Μπόφινγκερ-Καπούρ: Νεκρό γράμμα η τραπεζική ένωση

Ο Γερμανός οικονομολόγος Πέτερ Μπόφινγκερ συνομιλεί με τον επικεφαλής του think tank της Redefine, Σόνι Καπούρ για τα προβλήματα της ευρωζώνης, τον λάθος δρόμο της λιτότητας και τις πιθανότητες που υπάρχουν να αποχωρήσει η Γερμανία από το ευρώ. 

Sony: Πέτερ, οι αγορές είναι ήσυχες, αλλά η ευρωκρίση είναι ακόμη εδώ. Ή όχι;

Peter: Η κρίση συνεχίζεται και η ύφεση επιδεινώνεται. Eπηρεάζει όλο και περισσότερες χώρες και έχει πλέον επεκταθεί από την περιφέρεια στον πυρήνα της ευρωζώνης. Έχει επηρεάσει τη Γαλλία, η οποία είναι σε ύφεση και έχει επίσης επηρεάσει τη Γερμανία, που είδε σοβαρή κάμψη της παραγωγής της κατά το τέταρτο τρίμηνο του προηγούμενου έτους και το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος.

Sony: Όταν μιλούσαμε πριν, ανέφερες ότι αυτό μπορεί να αλλάξει την ατζέντα στη Γερμανία. Έως τώρα η κρίση δεν έχει γίνει αισθητή στη Γερμανία. Τη βλέπουν μόνο στην τηλεόραση. Αυτός δεν είναι ένας κίνδυνος που κάνει μια λύση πιο δύσκολη; Προσωπικά, όπως, το βλέπω, το θέμα έχει δύο όψεις: Από τη μια οι Γερμανοί θα συνειδητοποιήσουν ότι πρόκειται για μια συστημική κρίση και ότι δεν είναι απρόσβλητοι και γι' αυτό χρειάζεται να κάνουν κάτι διαφορετικό. Από την άλλη, υπάρχει το «ω, θεέ μου, έχουμε τα δικά μας προβλήματα και αυτές οι χώρες μας ζητούν βοήθεια. Δεν έχουμε τη δυνατότητα να τις βοηθήσουμε». Αυτό θα μπορούσε να καταστήσει λιγότερο πιθανή μια βοήθεια από τη Γερμανία. Ποιος δρόμος είναι πιο πιθανός;

Peter: Πιστεύω αρχικά ότι η γερμανική αντίδραση θα είναι αρνητική εφόσον οι εξελίξεις επηρεάσουν την αγορά εργασίας. Βλέπουμε ότι κάτι τέτοιο αρχίζει να συμβαίνει. Κατά τη γνώμη μου, αν υπάρξει η αντίληψη ότι αρχίζει να επηρεάζεται η Γερμανία, οι Γερμανοί πολιτικοί θα καταλάβουν ότι πρέπει να εγκαταλείψουν την πολιτική της λιτότητας εντός των συνόρων τους. Είμαι αισιόδοξος ότι αυτό θα ανοίξει τον δρόμο για αλλαγή του μοντέλου στη Γερμανία και από εκεί και σε ολόκληρη την ευρωζώνη. Οπότε, τελικά, αυτή η κρίση έχει τις προϋποθέσεις για να εξελιχθεί σε κάτι καλό για την Ευρώπη.

Sony: Υπάρχουν αρκετά σχόλια γύρω από το ότι τα πράγματα θα αλλάξουν σημαντικά μετά τις γερμανικές εκλογές. Είναι πιθανό κάτι τέτοιο;

Peter: Πρώτα από όλα, δεν περιμένω ότι αυτές οι εκλογές θα φέρουν σημαντική αλλαγή ηγεσίας στη Γερμανία. Εκτιμώ ότι η Άγκελα Μέρκελ θα παραμείνει καγκελάριος μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2013. Αυτό που θεωρώ πιο σημαντικό είναι ότι θα υπάρξει η συνειδητοποίηση πως ο δρόμος που ακολουθήθηκε τα τελευταία τρία χρόνια είναι λάθος και ότι έχει πολύ άσχημα αποτελέσματα για τη Γερμανία και την υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή. Το καλό με τη Μέρκελ είναι ότι στο παρελθόν επέδειξε εντυπωσιακή ευελιξία. Αισιοδοξώ ότι και εδώ θα κάνει το ίδιο.

