Stratfor: Το φλερτ ΗΠΑ-Ιράν καθορίζει τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή

Από την αρχή του έτους, το Stratfor έχει τονίσει δύο βασικές τάσεις για τη Μέση Ανατολή: την προσπάθεια επαναπροσέγγισης ΗΠΑ και Ιράν και την πιεστική ανάγκη των ΗΠΑ να βασιστούν περισσότερο σε τοπικούς «παίκτες» -κυρίως στο Ιράν και την Τουρκία- προκειμένου να διαχειριστούν τις συγκρούσεις στην περιοχή. Αν και οι ΗΠΑ σίγουρα έχουν προσπαθήσει να υλοποιήσουν αυτούς τους στόχους, η ταχεία εξάπλωση του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και τη Συρία, η δυσκολία των διαπραγματεύσεων με το Ιράν και η επιφυλακτικότητα της Τουρκίας μπερδεύουν τη στρατηγική των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή.

Οι διάφορες ομάδες των ανταρτών και οι «χορηγοί» τους θα εκμεταλλευτούν την ευκαιρία ώστε να σπρώξουν την Ουάσιγκτον προς την πολιτική κατεύθυνση που επιθυμούν εκείνες, ενώ οι ΗΠΑ προσπαθούν να βρουν ισορροπίες μεταξύ πολλών -και συχνά αντικρουόμενων- στόχων.

Πλησιάζει το deadline στις διαπραγματεύσεις ΗΠΑ - Ιράν

Η προθεσμία της 24ης Νοεμβρίου στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράν για τα πυρηνικά θα τραβήξει την προσοχή αυτό το τρίμηνο. Ωστόσο, αυτές δεν θα είναι ο αποφασιστικός παράγοντας στις σχέσεις των δύο χωρών. Ορισμένα άλλα ζητήματα -συμπεριλαμβανομένων του βραχυπρόθεσμου στόχου του περιορισμού του Ισλαμικού Κράτους, του διαρκούς ενδιαφέροντος για διατήρηση μιας σταθερής ροής πετρελαίου από τα Στενά του Ορμούζ, καθώς και του μακροπρόθεσμου στόχου της μετατροπής του Ιράν σε ενεργειακή εναλλακτική έναντι της Ρωσίας για την Ευρώπη- έχουν δώσει τη δυνατότητα για πιο ανοικτή σχέση μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης.

Το Stratfor εκτιμά πως αυτή η σχέση θα έχει διάρκεια, ακόμα και αν τα εναπομένοντα τεχνικά ζητήματα της πυρηνικής συμφωνίας δεν διευθετηθούν μέχρι το deadline. Παράλληλα, εκτιμά πως θα είναι πολιτικά και τεχνικά αδύνατο οι ΗΠΑ και το Ιράν να καταλήξουν σε συνολική συμφωνία που θα αίρει πλήρως τις κυρώσεις μέχρι το τέλος του 2014.

Την ίδια ώρα, οι πολιτικοί περιορισμοί του Ιρανού προέδρου Χασάν Ρουχανί αυξάνονται, καθώς η Ισλαμική Επαναστατική Φρουρά ψάχνει για τα αδύναμα σημεία του αμερικανοϊρανικού διαλόγου, εκφράζει τη δυσαρέσκειά της και αυξάνει το κόστος των παραχωρήσεων. Την κατάσταση περιπλέκει ακόμα περισσότερο η υγεία του Ανώτατου Ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Αν και ο Χαμενεΐ φαίνεται να είναι σε αρκετά καλή κατάσταση ώστε να παίξει ρόλο στη λήψη των κρίσιμων αποφάσεων για το Ιράν, τα πρόσφατα ιατρικά προβλήματα του ανώτατου ηγέτη και η προχωρημένη ηλικία του έχουν προκαλέσει συζητήσεις -και ανταγωνισμό- εντός του καθεστώτος των κληρικών, αναφορικά με τον μελλοντικό διάδοχό του.

