Stratfor: Το φρένο Πούτιν στον South Stream και το φλέρτ με την Τουρκία

Με μια κίνηση που πιθανότατα θα προκαλέσει αναταράξεις στην Ευρώπη και την Ευρασία, ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε χθες ότι η Ρωσία δεν θα συνεχίσει να επιδιώκει το project του αγωγού φυσικού αερίου South Stream.

Ο Πούτιν επικαλέστηκε την «μη εποικοδομητική» προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το project, το οποίο είχε σχεδιαστεί ώστε να μεταφέρεται ρωσικό φυσικό αέριο από την Μαύρη Θάλασσα υποθαλάσσια προς την Βουλγαρία και στη συνέχεια στην Ουγγαρία και την Αυστρία μέσω της Σερβίας. Ο Πούτιν δήλωσε πως, αντιθέτως, η Ρωσία θα επιδιώξει την κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου δυναμικότητας 63 δισ. κυβικών δια μέσου της Μαύρης Θάλασσας προς την Τουρκία, με πιθανότητα δημιουργίας κόμβου στα ελληνοτουρικά σύνορα, που θα μπορούσε ενδεχομένως να μεταφέρει φυσικό αέριο στην Νότια Ευρώπη.

Ο ρώσος πρόεδρος προέβη στην προαναφερθείσα ανακοίνωση κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στην Τουρκία –ένα ταιριαστό σκηνικό δεδομένων των τρεχουσών γεωπολιτικών συνθηκών. Η Ρωσία έχει εμπλακεί σε μια έντονη διαμάχη με τη Δύση για την πρώην Σοβιετική περιφέρεια, και ιδιαίτερα για την Ουκρανία. Η στηριζόμενη από τη Δύση εξέγερση στην Ουκρανία και η αντίδραση της Ρωσίας –που περιλαμβάνει την προσάρτηση της Κριμαίας και την στήριξη των αυτονομιστών στην ανατολική Ουκρανία- έχουν «αυξήσει το στοίχημα», με αποτέλεσμα οι ρωσο-ευρωπαϊκές σχέσεις να έχουν διολισθήσει στο χειρότερο σημείο τους από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και να ενισχύεται η στρατηγική αξία της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας.

Η σημασία του South Stream

Η επιδίωξη της Ρωσίας για την κατασκευή του αγωγού South Stream αποτελούσε μια σημαντική πτυχή του ανταγωνισμού μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης. Ο πρωταρχικός σκοπός του project ήταν να παρακαμφθεί η Ουκρανία, κάτι που θα στερούσε από την χώρα τα οικονομικά οφέλη και το πολιτικό «πάτημα» που συνοδεύει η διαμεταφορά περισσότερου από το 80% των εξαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Το project βρίσκονταν υπό συζήτηση από το 2007, όμως τα προβλήματα στην ροή της ενέργειας από τη Ρωσία προς την Ουκρανία –και ιδιαίτερα η διακοπή της παροχής ενέργειας προς τους ουκρανούς καταναλωτές λόγω της κρίσης- έδωσαν στο έργο μεγαλύτερη ώθηση.

Ωστόσο, η κρίση στην Ουκρανία ενέτεινε επίσης τις προσπάθειες της Ευρώπης να απομακρυνθεί από τη ρωσική ενέργεια. Αυτό οδήγησε σε μια πιο έντονη εφαρμογή του Τρίτου Πακέτου Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο προβλέπει ότι οι αγωγοί και το φυσικό αέριο που μεταφέρεται θα πρέπει να ανήκουν σε διαφορετικές εταιρείες. Επρόκειτο για ένα «συγκεκαλυμμένο» χτύπημα της Ρωσίας, η οποία παρέχει φυσικό αέριο –και είναι ιδιοκτήτρια των υποδομών αγωγών- σε πολλές χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.