Sony: Έναν σχεδόν χρόνο πριν η κρίση έμοιαζε πολύ οξεία και τα spreads των ομολόγων ανέβαιναν, ενώ φαινόταν πιθανό να υπάρξει τραπεζικός πανικός. Τότε ο Μ. Ντράγκι δήλωσε ότι η ΕΚΤ θα κάνει ό,τι χρειαστεί. Από τότε τα πράγματα -τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις αποδόσεις των ομολόγων, το πόσο ευάλωτες είναι οι τράπεζες και οι αγορές- βελτιώθηκαν. Αλλά αυτός ο χρόνος χρησιμοποιήθηκε σωστά;

Peter: Η επίπτωση του λόγου του Ντράγκι δείχνει ότι οι αγορές συμπεριφέρονται πραγματικά σαν πρόβατα. Δεν είναι τυχαίο ότι είχε τόσο ισχυρά αποτελέσματα χωρίς η ΕΚΤ να χρειαστεί να αγοράσει έστω και ένα ομόλογο πέρσι. Νομίζω ότι η ηρεμία που δημιουργήθηκε από τις παρεμβάσεις του επικεφαλής της τράπεζας είναι επικίνδυνη. Και αυτό γιατί μπορεί να βελτιώθηκε η θέση των χρηματοοικονομικών αγορών, αλλά τα υπάρχοντα προβλήματα στην ευρωκρίση δεν επιλύθηκαν. Παρά αυτήν τη σχετικά ήρεμη περίοδο για τις αγορές, εξακολουθούμε να έχουμε μακροοικονομική κρίση, μια ύφεση σε εξέλιξη και μια διαρκή τραπεζική κρίση με όλο και περισσότερα δάνεια να εξελίσσονται σε «κακά».

Επίσης, η κρίση κρατικού χρέους δεν βελτιώνεται αφού οι λόγοι χρέους προς GDP αυξάνονται παντού. Νομίζω ότι είναι πρόβλημα το ότι οι πολιτικοί δεν χρησιμοποίησαν την ανάσα που τους πρόσφερε ο Ντράγκι για να προχωρήσουν με δημοσιονομική ενοποίηση. Πολιτικά δεν έχει αλλάξει τίποτα. Αν θέλεις να βγάλεις την ΕΚΤ από τον ρόλο του διασώστη του ευρώ, μπορείς να το κάνεις μόνο μέσω της δημοσιονομικής ενοποίησης. Αυτό απαιτεί αρκετό χρόνο, είναι δύσκολο και θα έπρεπε να είχε αρχίσει σύντομα, το καλοκαίρι του 2012. Ένας ολόκληρος χρόνος χάθηκε και αυτό δεν είναι καλό.

Sony: Έχω δίκιο όταν σκέφτομαι ότι η τραπεζική ένωση από την εντύπωση ότι θα αποτελέσει πανάκεια για όλα μας τα προβλήματα ουσιαστικά κατέληξε σήμερα νεκρό γράμμα; Δεν είναι όλες αυτές οι παράμετροι της τραπεζικής ένωσης που θα μπορούσαν πραγματικά να βοηθήσουν να νικηθεί η τρέχουσα κρίση από τη φύση τους δημοσιονομικές;

Peter: Ναι, φυσικά. Το πρόβλημα είναι ότι έχουμε όλοι αυτήν την κληρονομιά χρεών στους ισολογισμούς των τραπεζών ώστε ακόμη και τώρα η ποιότητα των λογιστικών τους στοιχείων επιδεινώνεται καθώς η κρίση συνεχίζεται. Έχουμε αυτήν τη σχέση εξάρτησης ανάμεσα στις κυβερνήσεις και τις τράπεζες και αυτό είναι κάτι που πρέπει να αλλάξει. Η γερμανική προσέγγιση «δεν θέλουμε να έχουμε κάποια ευθύνη για παλιό χρέος» σημαίνει ότι η τραπεζική ένωση έχει χτιστεί ακριβώς σε αυτήν την αρχή της «καθόλου βοήθειας».