Η δυναμική αυτή θα μπορούσε να δημιουργήσει περισπασμούς στις συζητήσεις ΗΠΑ - Ιράν τους επόμενους μήνες. Κοντολογίς, η Ουάσιγκτον και η Τεχεράνη αναμένεται ότι θα συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις τους ή ακόμα και ότι θα προχωρήσουν σιωπηρά σε συνεργασία σε ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος, το πολιτικό κεφάλαιο της κυβέρνησης Ρουχανί, όμως, θα μειωθεί αισθητά τους επόμενους μήνες, δυσχεραίνοντας την προσπάθεια των δύο πλευρών να καταλήξουν σε κάποιους πιο ανοικτούς διακανονισμούς.

Η μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους

Οι συνεχιζόμενες εμπλοκές στις διαπραγματεύσεις ΗΠΑ - Ιράν θα δημιουργήσουν ευκαιρία για τη Σαουδική Αραβία και άλλα κράτη του Αραβικού Κόλπου (που φοβούνται την επαναπροσέγγιση Ουάσινγκτον - Τεχεράνης) να επαναβεβαιώσουν τις συμμαχίες τους με τις ΗΠΑ. Αυτό φαίνεται στη συμμετοχή της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, του Μπαχρέιν, του Κατάρ και της Ιορδανίας στην αεροπορική επιχείρηση κατά του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία, αν και τα κράτη αυτά (και ιδιαίτερα η Σαουδική Αραβία και η Ιορδανία) κινδυνεύουν να προκαλέσουν εκδικητικές μη συμβατικές επιθέσεις από στοιχεία που είναι θετικά διακείμενα προς την τζιχαντική οργάνωση. Αν και οι ΗΠΑ καλοδέχονται την πρόσθετη νομιμότητα που προσφέρει στη συμμαχία η συμμετοχή αυτών των σουνιτικών αραβικών κρατών, η Ουάσιγκτον θα έχει να αντιμετωπίσει τους αντικρουόμενους στόχους των εταίρων της συμμαχίας αυτής, αυτό το τρίμηνο.

Στοχεύοντας στην ελαχιστοποίηση της σφαίρας επιρροής του Ιράν, οι εταίροι του αραβικού συνασπισμού θα προσπαθήσουν να «τεντώσουν» την αποστολή κατά του Ισλαμικού Κράτους ώστε να περιλαμβάνει την ανατροπή του Σύριου προέδρου Μπασάρ αλ Άλαντ -συμμάχου του Ιράν- καθώς και την αποδυνάμωση της βασικής σιιτικής μαχητικής οργάνωσης του Ιράν, της Χεζμπολά, στον Λίβανο.

Οι στόχοι αυτοί σχηματίζουν μια γραμμή που οι ΗΠΑ δεν θέλουν να περάσουν. Όχι μόνο δεν συμφέρει τις ΗΠΑ να μεγαλώσουν το κενό εξουσίας που επέτρεψε την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους, αλλά η Αμερική δεν θα σαμποτάρει τις διαπραγματεύσεις της με το Ιράν. Ο αμερικανικός έλεγχος επί της αποστολής στη Συρία θα αποδυναμωθεί καθώς η στρατιωτική επιχείρηση θα εισέρχεται στην επόμενη φάση του εξοπλισμού και της εκπαίδευσης Σύριων ανταρτών. Η αεροπορική επιχείρηση στη Συρία θα συντελέσει στην υποβάθμιση των κρίσιμων assets του Ισλαμικού Κράτους, όμως τα βαθύτερα όρια της επιχείρησης δεν θα επιτρέψουν την πλήρη εξάλειψη του Ισλαμικού Κράτους από την ανατολική Συρία.

Αντιθέτως, οι επιχειρήσεις του Ισλαμικού Κράτους θα περιοριστούν εμφανέστερα στο Ιράκ. Η συμβατική απειλή που συνιστούν το Ισλαμικό Κράτος και οι συνεργάτες του θα μειωθεί κατά τη διάρκεια του δ' τριμήνου, όμως η τζιχαντική οργάνωση θα αντισταθμίσει τις ήττες της εξαπολύοντας περισσότερες μη συμβατικές επιθέσεις.

