Συνεταιριστικές: Η «επόμενη μέρα» μετά το τέλος της Πανελλήνιας

Η επικείμενη πώληση της Πανελλήνιας Τράπεζας σε συστημικό όμιλο σηματοδοτεί το άδοξο τέλος των πολυετών προσπαθειών του συνεταιριστικού κινήματος να παίξει το δικό του βαρύνοντα ρόλο στο εγχώριο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Η όλη κίνηση ξεκίνησε ουσιαστικά στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν -βασιζόμενες στην πολυετή παρουσία της Συνεταιριστικής Τράπεζας Λαμίας- κάμποσοι πιστωτικοί συνεταιρισμοί και λίγες συνεταιριστικές τράπεζες επεδίωξαν να παίξουν το δικό τους κοινωνικό ρόλο, δανειοδοτώντας τα νοικοκυριά, τους ελεύθερους επαγγελματίες και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δεν είχαν ουσιαστική πρόσβαση στο «σύστημα των εμπορικών τραπεζών».

Η ανάγκη ήταν μεγάλη, καθώς η τότε πιστωτική επέκταση ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη, επικεντρωνόταν κυρίως στις μεγάλες επιχειρήσεις και επιπλέον τα επιτόκια χορηγήσεων ήταν διψήφια! Έπρεπε λοιπόν τα νοικοκυριά και οι μικρομεσαίοι να χρηματοδοτηθούν, και μάλιστα με χαμηλό κόστος.

Το μοντέλο είχε προϋποθέσεις επιτυχίας, αφού οι συνεταιριστικές τράπεζες: α) είχαν πολύ χαμηλό λειτουργικό κόστος, β) γνώριζαν καλά τις τοπικές κοινωνίες, άρα μπορούσαν να αποφύγουν να δανειοδοτούν τους... κατ' επάγγελμα μπαταχτσήδες και γ) δεν είχαν την... υποχρέωση να αποδίδουν μεγάλα κέρδη στους μεριδιούχους τους, σε αντίθεση με τις εμπορικές τράπεζες που ήταν εισηγμένες στο χρηματιστήριο και πιέζονταν για τη διανομή υψηλών μερισμάτων.

Ανάλογα μοντέλα άλλωστε είχαν στεφθεί με ιδιαίτερη επιτυχία σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων η Γαλλία και η Γερμανία.

Πέρα από κάποια παρατράγουδα (που απασχόλησαν μάλιστα και τη Δικαιοσύνη) το συνεταιριστικό κίνημα ξεκίνησε με επιτυχία σε αρκετούς νομούς της χώρας, με κλασικό παράδειγμα την Παγκρήτια Τράπεζα που -ιδίως μετά τη διακοπή λειτουργίας της Συνεταιριστικής Λαμίας- απέκτησε ρόλο φυσικού ηγέτη στο χώρο. Οι δραστηριότητες πολλών τραπεζών ανέβαιναν χρόνο με το χρόνο, όπως επίσης και οι τιμές των μεριδίων τους.

Η νέα τράπεζα και οι Γερμανοί

Η Πανελλήνια Τράπεζα δημιουργήθηκε για να αποτελέσει το όχημα που θα εξυπηρετούσε τη δεύτερη φάση ανάπτυξης του συνεταιριστικού πιστωτικού κινήματος στην Ελλάδα. Ήταν μια εμπορική τράπεζα με μετόχους συνεταιριστικά πιστωτικά ιδρύματα και ως βασικούς στόχους είχε:

α) Να δημιουργήσει σημαντικές συνέργειες και οικονομίες κλίμακας στις συνεταιριστικές τράπεζες, οι οποίες ήταν και οι μέτοχοί της.

β) Να ανοίξει υποκαταστήματα στους νομούς εκείνους όπου δεν μπορούσε να αναπτυχθεί τοπική συνεταιριστική τράπεζα, ενδυναμώνοντας έτσι το στίγμα του συνεταιριστικού πιστωτικού κινήματος στην Ελλάδα.

Η αισιοδοξία έφτασε στο ζενίθ όταν η γερμανική D2Bank εισήλθε στο μετοχικό κεφάλαιο της Πανελλήνιας λαμβάνοντας ρόλο στρατηγικού επενδυτή και σημαντικού υποστηρικτή σε θέματα τεχνογνωσίας.

Η «επόμενη μέρα»

Η συνέχεια ωστόσο κάθε άλλο παρά ευχάριστη ήταν. Οι εμπορικές τράπεζες εισήλθαν δυναμικά στη λιανική τραπεζική την προηγούμενη δεκαετία (μερικές φορές μάλιστα με απερίσκεπτα επιθετικό τρόπο) και ορισμένες συνεταιριστικές από την πλευρά τους δεν κατάφεραν να αποφύγουν κάποια σημαντικά λάθη στο μέτωπο των χορηγήσεων. Δεν έλειψαν μάλιστα και οι καταγγελίες περί σκανδάλων.

Σε κάθε περίπτωση, το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης βρήκε τις συνεταιριστικές (όπως και τις εμπορικές) τράπεζες με μεγάλη δανειακή έκθεση σε ομάδες πληθυσμού που είδαν τα οικονομικά τους δεδομένα να γκρεμίζονται.

Επιπλέον -λόγω του χαρακτήρα των τραπεζών και της μικρότερης ευελιξίας των σχημάτων τους- αντιμετώπισαν δυσκολίες στο να ενισχυθούν κεφαλαιακά. Δεν είναι τυχαίο ότι ορισμένες από αυτές αναγκάστηκαν να κλείσουν, ενώ τώρα η Πανελλήνια των 28 υποκαταστημάτων περνάει στα χέρια των συστημικών εμπορικών τραπεζών.

Σήμερα τελικά λειτουργούν μόνο δέκα συνεταιριστικές που διαθέτουν αθροιστικά δίκτυο 127 καταστημάτων (Δράμας, Έβρου, Ηπείρου, Θεσσαλίας, Καρδίτσας, Παγκρήτια, Πελοποννήσου, Πιερίας, Σερρών και Χανίων).

Όλοι παραδέχονται πως το συνεταιριστικό κίνημα έχει πολλά να δώσει και στον χρηματοπιστωτικό τομέα, ιδίως σε μια περίοδο κρίσης όπως η τρέχουσα.

Μεγάλο ζητούμενο επίσης είναι το αν και κατά πόσον η νέα κυβέρνηση θα συνδράμει μέσα από σειρά μέτρων και πολιτικών στην ενίσχυση αυτού του πιστωτικού συνεταιριστικού κινήματος, (όπως για παράδειγμα έγινε στην Κύπρο) με στόχο την υγιή χρηματοδότηση των μικρομεσαίων στρωμάτων της ελληνικής περιφέρειας.

Το μόνο βέβαιο πάντως είναι πως μια περίοδος μεγαλεπήβολων σχεδίων έληξε άδοξα και πως αν οι συντελεστές των συνεταιριστικών επιδιώκουν σε βάθος χρόνου μια νέα φάση ανάπτυξης, τότε θα χρειαστεί πολλή δουλειά και επίσης η αποφυγή των λαθών του παρελθόντος.