Η λύση πρέπει να περιλαμβάνει, φυσικά, την αναγνώριση της εθνικής υποχρέωσης των κυβερνήσεων να αναδιαρθρώσουν τις τράπεζές τους, και τη στήριξή τους αν κάτι τέτοιο υπερφορτώσει τη δημοσιονομική ικανότητα των κρατών. Ωστόσο, αν το ποσό του χρέους που δημιουργήθηκε από την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών είναι πολύ υψηλό, θα πρέπει να εξεταστεί η επιβολή εφάπαξ φόρου εισοδήματος - ειδικά στις χώρες που είναι υπεύθυνες για το χρέος αυτό. Ως ακραία λύση, θα μπορούσε να υπάρξει ένας γενικός ευρωπαϊκός φόρος για να αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα.

Sony: Τι γίνεται με την αναδιάρθρωση των χρεών μεγάλης κλίμακας; Έχουμε καθυστερήσει; Έχουν οι υποχρεώσεις επιβαρύνει πολύ τους δημόσιους ισολογισμούς ή είναι ακόμη πιθανό να έχουμε μια εφάπαξ αναδιάρθρωση εκείνου του χρέους που προφανώς δεν γίνεται να πληρωθεί ούτε για τις τράπεζες, ούτε και για τα κράτη;

Peter: Νομίζω ότι αυτό θα είναι καταστροφή, γιατί ξέρουμε ότι πολλές τράπεζες έχουν equity ratios μόλις 2-4%, οπότε δεν υπάρχει μεγάλο περιθώριο για bail in σε κατόχους ομολόγων και μεγαλοκαταθέτες. Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε μια αλυσίδα αντιδράσεων και φυγή κεφαλαίων. Παράλληλα, θα κατέληγε να πλήξει το συνταξιοδοτικό σύστημα, τις δημοτικές αρχές κ.λπ.

Νομίζω ότι ένας τέτοιος δρόμος θα ήταν λανθασμένος. Θα πρέπει πραγματικά να κρατήσουμε τις τράπεζες φερέγγυες και να προσπαθήσουμε να λύσουμε το πρόβλημα με την ανακεφαλαιοποίησή τους από τις κυβερνήσεις και, αν είναι απαραίτητο, να χρηματοδοτηθεί η διαδικασία μέσω φορολόγησης του πλούτου.

Sony: Η σημερινή προσέγγιση δεν μπορεί να συνεχιστεί. Σωστά; Κάτι πρέπει να αλλάξει, αλλιώς θα καταλήξουμε στη διάλυση του ευρώ.

Peter: Η συνέχιση της πρακτικής αυτής απλώς φέρνει την ευρωζώνη βαθύτερα στην κρίση, ενώ αυξάνει την ανεργία. Θεωρώ ότι αυτό είναι επικίνδυνο πολιτικά και οικονομικά.

Η πολιτική ηγεσία σε αρκετές χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα θα προτιμήσει ίσως να βγει η χώρα από το ευρώ από το να προχωρήσει σε μείωση μισθών κατά 10-20%, κίνηση που θα επιδείνωνε τα προβλήματα χρέους, τα τραπεζικά προβλήματα και όλα τα άλλα. Δεν αρκεί να δώσουμε στις χώρες περισσότερο χρόνο για να μειώσουν τα ελλείμματά τους. Είναι σημαντικό να πούμε «όχι άλλα μέτρα λιτότητας» και μετά να αναρωτηθούμε «πώς μπορούμε να ξεκινήσουμε κάποια αναπτυξιακά μέτρα και πώς μπορούμε να βρούμε χρήματα για να χρηματοδοτήσουμε τις δαπάνες (γιατί αυτό χρειάζεται όταν υπάρχει κρίση)».

Sony: Υπάρχει περίπτωση να φτάσουμε σε σημείο όπου η Γερμανία θα θέλει φύγει από την ένωση ή άλλες χώρες θα της ζητήσουν ευγενικά να αποχωρήσει;

Peter: Δεν νομίζω ότι οι πολιτικές δυνάμεις στη Γερμανία θα οραματίζονταν ποτέ έξοδο από το ευρώ. Νομίζω ότι είναι κάτι που μπορούμε να αποκλείσουμε 100%. Είναι πιο πιθανό μεμονωμένα χώρες (ας πούμε Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία) να αποφασίσουν να αποχωρήσουν, φτιάχνοντας μια δική τους νομισματική ένωση και φεύγοντας από το ευρώ.

Η πιο πιθανή εξέλιξη είναι μία χώρα να αποφασίσει να φύγει από το ευρώ και αυτό να δημιουργήσει τη δυναμική σε άλλες να αναρωτηθούν αν είναι καλύτερο για εκείνες να παραμείνουν ή να φύγουν.