Όμως, αν και το Ισλαμικό Κράτος θα μπει σε θέση άμυνας στο Ιράκ, δεν θα εκδιωχθεί από περιοχές όπως η Μοσούλη. Οι Κούρδοι Πεσμεργκά από μόνοι τους δεν θα πληρώσουν το υψηλό κόστος των πόρων και του ανθρώπινου δυναμικού που απαιτείται για να εκδιωχθεί το Ισλαμικό Κράτος από τη Μοσούλη, ενώ δεν αναμένεται οι ιρακινές δυνάμεις ασφαλείας να κάνουν επαρκή πρόοδο στα Βόρεια ώστε να συμπληρώσουν τις δυνάμεις Πεσμεργκά και να καταστήσουν επιτεύξιμο τον στόχο της απελευθέρωσης της Μοσούλης, αυτό το τρίμηνο.

Μεγαλώνει ο διχασμός στο Ιράκ

Οι διαφορές μεταξύ βασικών παικτών που μάχονται κατά του Ισλαμικού Κράτους (σουνίτες, Κούρδοι Πεσμεργκά, σιίτες και ένα μείγμα ιρακινών ενόπλων δυνάμεων) θα δημιουργήσουν προβλήματα στον αγώνα κατά της τζιχαντικής οργάνωσης. Οι προσπάθειες της Βαγδάτης να ενσωματώσει περισσότερους σουνίτες στους πολιτικούς μηχανισμούς και τους μηχανισμούς ασφαλείας θα εξελιχθούν με βραδύ ρυθμό, όπως και οι προσπάθειες για δημιουργία μιας βιώσιμης εθνοφρουράς.

Οι εθνοτικές και σεκταριστικές διαφορές θα είναι ιδιαίτερα εμφανείς στις διαφιλονικούμενες περιοχές στα κουρδοαραβικά σύνορα, περιλαμβανομένης της πετρελαιοφόρας περιοχής του Κιρκούκ, όπου οι σουνίτες Άραβες απαιτούν δικαιώματα στο πετρέλαιο. Με τις δυνάμεις των Κούρδων Πεσμεργκά να έχουν αναπτυχθεί στις αμφισβητούμενες περιοχές, η Βαγδάτη θα βασιστεί στην αυξανόμενη αντίσταση των σουνιτών Αράβων και των Τουρκμένων στην κουρδική ηγεμονία στις περιοχές αυτές, προκειμένου να αποσταθεροποιήσουν τις προσπάθειες των Κούρδων να παγιώσουν τον έλεγχό τους.

Η Βαγδάτη θα υποσχεθεί επίσης ενισχυμένη αυτονομία σε διαφιλονικούμενες περιοχές, ως έναν τρόπο για να υπονομεύει την εξουσία της τοπικής κυβέρνησης του Κουρδιστάν, ενώ θα προσφέρει αποσπασματική συνεργασία για την εκταμίευση πόρων από τον προϋπολογισμό προς τους Κούρδους.

Η οικονομική πίεση στην κουρδική περιοχή θα διευρύνει το χάσμα μεταξύ των δύο βασικών κουρδικών ομάδων του Ιράκ -δηλαδή το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν, του Μασούν Μπαρζανί, και την Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν του Τζαλάλ Ταλαμπανί-, καθώς η Πατριωτική Ένωση επιλέγει να συνεργαστεί με τη Βαγδάτη αντί να ακολουθήσει τη στρατηγική Μπαρζανί για ευθυγράμμιση με την Τουρκία ώστε να υπάρξει μονομερής εξαγωγή πετρελαίου. Οι διαπραγματεύσεις του Ιράν με το κόμμα του Ταλαμπανί θα διευρύνουν αυτό το χάσμα, καθώς η Τεχεράνη επιχειρεί να υπονομεύσει τη στρατηγική της Τουρκίας στο Κουρδικό Ιράκ και να ενισχύσει την εξουσία της Βαγδάτης σε ενεργειακά ζητήματα.

