Stratfor: Πολλαπλά μέτωπα ανοίγουν τα λάθη της Ευρώπης

Για αυτούς που χαράσσουν πολιτική, η επίλυση ενός υπάρχοντος προβλήματος συχνά σημαίνει τη δημιουργία ενός νέου προβλήματος. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί για την τελευταία συμφωνία μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους όρους της συμμετοχής της Βρετανίας στην ΕΕ. Από τη μια πλευρά, η συμφωνία θα δώσει στον Βρετανό πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον τα «εργαλεία» που χρειάζεται για να εκστρατεύσει στη χώρα του υπέρ της παραμονής στην ΕΕ.

Από την άλλη πλευρά, όμως, θα ενθαρρύνει άλλες χώρες είτε να μιμηθούν τις πολιτικές του Λονδίνου, είτε να προωθήσουν τις δικές τους απαιτήσεις. Και έτσι, η συμφωνία που ήταν απαραίτητη προκειμένου να διατηρηθεί το Ηνωμένο Βασίλειο στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επίσης ανοίξει την πόρτα για άλλα κράτη-μέλη να χρησιμοποιήσουν δημοψηφίσματα -ή πιθανότερα την απειλή των δημοψηφισμάτων- ως διαπραγματευτική τακτική. Βεβαίως, ορισμένα μέλη της ΕΕ έχουν μικρότερο «πάτημα» για απειλές, σε σχέση με άλλα κράτη, όμως αυτό δεν θα σταματήσει την προσπάθειά τους.

Βραχυπρόθεσμα, η συμφωνία αναμφίβολα θα οδηγήσει σε προσπάθειες και από άλλες χώρες της ΕΕ να εκμαιεύσουν κάποιο όφελος από την επιτυχία της Βρετανίας, αντιγράφοντας κάποιους όρους της συμμετοχής της Βρετανίας στην ΕΕ. Στις 20 Φεβρουαρίου, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε πως κάποιοι από τους όρους της συμφωνίας για τον περιορισμό της πρόσβασης Ευρωπαίων πολιτών που διαμένουν στη Βρετανία σε κοινωνικές παροχές έχουν εφαρμογή και για τη Γερμανία. Κατά το παρελθόν, το Βερολίνο επανειλημμένως είχε επικρίνει την ύπαρξη του «τουρισμού κοινωνικών παροχών» στην Ευρώπη, και τώρα το Λονδίνο βρήκε τρόπο για να περιορίσει νομικά την πρόσβαση σε αυτές τις παροχές, ιδιαίτερα για τους εργαζόμενους με παιδιά στο εξωτερικό.

Η προσφυγική κρίση δημιουργεί εντάσεις μεταξύ της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης της Μέρκελ και του «αδελφού» κόμματος της Βαυαρίας, τη Χριστιανοκοινωνική Ένωση, η οποία έχει απαιτήσει το Βερολίνο να τηρήσει σκληρότερη στάση έναντι των προσφύγων/μεταναστών που φτάνουν στη Γερμανία.

Αν μπορούσε η Μέρκελ να μιμηθεί τον Κάμερον, περιορίζοντας την πρόσβαση Ευρωπαίων πολιτών σε γερμανικά επιδόματα, ίσως θα μπορούσε να αποκλιμακώσει τις εντάσεις εντός του κυβερνώντος συνασπισμού και να βοηθήσει τους συντηρητικούς της Γερμανίας να ανακτήσουν μέρος της δημοφιλίας τους. Θα μπορούσε επίσης να περιορίσει καλύτερα την Εναλλακτική για τη Γερμανία, το αντιμεταναστευτικό κόμμα του οποίου η δημοτικότητα έχει αυξηθεί καθώς αυξάνεται ο αριθμός των προσφύγων/μεταναστών στη Γερμανία.