Το Τρίτο Πακέτο ήταν επίσης ένας τρόπος ώστε να υπονομευθεί το project του South Stream, με την Κομισιόν να μπλοκάρει χώρες όπως η Βουλγαρία και η Ουγγαρία από το να συμμετέχουν στο έργο, μέχρις ότου η Ρωσία αναθεωρήσει τα σχέδιά της για τον αγωγό. Οι κινήσεις αυτές δημιούργησαν μεγάλη ένταση μεταξύ Ρωσίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδιαίτερα αφού η Μόσχα είχε ήδη αρχίσει να κατασκευάζει κομμάτια του αγωγού στο έδαφός της, όμως θεωρήθηκε ότι οι δυο πλευρές θα μπορούσαν να διευθετήσουν τις διαφορές τους και τελικά να υλοποιήσουν το project.

Έτσι, η ανακοίνωση του Πούτιν αποτέλεσε μια στροφή-έκπληξη, αν και από πολλές απόψεις η κίνησή του έχει λογική. Πρώτον, αν και ο διευθύνων σύμβουλος της Gazprom, Αλεξέι Μίλλερ, δήλωσε πως το project έχει κλείσει, ωστόσο ο Πούτιν δεν εγκατέλειψε οριστικά τον South Stream, λέγοντας πως «αν η Ευρώπη δεν θέλει να υλοποιήσει (τον South Stream), τότε δεν θα υλοποιηθεί». Έτσι το βάρος της αντίδρασης πέφτει στους Ευρωπαίους και αυτό θα μπορούσε να τονίσει ακόμα περισσότερο τις διαφορές εντός του μπλοκ, ιδιαίτερα αφού η Βουλγαρία και η Ουγγαρία έχουν ήδη ταχθεί κατά της πολιτικής της Κομισιόν για το project. Οι χώρες αυτές θα μπορούσαν να έρθουν αντιμέτωπες με σημαντικές οικονομικές απώλειες από την εγκατάλειψη του South Stream και είναι πιθανό να πιέσουν την Κομισιόν να αναθεωρήσει τη στάση της.

Επιπλέον, το προβλεπόμενο κόστος της κατασκευής του South Stream είχε αυξηθεί κατά σχεδόν 50% στα περίπου 30 δισ. δολάρια. Καθώς η Ρωσία βρίσκονται υπό σημαντική οικονομική πίεση λόγω της χαμηλής τιμής του πετρελαίου και των κυρώσεων που της έχει επιβάλει η Δύση, θα ήταν δύσκολο η Μόσχα να πληρώσει αυτόν τον λογαριασμό –ιδιαίτερα αφού μεγάλοι εταίροι εντός της κοινοπραξίας του South Stream όπως η ιταλική ενεργειακή εταιρεία ENI άφηναν να εννοηθεί ότι θα φύγουν από το project. Το να κατηγορήσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ακύρωση του South Stream παρέχει στη Ρωσία μια βολική έξοδο από το project χωρίς να φανεί ότι είναι αδύναμη.

Ο μοναδικός ρόλος της Τουρκίας

Τέλος, υπάρχει ο «παράγοντας Τουρκία». Η κρίση στην Ουκρανία έχει αυξήσει την στρατηγική σημασία της Μαύρης Θάλασσας για τη Ρωσία. Επιπλέον, η Τουρκία είναι ένας «παίκτης-κλειδί» στην ενεργειακή πολιτική της Ευρωασίας, δεδομένης της στρατηγικής διηπειρωτικής θέσης της και της τεράστιας κατανάλωσης ενέργειάς της. η Τουρκία είναι μια από τις μεγαλύτερες αγορές της Ρωσίας σε ότι αφορά την εξαγωγή ενέργειας, αλλά και μια σημαντική χώρα στις προσπάθειες της Ευρώπης να διαφοροποιήσει τις προμήθειες ενέργειάς της μέσω του Νότιου Διαδρόμου και να μειώσει την εξάρτησή της από τη Ρωσία. Η Τουρκία ήδη μεταφέρει πετρέλαιο από το Αζερμπαϊτζάν προς την Ευρώπη και θα ήταν απαραίτητη για τον προτεινόμενο αγωγό TCGP, ο οποίος έχει σχεδιαστεί ώστε να μεταφέρει φυσικό αέριο από το Τουρκμενιστάν δια της Κασπίας Θάλασσας και από το Αζερμπαϊτζάν προς την Ευρώπη.