Το δίλημμα της Τουρκίας

Η παραπαίουσα στρατηγική της Τουρκίας στην περιοχή του Ιρακινού Κουρδιστάν περιπλέκει την πρόκληση που θα έχει να αντιμετωπίσει αυτό το τρίμηνο η Άγκυρα: Να δείξει δηλαδή συνεργασία κατά του Ισλαμικού Κράτους στα σύνορά της με τη Συρία και το Ιράκ, ενώ ταυτόχρονα θα προσπαθήσει να περιορίσει την άνοδο των αυτονομιστικών τάσεων των Κούρδων.

Δεδομένου ότι πολλοί από τους Κούρδους μαχητές που προσπαθεί να περιορίσει η Τουρκία βρίσκονται επίσης στην πρώτη γραμμή του μετώπου, πολεμώντας τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους, η Άγκυρα δεν θα μπορέσει να συμβιβάσει αυτούς τους δυο στόχους και έτσι θα παραμείνει περιορισμένη σε ό,τι αφορά τις ενέργειές της κατά του Ισλαμικού Κράτους. Η Τουρκία μπορεί να αναμένεται ότι θα ενισχύσει τις άμυνές της στα σύνορα με τη Συρία, δίνοντας έμφαση ταυτοχρόνως στη συνεισφορά της στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας.

Η Τουρκία θα μπορούσε να προσφέρει τη χρήση των αεροπορικών βάσεών της για να μειώσει την αλυσίδα εφοδιασμού της επιχείρησης κατά του Ισλαμικού Κράτους. Ωστόσο, οι πιέσεις που ασκεί η Άγκυρα για δημιουργία ζώνης απαγόρευσης πτήσεων στη Συρία –που πρωταρχικό στόχο έχει να αμφισβητήσει την αεροπορική δύναμη της Συρίας- δεν θα τύχουν στήριξης από το εξωτερικό.

Τα σχέδια για την καθιέρωση ζώνης ασφαλείας στο έδαφος της Συρίας θα εξελιχθούν με βραδύ ρυθμό, καθώς η Τουρκία αγωνίζεται να εξασφαλίσει τη συμμετοχή χωρών οι οποίες όμως θα είναι απρόθυμες να καταστήσουν πιο στενή τη στρατιωτική εμπλοκή τους στη Συρία. Όποια κίνηση επιχειρήσει η Τουρκία στην περιοχή των συνόρων, θα είναι σχεδιασμένη σε μεγάλο βαθμό ώστε να διατηρείται ο έλεγχος επί των Κούρδων αυτονομιστών στη Συρία, όταν αυτό απαιτηθεί. Η Τουρκία θα εκμεταλλευτεί την έλλειψη ξένης συμμετοχής στα σχέδιά της, καθώς και την έλλειψη δέσμευσης από την πλευρά των ΗΠΑ να επικεντρώσουν τη στρατηγική στη Συρία στην ανατροπή της κυβέρνησης του αλ Άσαντ, προκειμένου να αναβάλουν την ανάληψη ουσιαστικής και εμφανούς δράσης κατά του Ισλαμικού Κράτους.

Οι αντικρουόμενες τουρκικές στρατηγικές της στήριξης των κουρδικών ομάδων στο Ιράκ και της προσπάθειας καταστολής των Κούρδων μαχητών στη Συρία και στο Ιράκ, δεν θα δώσουν περιθώριο για πρόοδο των συνεχιζόμενων ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων με το PKK αυτό το τρίμηνο. Η αυξανόμενη απογοήτευση με την ειρηνευτική διαδικασία, σε συνδυασμό με τις επιδεινούμενες οικονομικές συνθήκες, θα αυξήσει τις πιέσεις προς το κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης εν όψει των βουλευτικών εκλογών που θα πραγματοποιηθούν το 2015.

