Οι «μαύροι κύκνοι» της νέας χρονιάς

Ένα βράδυ του Μαρτίου στο Ιράκ, η ιρακινή χερσόνησος Αλ Φάου, όπου βρίσκονται πολλές δεξαμενές πετρελαίου, καθώς και ένα κουρδικό χωριό κοντά στα σύνορα Συρίας-Τουρκίας, γίνονται στάχτη. Το επόμενο πρωί, το Ισλαμικό Κράτος αναλαμβάνει την ευθύνη για την καταστροφή των σημαντικότερων πετρελαιαγωγών της χώρας.

Ο κόσμος χάνει αυτόματα εξαγωγές 3,5 εκατ. βαρελιών πετρελαίου ημερησίως. Καθώς το Ιράκ αγωνίζεται να επισκευάσει τους αγωγούς, ξεσπά βία στην περιοχή του Δέλτα του Νίγηρα, η Αλγερία βρίσκεται σε κατάσταση χάους μετά τον θάνατο του προέδρου της και στην Βενεζουέλα γίνεται πραξικόπημα. Τα αυξημένα αποθέματα προστατεύουν την παγκόσμια οικονομία για κάποιο διάστημα, όμως η βιομηχανία λειτουργεί με το μικρότερο «μαξιλάρι» που είχε εδώ και πολλά χρόνια. Το αργό σταδιακά ξεπερνά τα 100 δολάρια το βαρέλι. Η Fed αντιστρέφει την πολιτική αύξησης των επιτοκίων για να αποτρέψει μια παγκόσμια ύφεση.

Απίθανο ή εύλογο;

Οι επενδυτές δεν μπορούν να αγνοήσουν αυτό το σενάριο ή άλλους «μαύρους κύκνους», μετά από ένα έτος που εξέπληξε τον κόσμο με προσφυγικές ροές-ρεκόρ και κτηνώδεις τρομοκρατικές επιθέσεις. Το 2016, τα απρόσμενα φαινόμενα θα έχουν αυξημένη σημασία καθώς η Fed θα βάζει τέλος σε μια εποχή υπερβολικά φθηνής πίστεως. Οι αγορές θα χάσουν το «μαξιλάρι» που τις προστάτευε από τα γεωπολιτικά σοκ όπως οι εξεγέρσεις στις αραβικές χώρες και η προσάρτηση της Κριμαίας.

Ελάχιστα πολεμοφόδια

«Υπάρχουν πολύ λίγα πολεμοφόδια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να μετριαστούν αυτού του είδους τα ρίσκα», σχολιάζει στο Bloomberg η επικεφαλής αναλύτρια παγκόσμιας πολιτικής της Citigroup, Tina Fordham. «Οι κεντρικές τράπεζες εξακολουθούν να έχουν τις περισσότερες 'σφαίρες' και έχουμε ήδη διαβεί τον Ρουβικώνα με έκτακτα μέτρα».

Από το ενδεχόμενο να κερδίσει στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές ένας ακραίος μέχρι το ενδεχόμενο οι Βρετανοί να ψηφίσουν υπέρ της αποχώρησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την κατάρρευση της Wall Street λόγω χάκερ, το Bloomberg συζήτησε μια σειρά γεγονότων με μεγάλες επιπτώσεις, με δεκάδες πρώην και νυν διπλωμάτες, οικονομολόγους, επενδυτές, γεωπολιτικούς αναλυτές και συμβούλους ασφαλείας.

Τα σενάρια εξετάστηκαν και κατατάχθηκαν από 119 οικονομολόγους, με την κορυφαία «δεκάδα» να περιλαμβάνει την άνοδο του πετρελαίου στα 100 δολάρια το βαρέλι, την αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ, μια κυβερνοεπίθεση στις τράπεζες, την κατάρρευση της ΕΕ λόγω του αντιμεταναστευτικού αισθήματος, την κατάρρευση της κινεζικής οικονομίας και την άνοδο του στρατού της χώρας, μια επίθεση του Ισραήλ κατά πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν, την ένταση της κλιματικής αλλαγής, μια «χαμένη δεκαετία» για τη Λατινική Αμερική, νίκη του Trump στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, αλλά και ένα «καλό» σενάριο, αυτό της συνεργασίας ΗΠΑ-Ρωσίας.