Η κυβέρνηση της Αυστρίας θα μπορούσε να ακολουθήσει παρόμοιο δρόμο. Όπως και η Γερμανία, η Αυστρία έχει δεχθεί έναν τεράστιο αριθμό αιτούντων άσυλο τον περασμένο χρόνο, κάτι που έχει βλάψει τη θέση της κυβέρνησης στα «μάτια» του αυστριακού λαού και έχει υπονομεύσει τη συνοχή του κυβερνώντος συνασπισμού. Αν και οι διαπραγματεύσεις της Βρετανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν συνδέονται άμεσα με την προσφυγική κρίση, ούτε και οι περικοπές των επιδομάτων στοχεύουν ξεκάθαρα στους αιτούντες άσυλο, ωστόσο Γερμανοί και Αυστριακοί πολιτικοί θα μπορούσαν εύκολα να χρησιμοποιήσουν την πρόοδο σε ό,τι αφορά στα επιδόματα για να αντισταθμίσουν τις αποτυχίες τους στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης.

Όμως οι επιπτώσεις από τη συμφωνία της Βρετανίας δεν θα τελειώσουν εκεί. Στο μέλλον, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να περάσει έναν ακόμα πιο δραματικό μετασχηματισμό καθώς τα μέλη της θα απαιτούν να επαναδιαπραγματευτούν τους δικούς τους όρους συμμετοχής. Τα προς συζήτηση θέματα θα μπορούσαν να είναι πολλά και ποικίλα, όπως για παράδειγμα συγκεκριμένοι στόχοι για τα ελλείμματα, περιορισμοί στην κίνηση των εργαζομένων, προστασία συγκεκριμένων οικονομικών τομέων κ.ά. Επικεφαλής αυτής της προσπάθειας πιθανότατα θα είναι τα ισχυρά ευρωσκεπτικιστικά κόμματα στην καρδιά της Ευρώπης.

Για παράδειγμα, το Εθνικό Μέτωπο έχει υποσχεθεί να εγκρίνει δημοψήφισμα για τη συμμετοχή της Γαλλίας στην ΕΕ, αν έλθει στην εξουσία. Εν τω μεταξύ, το ολλανδικό Κόμμα της Ελευθερίας έχει δηλώσει πως μια έξοδος της Βρετανίας από την ΕΕ θα διευκόλυνε και τους Ολλανδούς να φύγουν. Τόσο η Γαλλία όσο και η Ολλανδία πραγματοποιούν εκλογές του χρόνου και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως τα εθνικιστικά κόμματα θα έχουν ισχυρές επιδόσεις.

Σημαντικό θα είναι να παρακολουθηθεί και η Ιταλία, αφού το αντικαθεστωτικό Κίνημα των Πέντε Αστέρων -το δεύτερο δημοφιλέστερο κόμμα στη χώρα αυτή τη στιγμή- έχει υποσχεθεί να πραγματοποιήσει ψηφοφορία για τη συμμετοχή της Ιταλίας στην ευρωζώνη. Αν και η Ιταλία είναι ιδρυτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως οι Ιταλοί είναι απογοητευμένοι με το κοινό νόμισμα της Ευρώπης.

Οι πολιτικοί συχνά παρουσιάζουν τα δημοψηφίσματα ως το πιο τρομερό εργαλείο της δημοκρατίας. Το να υπόσχεσαι στους ψηφοφόρους τους ότι μπορούν να ελέγξουν τις τύχες τους αποφασίζοντας για τα κρίσιμα ζητήματα αποτελεί μια ισχυρή στρατηγική, ιδιαίτερα όταν οι πληθυσμοί των περισσοτέρων μελών της ΕΕ δεν ερωτήθηκαν προτού ενταχθούν στην ευρωζώνη ή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για τα εθνικιστικά κόμματα, η υπόσχεση για δημοψήφισμα αντί να τάσσονται υπέρ δραστικών μονομερών ενεργειών είναι ένας έξυπνος τρόπος ώστε να προσελκύσουν τους πιο μετριοπαθείς ψηφοφόρους.