Μια νέα φάση αστάθειας στην Υεμένη

Οι επιπτώσεις από τη «μεταμόρφωση» του κινήματος αλ Χούθι της Υεμένης, από σεκταριστική ομάδα ανταρτών σε μια mainstream πολιτική δύναμη, θα γίνουν εμφανείς το δ' τρίμηνο. Με τη Σαναά σε θέση άμυνας, άλλοι βασικοί «παίκτες» στη χώρα, όπως το «στρατόπεδο» του πρώην προέδρου Αλί Αμπντουλά Σαλέχ, η φυλή αλ Αχμάρ και το αποσχιστικό κίνημα στα νότια της χώρας, θα εκφράσουν πιο ηχηρά τις απαιτήσεις τους από την κυβέρνηση.

Εν μέσω της αύξησης των πολιτικών κινήσεων και της βίας, η αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί τις σεκταριστικές διαιρέσεις προκειμένου να ενισχύσει την εξουσία της στην Υεμένη. Αν και η Σαουδική Αραβία ανησυχεί με την αυξανόμενη αστάθεια στην Υεμένη και με τη μείωση της επιρροής της στις φυλές της Υεμένης, θα επωφεληθεί από το ότι οι προαναφερθέντες «παίκτες» θα πολεμούν ο ένας τον άλλον, αντί να εστιάζουν την προσοχή τους στη σαουδαραβική μοναρχία στα βόρεια.

Η Αίγυπτος προετοιμάζεται για εκλογές

Οι οικονομικές αναταραχές θα επιμείνουν μέχρι το τέλος του έτους στην Αίγυπτο, καθώς η χώρα προετοιμάζεται για τις βουλευτικές εκλογές. Οι ημερομηνίες δεν έχουν ακόμα ανακοινωθεί, όμως οι προεκλογικές εκστρατείες αναμένεται να ξεκινήσουν στις αρχές Οκτωβρίου. Οι εκλογές πιθανότατα θα πραγματοποιηθούν σε τρεις φάσεις, που θα συνεχιστούν μέχρι τις αρχές του 2015. Με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα να μποϊκοτάρει τις εκλογές, δύο βασικά στρατόπεδα θα είναι πιθανότατα οι κυρίαρχες δυνάμεις που θα συμμετέχουν στη διαδικασία.

Το πρώτο θα είναι το μεγαλύτερο κόμμα Σαλαφιστών της χώρας, το κόμμα αλ Νουρ, το οποίο ήρθε δεύτερο στις εκλογές του 2011-2012, μετά τη Μοσουλμανική Αδελφότητα. Το δεύτερο στρατόπεδο είναι το κατακερματισμένο αντιισλαμικό. Υπάρχει επίσης προσπάθεια να σχηματιστεί ένας συνασπισμός κεντρώων, του οποίου ηγείται ο πρώην ηγέτης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και υποψήφιος για την προεδρία, Αμπντέλ Μονεΐμ Αμπούλ Φοτούχ, ο οποίος προσπαθεί να συγκεντρώσει τους μετριοπαθείς ισλαμιστές και τους αντικληρικούς. Οι προσπάθειες του στρατού να βρει αντικαταστάτη για το δυσλειτουργικό πρώην κυβερνών Εθνικό Δημοκρατικό Κόμμα δεν θα καρποφορήσουν πριν από τον σχηματισμό νέας βουλής το επόμενο έτος.

Εν τω μεταξύ, η Αίγυπτος θα παρακολουθεί τον αδύναμο διακανονισμό για τη μοιρασιά της εξουσίας μεταξύ της Χαμάς και της Φατάχ στα πλαιστινιακά εδάφη. Η Χαμάς θα συμμετέχει σε μια κυβέρνηση ενότητας κυρίως λόγω οικονομικής ανάγκης, όμως ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο ομάδων για την πολιτική ασφάλειας των Παλαιστινίων θα συνεχίσει να αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για τη μεταξύ τους συμφωνία.