Τα κορυφαία ρίσκα

Πάνω από το 25% εξ αυτών επέλεξε την αύξηση της τιμής του πετρελαίου λόγω επιθέσεων του Ισλαμικού Κράτους ως την μεγαλύτερη πρόκληση για την παγκόσμια οικονομία. Δεύτερη στη σειρά έρχεται μια έξοδος της Βρετανίας από την ΕΕ και μια κυβερνοεπίθεση που θα «έριχνε» το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Στα σενάρια αυτά δόθηκα πιθανότητες 25%, 20% και 10% αντίστοιχα από την ανεξάρτητη εταιρεία παγκόσμιων μακροοικονομικών ερευνών Nightberg.

Ορισμένα ρίσκα είναι γνωστά

Αν η Fed αυξήσει τα επιτόκια υπερβολικά γρήγορα, θα μπορούσε να υπάρξει μαζική εκροή κεφαλαίων από τις αναδυόμενες αγορές και οι κρατικές χρεοκοπίες μπορεί να εξαπλωθούν. Αν η οικονομία της Κίνας είναι σε χειρότερη κατάσταση από το αναμενόμενο –όπως υποδηλώνει η μείωση της ζήτησης για μέταλλα και άλλα προϊόντα εξόρυξης- τότε θα μπορούσε να υπάρξει κοινωνική αναταραχή που θα διαβρώσει την εξουσία του κυβερνώντος Κομμουνιστικού Κόμματος. Η πτώση της Λατινικής Αμερικής θα μπορούσε να συνεχιστεί με τη Βραζιλία να διολισθαίνει σε πλήρη ύφεση καθώς θα φιλοξενεί τους Ολυμπιακούς και η Βενεζουέλα να μετατραπεί σε κράτος που κατέρρευσε (failed state).

Αποθαρρυντικοί καιροί

«Περνάμε μια περίοδο αποθαρρυντικής παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης που τονίζει τα κόστη και τις στρεβλώσεις που δημιούργησαν χρόνια ανορθόδοξων πολιτικών σε αρκετές μεγάλες οικονομίες», σχολιάζει ο επικεφαλής οικονομολόγος Λατινικής Αμερικής της Goldman Sachs, Alberto Ramos.

Η Societe Generale, στον ετήσιο «χάρτη» των «μαύρων κύκνων», αναφέρει πως μια ανώμαλη προσγείωση της Κίνας –μια σοβαρή επιβράδυνση μετά από έναν κύκλο ταχείας ανάπτυξης- θα μπορούσε να γυρίσει την παγκόσμια οικονομία στην ύφεση. Η τράπεζα δίνει 30% πιθανότητα στο σενάριο αυτό.

Υπάρχει ένα στοιχείο «τύχης» στην εξεύρεση πιθανών «μαύρων κύκνων», όμως όταν αυτοί γίνονται πραγματικότητα, αποτελούν ένα «μάθημα ταπείνωσης» που μπορεί να επιφέρει τεράστιες αλλαγές για αυτούς που χαράσσουν πολιτική και για τις αγορές, σημειώνει ο Jacob Funk Kirkegaard του Peterson Institute for International Economics. Ανέφερε την οικονομική κρίση του 2008, την Αραβική Άνοιξη και την Φουκουσίμα ως απρόσμενα γεγονότα που δεν «αναγνώστηκαν» σωστά την περίοδο που συνέβησαν.

Ο θρίαμβος του Trump

Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να δώσουν μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις της χρονιάς αν η Hillary Clinton αποχωρήσει απρόσμενα από την κούρσα για την αμερικανική προεδρεία, ανοίγοντας τον δρόμο προς τον Λευκό Οίκο για έναν outsider όπως ο Ρεπουμπλικάνος Donald Trump. Ο δισεκατομμυριούχος υπόσχεται να διευρύνει τον στρατό, να απαγορεύσει την είσοδο Μουσουλμάνων στις ΗΠΑ και να χτίσει τείχος στα σύνορα για να αποτρέψει την είσοδο Μεξικάνων μεταναστών.