Αυτό καθιστά την Τουρκία κρίσιμης σημασίας για τη Ρωσία και πιθανότατα εξηγεί την ανακοίνωση του Πούτιν ότι ο South Stream θα αντικατασταθεί από μια μεγάλη επέκταση αγωγών προς την Τουρκία. Πριν από αρκετούς μήνες, ρώσοι αξιωματούχοι φαινομενικά απέρριψαν τις προτάσεις τούρκων αξιωματούχων περί αλλαγής της διαδρομής του South Stream ώστε να διαπερνά την Τουρκία. Όμως, αυτό ακριβώς το σχέδιο φαίνεται να υλοποιείται, με τη Ρωσία να επιδιώκει την εύνοια της Τουρκίας, ανακατευθύνοντας το μεγάλο ενεργειακό project της ώστε να περνά μέσα από το τουρκικό έδαφος.

Η Τουρκία αυξάνει συνειδητά την ενεργειακή εξάρτησή της από τη Μόσχα, ως έναν τρόπο ώστε να αποφύγει την αντιπαράθεση με έναν παλιό ανταγωνιστή, διατηρώντας ταυτόχρονα μια σταθερή παροχή ενέργειας σε δύσκολους οικονομικά καιρούς. Ωστόσο, η Τουρκία θα δει επίσης ότι υπάρχει ανάγκη διατήρησης κάποιας ισορροπίας μέσω projects που παρακάμπτουν τη Ρωσία, όπως για παράδειγμα ο TAP, ξεκαθαρίζοντας έτσι ότι η Τουρκία θα ενεργήσει ως «γέφυρα» για πολλούς εταίρους. Όμως, οι στενοί δεσμοί της χώρας με την Τουρκία θα κάνουν τη Δύση να διερωτηθεί κατά πόσο μπορεί αν βασιστεί στην Τουρκία, σε μια περίοδο που οι ΗΠΑ βλέπουν την Άγκυρα ως έναν στρατηγικό εταίρο προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη Μόσχα – ειδικότερα στην υπονόμευση του ενεργειακού «πατήματος» που έχει η Ρωσία στην Ευρώπη και της πραγματοποίησης στρατιωτικών ασκήσεων της Δύσης στη Μαύρη Θάλασσα.

Δεν υπάρχει τίποτα οριστικό στην ανακοίνωση του Πούτιν για ακύρωση του South Stream. Το project θα μπορούσε να αναβιώσει στο μέλλον, ή οι ίδιες οι χώρες της ΕΕ θα μπορούσαν να συνδεθούν με τις προμήθειες από τη Ρωσία μέσω του πιθανού κόμβου αερίου στην Ελλάδα, στον οποίον αναφέρθηκε ο Πούτιν. Ωστόσο, όπως και με τον South Stream, τα ευρωπαϊκά ρυθμιστικά εμπόδια θα μπορούσαν να εμποδίσουν μια σημαντική επέκταση της δυνατότητας της Ρωσίας να εξάγει φυσικό αέριο μέσω της Τουρκίας σε πελάτες στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως η ανακοίνωση δείχνει πως η Ρωσία είναι πρόθυμη να «αυξήσει το στοίχημα» στην αντιπαράθεσή της με τη Δύση, και πως υπάρχουν και άλλοι σημαντικοί εταίροι που είναι πρόθυμοι να παίξουν στο πλευρό της Μόσχας.