάψει τη συμφωνία με την ΕΕ για το μεταναστευτικό/προσφυγικό. Προς μεγάλη λύπη του Ερντογάν, η διαπραγμάτευση της συμφωνίας πιστώνεται σε μεγάλο βαθμό στον Νταβούτογλου. Η συμφωνία, η οποία υπεγράφη στις 20 Μαρτίου, προβλέπει πως η Τουρκία θα πρέπει να εφαρμόσει μέτρα για να διασφαλίσει την προστασία των μεταναστών/προσφύγων στην Τουρκία. Το βράδυ της Τρίτης, Τούρκοι βουλευτές ενέκριναν και τους 72 όρους που έθετε η ΕΕ για να απελευθερωθεί η βίζα στα τέλη Ιουνίου.

Ωστόσο, η Τουρκία παραμένει διχασμένη ως προς την προθυμία της να απορροφήσει εκατομμύρια μετανάστες/πρόσφυγες, διχασμός που θα μπορούσε να δυσκολέψει ακόμα περισσότερο την εφαρμογή των προαπαιτούμενων μέτρων. Με τη σειρά του, αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει την απόφαση της ΕΕ να τηρήσει τη δική της πλευρά της συμφωνίας, περιλαμβανομένης της παροχής οικονομικής βοήθειας ύψους 6 δισ. ευρώ και της επιτάχυνσης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία.

Ασχέτως αν ο Νταβούτογλου παραιτηθεί, οι προσπάθειες του Ερντογάν να συγκεντρώσει εξουσία επιδεινώνουν τον διχασμό μεταξύ των πολιτικών κομμάτων της Τουρκίας. Καθώς η χώρα εξετάζει σημαντικές αποφάσεις σε επίπεδο πολιτικής και ασφάλειας, αυτές οι κινήσεις θα μπορούσαν να επηρεάσουν το πώς θα επιλέξει η Άγκυρα να προχωρήσει στη συνέχεια.