Ένας Ρεπουμπλικάνος στην εξουσία θα έριχνε περισσότερο χρήμα στην άμυνα, ιδιαίτερα λόγω της αύξησης των προκλήσεων στον τομέα της ασφάλειας, όπως είναι το Ισλαμικό Κράτος, οι συγκρούσεις στη Συρία και ο ρωσικός αριβισμός, σύμφωνα με τον George Ferguson, αναλυτή του Bloomberg Intelligence. Μεταξύ αυτών που θα ωφεληθούν από αυτές τις πολιτικές είναι οι Raytheon, Lockheed Martin και Boeing, σύμφωνα με τον ίδιο.

Ένας αρχιστράτηγος που δεν έχει δοκιμαστεί, ο οποίος κατηγορεί την Κίνα για χειραγώγηση του νομίσματός της και τους Μεξικάνους ότι κλέβουν δουλειές, δημιουργεί πιθανότητα εμπορικού πολέμου και ενδέχεται να οδηγήσει σε φυγή επενδυτών προς ασφαλείς επενδύσεις όπως τα ομόλογα, σύμφωνα με το Nightberg.

«Είναι δύσκολο να φανταστείς να προκύπτει οποιαδήποτε πολιτική συνεκτικότητα από μια κυβέρνηση Trump», σχολιάζει ο καθηγητής οικονομικών του Πανεπιστημίου του Τέξας Tom Fullerton.

Η πτώση της Μέρκελ

Στην Ευρώπη, οι επενδυτές φοβούνται απομάκρυνση της γερμανίδας καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ λόγω της έμφασης που δίνει στην πολιτική ανοικτών συνόρων, την ώρα που το κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ξενοφοβία δημιουργούν παγίδες για την Ευρώπη. Αυτό αυξάνει τις πιθανότητες να την διαδεχθεί κάποιος που θα έχει ελάχιστους ενδοιασμούς να εγκαταλείψει την Ελλάδα και άλλες χώρες της ευρωπεριφέρειας στην νομισματική τους τύχη.

«Αν η Μέρκελ χάσει τη δουλειά της, θα γίνει κόλαση», σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Spiro Sovereign Strategy, Nicholas Spiro. Ένας καγκελάριος σαν τον υπουργό Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, «πιθανότατα θα στήριζε λιγότερο την πλήρη ποσοτική χαλάρωση, θα στήριζε λιγότερο την Ελλάδα, λιγότερο τις διασώσεις».

Κύμα ρευστοποιήσεων

Μια μεγάλη κρίση στην ΕΕ θα μπορούσε να οδηγήσει σε ισχυρό sell-off στις αγορές μετοχών, έναν αγαπημένο προορισμό για τα κεφάλαια των επενδυτών κατά το παρελθόν, και σε σημαντική αποδυνάμωση του ευρώ, σύμφωνα με την Nightberg. Με τις πρωτεύουσες να βρίσκονται σε κατάσταση συναγερμού, τα κλειστά σύνορα θα έπλητταν το εμπόριο και θα δημιουργούσαν πρόβλημα στην ήδη αναιμική ανάπτυξη.

Η UBS, σε σημείωμα προς τους πελάτες της, ανέφερε την άνοδο ακραίων πολιτικών κομμάτων στην Ευρώπη και την γεωγραφική επέκταση του Ισλαμικού Κράτους μεταξύ των πιθανών δραμάτων που θα έπλητταν την καταναλωτική εμπιστοσύνη και τις δαπάνες. Στη Γαλλία, η άνοδος του Εθνικού Μετώπου της Μαρίν Λε Πεν αποτελεί βαρόμετρο του αυξανόμενου αντιμεταναστευτικού αισθήματος.

«Αν για κάποιον λόγο η Ευρώπη δεν καταφέρει να υπερασπιστεί τον εαυτόν της έναντι της τρομοκρατίας, ο κόσμος θα μειώσει τις μεταφορές χρημάτων», σημειώνει ο αναλυτής της State Street Global Advisors, George Hoguet.

«Brexit» τώρα

Η δυσφορία θα μπορούσε να φτάσει μέχρι τη Βρετανία, όπου οι δημοσκοπήσεις δείχνουν άνοδο του ευρωσκεπτικισμού σε μια περίοδο που ο πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον προσπαθεί να διαπραγματευτεί καλύτερους όρους για παραμονή στο «κλαμπ» των 28. Ένα δημοψήφισμα είναι πιθανό να διενεργηθεί ακόμα και το επόμενο έτος. Η UBS, η Morgan Stanley και άλλες τράπεζες προειδοποιούν τους πελάτες τους να δώσουν σημασία στην πιθανότητες να κερδίσει το «στρατόπεδο» αυτών που επιθυμούν αποχώρηση από την ΕΕ.

