Δυναμώνει η φωτιά στο τουρκικό φιτίλι

Tο χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης καταγράφει για το 2013 τη χειρότερη επίδοση στον κόσμο, καθώς για την Τουρκία κλείνει μια χρονιά με έντονες πολιτικές αναταραχές και με την κυβέρνηση Ερντογάν εν μέσω ενός πρωτοφανούς σκανδάλου διαφθοράς. Ενδεικτικά όσα αποτυπώνονται στον «χρηματιστηριακό καθρέφτη», κυρίως όμως αυτά που αναμένονται για τη συνέχεια, εξελίξεις που αφορούν βεβαίως και τη χώρα μας.

«Η κρίση απειλεί να ανατρέψει πλήρως όσα πέτυχε ο Ερντογάν ενορχηστρώνοντας στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας τη μακροβιότερη περίοδο ανάπτυξης στην Τουρκία, κατά την οποία η πιστοληπτική της αξιολόγηση αναβαθμίστηκε κατά πέντε βαθμίδες», σχολιάζει το πρακτορείο Bloomberg. Μαζική ήταν η φυγή των επενδυτών και από τα τουρκικά ομόλογα, με τις αποδόσεις των διετών τίτλων να ενισχύονται σε υψηλό 2 μηνών, στο 10,17%. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Bloomberg, ξένοι επενδυτές ρευστοποίησαν τουρκικά ομόλογα συνολικής αξίας 1,9 δισ. δολαρίων στις δύο εβδομάδες μέχρι τις 20 Δεκεμβρίου.

Ωστόσο για ορισμένους επενδυτές, η κρίση στην Τουρκία ερμηνεύεται ως ευκαιρία για επενδύσεις. Η BlackRock, η μεγαλύτερη εταιρεία διαχείρισης κεφαλαίων στον κόσμο, δήλωσε στις 23 Δεκεμβρίου ότι αύξησε τις τοποθετήσεις της στην Τουρκία, ειδικότερα σε μετοχές του χρηματοοικονομικού κλάδου, στοιχηματίζοντας ότι τα χειρότερα έχουν περάσει. Για να δούμε πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση τόσο στη μικροκλίμακα που μας αφορά (Αιγαίο, Κύπρος κ.α.) όσο και στην ευρύτερη εικόνα, με τις εξελίξεις στην περιοχή (από την Ουκρανία και τον Καύκασο μέχρι το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία).

Μέσα σε όλα αυτά έκπληξη προκάλεσε αρθρογραφία-προειδοποίηση(;) της γερμανικής έκδοσης της Wall Street Journal, που ασχολείται με την οικονομική προοπτική για τον νέο χρόνο και την τυχόν επανεμφάνιση των φαντασμάτων από τα προηγούμενα χρόνια. Και όπως μεταδίδει η Deutsche Welle, υποστηρίζουν ότι η ελληνική κρίση δεν είναι κάτι που τρομάζει πλέον τις αγορές, κυρίως μετά τις καλές ειδήσεις ότι «ο Έλληνας ασθενής» αναρρώνει, καθώς και ότι οι προφητείες για έξοδο από το ευρώ δεν επαληθεύτηκαν μέχρι στιγμής.

Όπως και να 'χει, το 2014 (και με διπλές-τριπλές εκλογές τον Μάιο) δεν θα πλήξουμε. Και σε κάθε περίπτωση η τουρκική παράμετρος θα συνεχίσει να λειτουργεί... απορρυθμιστικά, είτε... μοχλευτικά, ανάλογα με τη ροή των εξελίξεων.

Τα πρώτα καμπανάκια

Ωστόσο, θα ήθελα να σταθώ στη φιλοξενία του euro2day.gr και του «Μ», που κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του «θαύματος» της τουρκικής οικονομίας μου έδωσαν τη δυνατότητα να εκφράσω την αντίθετη άποψή μου, τις ενστάσεις και επιφυλάξεις για το μοντέλο της «περίφημης» τουρκικής ανάπτυξης, που τόσο υπέρμετρα και άκριτα εκθειάστηκε και από Έλληνες σχολιογράφους και αναλυτές.

Στις 4/6/2013 με τον εύγλωττο τίτλο «Ραγίζει η γυαλιστερή βιτρίνα της τουρκικής οικονομίας» γινόταν εκτενής αναφορά σε ένα από τα πολλά διορατικά άρθρα του καθηγητή Κώστα Μελά για τις σκιές στον... ενάρετο κύκλο ανάπτυξης. Σε αυτό ο καθηγητής οικονομίας (στο Πάντειο από το 2001) ακτινογραφούσε: «Το εξωτερικό χρέος στο τέλος του Απριλίου 2013 ανέρχεται σε 340 δισ. δολάρια ΗΠΑ. Ως ποσοστό του ΑΕΠ βρίσκεται στο 43%.

Το ένα τρίτο από αυτό ανήκει στον δημόσιο τομέα. Τα υπόλοιπα 2/3 ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα. Το χρέος προς το ΔΝΤ αποπληρώνεται τον μήνα Μάιο. Ενώ ουσιαστικά το εξωτερικό χρέος, ως ποσοστό του ΑΕΠ, παρουσιάζει μείωση, παρατηρείται ταυτόχρονα και αλλαγή στη σύνθεσή του. Το ιδιωτικό χρέος από περίπου 40% του ΑΕΠ το 2002 έχει φθάσει στο 67% του ΑΕΠ το 2012. Αυτό συνέβη επειδή οι κυβερνήσεις του κόμματος Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης κυριολεκτικά ακολούθησαν κατά γράμμα τις εντολές του ΔΝΤ ανοίγοντας την οικονομία τους στην εισροή ξένων κεφαλαίων μέσω των ιδιωτικοποιήσεων.