Ο διακανονισμός δίνει μια κάλυψη στη Χαμάς να διαπραγματευτεί τόσο με την Αίγυπτο όσο και με το Ισραήλ για την εκεχειρία, η οποία πιθανότατα θα διατηρηθεί καθ' όλη τη διάρκεια του τριμήνου, αλλά και για τα μέτρα αποκατάστασης της Λωρίδας της Γάζας. Αν και οι Ισραηλινοί δεν αισθάνονται άνετα με μια ενωμένη παλαιστινιακή κυβέρνηση, μπορούμε να αναμένουμε ότι το Ισραήλ θα χρησιμοποιήσει την οικονομική επιρροή του στα εδάφη προκειμένου να υπονομεύσει το κύρος του συνασπισμού.

Συνεχίζεται το χάος στη Λιβύη

Οι εσωτερικές έριδες και η βία που μαστίζουν τη μετά Καντάφι Λιβύη θα μπουν σε νέα φάση το δ' τρίμηνο, καθώς ξένοι παράγοντες θα διευρύνουν την εμπλοκή τους στη σύγκρουση. Η Αίγυπτος και οι περιφερειακοί υποστηρικτές της στον Κόλπο, ιδιαίτερα τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία, θα συνεχίσουν να παρέχουν υλική και πολιτική στήριξη για την υποτιθέμενη αντιισλαμική «Επιχείρηση Ευπρέπεια» του απόστρατου Στρατηγού Καλιφά Χίφτερ, που έχει βάση στη Βεγκάζη.

Τα αραβικά κράτη συντονίζουν επίσης τις προσπάθειές τους με τη Γαλλία, η οποία ηγήθηκε της ξένης επέμβασης κατά του πρώην ηγέτη Μουαμάρ Καντάφι το 2011, σε μια προσπάθεια να βρεθεί παρόμοια στήριξη από τη Δύση για πιθανή επέμβαση που θα στοχεύει στους ισλαμιστές μαχητές, οι οποίοι εκμεταλλεύονται την αστάθεια στη Λιβύη. Το Stratfor δεν αναμένει να υπάρξει ξένη παρέμβαση –με στήριξη της Δύσης, το δ' τρίμηνο, αν και παραμένει πιθανή η βαθύτερη εμπλοκή μελών του Αραβικού Συνδέσμου, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη συνεχιζόμενη παροχή στήριξης στον Χιφτέρ, στις αεροπορικές επιθέσεις ή στις καλυμμένες χερσαίες επιχειρήσεις.

Οι προσπάθειες αυτές θα αντιμετωπίσουν σοβαρή αντίσταση από τους ισχυρούς ισλαμιστές μαχητές της Λιβύης, από φυλεκτικές ομάδες που δεν βλέπουν με καλό μάτι την ξένη επέμβαση, αλλά και από τοπικά κέντρα εξουσίας. Άλλα κράτη της Βόρειας Αφρικής, όπως η Αλγερία και η Τυνησία, θα είναι επίσης αντίθετα στη μεγαλύτερη ξένη εμπλοκή στη Λιβύη, φοβούμενα ότι μαχητές θα μπορούσαν να περάσουν και στα δικά τους σύνορα. Οι γύρω χώρες θα επεκτείνουν την αμυντική τους θέση στα σύνορά τους, καθώς αυξάνεται ο κίνδυνος μετάδοσης της αστάθειας.

Οι αντάρτες θα συνεχίσουν τις βίαιες μάχες για εξασφάλιση του ελέγχου υποδομών και πόρων, με σποραδικές επιθέσεις και καταλήψεις να προκαλούν διακοπές στην παραγωγή πετρελαίου της Λιβύης. Ο ανταγωνισμός μεταξύ αντίπαλων κυβερνήσεων στην Τρίπολη και το Τομπρούκ είναι πιθανόν να καθυστερήσουν τη διεξαγωγή εθνικών εκλογών, και τη διενέργεια δημοψηφίσματος για το Σύνταγμα της χώρας, που είχαν προγραμματιστεί για το δ' τρίμηνο.