Αν και μια εκλογική νίκη των εθνικιστικών κομμάτων θα καθιστούσε πιθανότερο το δημοψήφισμα για τη συμμετοχή στην ΕΕ ή την ευρωζώνη, η πιθανότητα μια τέτοιας ψήφου δεν μπορεί να αποκλειστεί ούτε και αν στην εξουσία βρεθούν πιο μετριοπαθή κόμματα. Από τότε που ξεκίνησε η ευρωπαϊκή κρίση, τα μετριοπαθή κόμματα της Ευρώπης υιοθετούν στοιχεία της ατζέντας των εθνικιστών, προκειμένου να μπορέσουν να τα ανταγωνιστούν καλύτερα.

Μάλιστα, η απόφαση του Κάμερον για τη διεξαγωγή του βρετανικού δημοψηφίσματος επηρεάστηκε εν μέρει από την άνοδο του αντιμεταναστευτικού UKIP και από τις πιέσεις ορισμένων τιμημάτων του Συντηρητικού Κόμματος που ανησυχούσαν ότι θα έχαναν στήριξη, η οποία θα κατευθυνόταν πλέον στο UKIP. Με αυτό το δεδομένο, οι μετριοπαθείς κυβερνήσεις δεν είναι απαραίτητο ότι θα πραγματοποιήσουν δημοψήφισμα. Η απειλή και μόνο της διεξαγωγής δημοψηφίσματος θα μπορούσε να είναι αρκετή για να εκμαιεύσει υποχωρήσεις από τις Βρυξέλλες και από άλλα κράτη-μέλη.

Κατ' αυτόν τον τρόπο, οι διαπραγματεύσεις του Κάμερον με την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν δημιουργήσει δύο σημαντικά προηγούμενα. Πρώτον, έχουν αποκαλύψει ότι το μπλοκ είναι πρόθυμο να συμβιβαστεί για να διατηρήσει την εδαφική του ενότητα. Δεύτερον, η συμφωνία βάζει τέλος στην ιδέα ότι όλα τα μέλη της ΕΕ θα προσπαθούν αενάως να ενσωματωθούν σε ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος. Η «Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων» υπήρχε για πολύ καιρό, όχι όμως νομικά. Από εδώ και στο εξής, οι χώρες θα μπορούν όχι μόνο να αρνούνται να εκχωρούν μεγαλύτερο μέρος της κυριαρχίας τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και να διεκδικήσουν την επιστροφή ορισμένων εξουσιών που είχαν ήδη παραχωρήσει.

Η διοργάνωση ενός δημοψηφίσματος δεν είναι εύκολη υπόθεση και δεν είναι όλα τα κράτη της ΕΕ σε θέση να απειλούν. Οι μικρότερες οικονομίες δεν αποτελούν υπαρξιακή απειλή για το μπλοκ, αν αποχωρήσουν από αυτό, κάτι που σημαίνει ότι έχουν μικρό «πάτημα» για να εξασφαλίσουν υποχωρήσεις. Για τα κράτη αυτά, η μόνη πραγματική πιθανότητα να βελτιώσουν τη θέση τους στο μπλοκ είναι να ενώσουν τις δυνάμεις τους με χώρες που έχουν τις ίδιες ιδέες και να δημιουργήσουν μια συλλογική απειλή. Ως εκ τούτου, η προοδευτική πολιτική ευθυγράμμιση κρατών όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία θα είναι κρίσιμης σημασίας για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ακόμα και για τις μεγαλύτερες οικονομίες του μπλοκ, η απειλή αποχώρησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή την ευρωζώνη θα έχει κινδύνους. Χώρες όπως η Γαλλία, όπου η οικονομική ανάκαμψη είναι μέτρια, ή η Ιταλία, όπου διατηρούνται οι αμφιβολίες για τη σταθερότητα του τραπεζικού της κλάδου, δεν μπορούν να αντέξουν μια παρατεταμένη περίοδο αβεβαιότητας που αναπόφευκτα θα συνόδευε ένα δημοψήφισμα για την παραμονή στο μπλοκ.

Η ειρωνεία όμως είναι πως, όσο μεγαλύτερη είναι η χώρα, τόσο πιο πολύ θα πιστεύει η κυβέρνησή της στην ικανότητά της να εξασφαλίσει υποχωρήσεις από την Ευρώπη και τόσο πιο πολύ θα μπαίνει στον πειρασμό να δοκιμάσει.