Το ιδιωτικό χρέος καταλαμβάνει τα 2/3 του συνολικού εξωτερικού χρέους. Σε απόλυτα νούμερα ανέρχεται, στο τέλος του 2012, σε 226 δισ. δολάρια ΗΠΑ. Από τις αρχές του 2002 το άνοιγμα της τουρκικής οικονομίας στις χρηματοπιστωτικές αγορές επέτρεψε την εισροή ξένων δανειακών κεφαλαίων πάσης φύσεως.

Εκείνο που πραγματικά είναι ανησυχητικό είναι ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της χώρας, το βραχυπρόθεσμο εξωτερικό ιδιωτικό χρέος τον Φεβρουάριο του 2013 ξεπερνά τα 150 δισ. δολάρια ΗΠΑ. Το υπόλοιπο θεωρείται ότι αποτελεί μακροχρόνιο εξωτερικό χρέος (περίπου 75 δισ. δολάρια ΗΠΑ)».

Στις 6/6/2013 ο ΕΚΗΒΟΛΟΣ επανερχόταν εστιάζοντας στο ιδιαίτερα ευάλωτο το τραπεζικό σύστημα. Κι αυτό καθώς ο λόγος χορηγήσεων προς καταθέσεις ξεπέρασε φέτος το 100%, ενώ το εξωτερικό χρέος των τουρκικών τραπεζών είχε φθάσει στα τέλη του 2012 το 14,3% του ΑΕΠ (έναντι 8% στις παραμονές της κατάρρευσης της Lehman Brothers), δηλαδή στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 20 ετών, σύμφωνα με την Capital Economics.

Τα δύο τρίτα αυτού του χρέους θα πρέπει να αναχρηματοδοτηθούν εντός δωδεκαμήνου. Καθώς ο βραχυπρόθεσμος εξωτερικός δανεισμός αυξήθηκε κατά 70% το α΄ τρίμηνο του 2013, γίνεται κατανοητό ότι κάθε απότομος περιορισμός των εισροών κεφαλαίων θα συνιστούσε σοκ. Σημειώνεται ότι η πιστωτική επέκταση δεκαπλασιάστηκε από το 2006 και μόνο πέρυσι αυξήθηκε κατά 40% (όταν το ονομαστικό εισόδημα των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 5% έναντι πληθωρισμού 7%), υποδηλώνοντας ότι οι Τούρκοι καταναλωτές έχουν ήδη μπει στη φάση του δανεισμού μόνο για αποπληρωμή παλιότερων χρεών.

Αυτά ενόσω η τουρκική οικονομία υφίστατο τις συνέπειες των πολιτικών εξελίξεων (της πρώτης φάσης της κρίσης με αφορμή τα δραματικά γεγονότα στο πάρκο Γκεζί) και οι αγορές αποτιμούσαν για πρώτη φορά τόσο συντονισμένα την κατάσταση. 

Οι αγορές είχαν στείλει το μήνυμα 

Πάντως, οι αγορές είχαν φροντίσει από τα τέλη του 2010 - αρχές του 2011 να προειδοποιήσουν τον Ερντογάν και την Άγκυρα για τις πιθανές εμπλοκές στο τουρκικό μοντέλο ανάπτυξης. Θυμόμαστε πως περίπου εκείνη την περίοδο σημειώνονται τα πρώτα επεισόδια στις σχέσεις Άγκυρας - Τελ Αβίβ. Προειδοποιητικές βολές ξένων οίκων - σηματωρών στις οποίες είχαμε αναφερθεί εκτενώς στη στήλη. Ενδεικτική η αναφορά για την τουρκική υπερθέρμανση (Εκηβόλος 29ης/4/2011).

Ειδικότερα η RBC Capital Markets (μέλος του ομίλου Royal Bank of Canada) προειδοποιεί πως ξένοι επενδυτές κρατούν στα χέρια τους το 20% του τουρκικού χρέους μέσω της αγοράς ομολόγων, που λόγω του αδύναμου εθνικού νομίσματος παραμένει ευάλωτη σε τυχόν έξωθεν πιέσεις. Προς επίρρωσιν αυτών των επιφυλάξεων, ο Αττίλα Γεσιλαδά (οικονομολόγος της Istanbul Analytics) υπενθύμισε τελευταία (στις 27/4 στη Herald Tribune) τις προηγούμενες εκρήξεις της τουρκικής οικονομίας (το 1994 και το 2001), σημειώνοντας πως «η ανάπτυξη χρηματοδοτείται σχεδόν καθολικά μέσω ξένων πιστώσεων και αυτό είναι ιδιαίτερα επίφοβο».

Αυτά για την ώρα, καθώς το πρόβλημα μας αφορά και γιατί, όπως εκτιμούν διορατικοί αναλυτές, βρίσκεται -μόλις- στα πρώτα στάδιά του.

ΥΓ.: Ίσως η πληρέστερη οικονομική προσέγγιση της γείτονος από τον καθηγητή Κ. Μελά στο διορατικό «Μετά τον Ερντογάν, τι;» (Στ. Λυγερός - Κ. Μελάς, Εκδόσεις Πατάκη). Και ίσως -πάντα κατά την εκτίμησή μου- η πληρέστερη προσέγγιση και πολιτική ανάλυση των τελευταίων εξελίξεων από τον Σ. Καλεντερίδη, «Ο Ερντογάν είναι γυμνός;» (σε δύο μέρη, στο infognomonpolitics.blogspot.gr και στην εφημερίδα Δημοκρατία. Επίσης πολύ καλό και κατατοπιστικό το άρθρο του Β. Κεχριώτη με τίτλο «Ο πόλεμος των πιάστρων», στο http://www.chronosmag.eu/index.php/pl-ps.html.