Κορυφαίοι τραπεζίτες έχουν πει πως μια ψήφος υπέρ της αποχώρησης από την ΕΕ θα μπορούσε να μειώσει τον ρόλο του Λονδίνου ως ευρωπαϊκού οικονομικού κέντρου. Οι επιπτώσεις θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν μια νέα ώθηση για ανεξαρτησία από τους Σκοτσέζους και άλλων αυτονομιστικών κινημάτων.

Κυβερνοεπιθέσεις

Υπάρχει επίσης ένα σενάριο που «περνά» τα σύνορα: μια κυβερνοεπίθεση που θα κατέστρεφε ένα σημαντικό χρηματοοικονομικό σύστημα.

Εξτρεμιστικές ομάδες όπως το Ισλαμικό Κράτος θα μπορούσαν να συνεργαστούν με μισθοφόρους χάκερς από την Ανατολική Ευρώπη για να εξαπολύσουν επιθέσεις σε πλατφόρμες συναλλαγών ή ηλεκτρονικών διακανονισμών. Τα πάντα, από τους online τραπεζικούς λογαριασμούς μέχρι τις ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες και τα δίκτυα θα κινδύνευαν.

Το χακάρισμα σε JP Morgan Chase και Sony τονίζουν αυτά τα ευάλωτα σημεία. Μόλις τον προηγούμενο μήνα, οι ΗΠΑ και η Βρετανία πραγματοποίησαν κοινή άσκηση για να δοκιμάσουν την ανθεκτικότητα των δυο κυρίαρχων χρηματοοικονομικών κέντρων του κόσμου.

«Κατά το παρελθόν, για να κλέψουν λεφτά κατέφευγαν σε τραπεζική απάτη: το 2016 θα δούμε αυτές τις τεχνικές να χρησιμοποιούνται για να χρηματοδοτήσουν την τρομοκρατία», σύμφωνα με τον Mark Gazit, διευθύνοντα σύμβουλο της ThetaRay, ισραηλινής εταιρείας που ειδικεύεται στις απειλές κατά κρίσιμων υποδομών. «Βλέπω μπλακ άουτ και μια τεράστια παραβίαση προσωπικών δεδομένων».

Θετικές εκπλήξεις

Ορισμένοι «μαύροι κύκνοι» θα μπορούσαν να έχουν θετική χροιά. Για παράδειγμα, θα μπορούσε ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν να γίνει μεσολαβητής της ειρήνης στη Συρία. Ο Πούτιν παρενέβη όταν το Ισλαμικό Κράτος ανέλαβε την ευθύνη για την κατάρριψη του ρωσικού επιβατικού αεροσκάφους στην Αίγυπτο και τη σφαγή στο Παρίσι, δυο γεγονότα που έθεσαν τις βάσεις για στενότερη στρατιωτική συνεργασία κατά ενός κοινού εχθρού με έδρα τη Συρία.

Αν ο Πούτιν μπορέσει να συνεργαστεί με την διεθνή κοινότητα για να φέρει μια πολιτική μετάβαση στη Συρία –αν και παραμένει να δούμε κατά πόσο μπορεί να υπάρξει συμβιβασμός σε ότι αφορά τις διαφορές για το μέλλον του προέδρου Μπασάρ αλ Άσσαντ- τότε αυξάνονται οι πιθανότητες για άρση των κυρώσεων μελλοντικά, κάτι που θα βοηθήσει τη Ρωσία να βγει από την ύφεση.

«Φανταστείτε αν πριν από τρεις μήνες ήταν δυνατόν να σκεφτεί κανείς ότι οι ΗΠΑ και η Ρωσία θα μπορούσαν να εργαστούν» προς την ίδια κατεύθυνση, σχολιάζει ο ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ για τη Συρία, Staffan de Mistura. «Ίσως να μην υπάρχει φως στο τέλος του τούνελ, όμως τουλάχιστον τώρα έχουμε τούνελ».