Η Γενική Συνομοσπονδία των Πορτογάλων Εργαζομένων πραγματοποίησε διαδηλώσεις στις 29 Σεπτεμβρίου και ανακοίνωσε ότι και νέες διαδηλώσεις θα γίνουν στο πρώτο ήμισυ του Οκτωβρίου. Οι κινητοποιήσεις αυτές λαμβάνουν χώρα ως αντίδραση στα μέτρα λιτότητας που εφαρμόζει η πορτογαλική κυβέρνηση.

Η οικονομική κρίση της Πορτογαλίας βάζει σε κίνδυνο την πολιτική και κοινωνική σταθερότητα που «απολάμβανε» η χώρα από τότε που ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Pedro Passos Coelho τον Ιούνιο του 2011. Η εντεινόμενη αστάθεια θα μπορούσε να επηρεάσει τις διαπραγματεύσεις της Λισαβόνας με τους δανειστές της και να επιδεινώσει την αβεβαιότητα σε ό,τι αφορά την κρίση στην ευρωζώνη.

Όπως σημειώνει η Stratfor, από τότε που ανέλαβε την εξουσία το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα του Passos Coelho βάσισε την ισχύ του σε τέσσερις παράγοντες:

Ο πρώτος ήταν η αδυναμία του αντιπολιτευτικού κόμματος των Σοσιαλιστών. Οι Σοσιαλιστές αμφισβητήθηκαν σε μεγάλο βαθμό διότι είχαν τα ηνία της εξουσίας όταν η Λισαβόνα αναγκάστηκε να ζητήσει διάσωση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Έχοντας χάσει τις εκλογές το 2011, όχι μόνο δεν ήταν δημοφιλείς στους Πορτογάλους ψηφοφόρους, αλλά έπρεπε και να στηρίξουν τη νέα κυβέρνηση στη διαχείριση του πακέτου διάσωσης που είχαν αιτηθεί.

Δεύτερον, η κυβέρνηση του Passos Coelho επωφελήθηκε του διχασμού των δύο μεγαλύτερων εργατικών συνδικάτων της Πορτογαλίας. Η Γενική Ένωση Εργαζομένων (General Union of Workers) υποστήριζε τη νέα κυβέρνηση, ενώ η Γενική Συνομοσπονδία Πορτογάλων Εργαζομένων (General Confederation of Portuguese Workers) ήταν αντίθετη. Ο διχασμός αυτός σήμαινε ότι οι απεργίες των εργαζομένων κατά τους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης του Passos Coelho ήταν λίγες.

Τρίτον, ο πορτογαλικός πληθυσμός δέχθηκε με σχετική ψυχραιμία τον πρώτο γύρο μέτρων λιτότητας που εφάρμοσε η κυβέρνηση. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, ο Passos Coelho παραδέχθηκε ότι η νέα κυβέρνηση θα πρέπει να προχωρήσει σε περικοπές δαπανών και οι ψηφοφόροι αρχικά στήριξαν τις αποφάσεις.

Τέλος, η Πορτογαλία ελάμβανε συνεχώς στήριξη από τους διεθνείς δανειστές της. Το υπουργικό συμβούλιο του Passos Coelho ανέπτυξε καλή σχέση με τους εκπροσώπους της τρόικας και η Λισαβόνα εφάρμοσε τις περισσότερες από τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις που ζητήθηκαν. Όταν η οικονομία της Πορτογαλίας άρχισε να παρουσιάζει σημαντική υποχώρηση, η τρόικα έδειξε κάποια ελαστικότητα σε ό,τι αφορούσε την επίτευξη των στόχων για τη μείωση του ελλείμματος.

Εντεινόμενη αστάθεια

Αυτοί οι πυλώνες της ισχύος της νυν κυβέρνησης βρίσκονται πλέον σε κίνδυνο. Τον Ιούλιο, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Πορτογαλίας ακύρωσε κυβερνητικό σχέδιο για την κατάργηση των επιδομάτων για τους εργαζόμενους και τους συνταξιούχους του δημόσιου τομέα. Αυτή η απόφαση ανάγκασε τη Λισαβόνα να βρει εναλλακτικούς τρόπους για να μειώσει τα κόστη εργασίας και να περικόψει τις δημόσιες δαπάνες, προκειμένου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της τρόικας.

Στις 7 Σεπτεμβρίου, ο Passos Coelho ανακοίνωσε σχέδιο για αύξηση του ποσοστού των κοινωνικών συνεισφορών από εργαζόμενους στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα στο 18% του μηνιαίου μισθού τους, από 11% προηγουμένως. Οι περισσότερες πολιτικές και κοινωνικές ομάδες της Πορτογαλίας απέρριψαν το σχέδιο αμέσως. Στις 15 Σεπτεμβρίου, περίπου 100.000 άτομα διαδήλωσαν στη Λισαβόνα. Το σχέδιο κινδύνεψε να απορριφθεί ακόμα και από την κυβέρνηση, καθώς το Δημοκρατικό και Κοινωνικό Κέντρο, που συμμετέχει στην κυβέρνηση συνασπισμού, απείλησε να το καταψηφίσει.

Μετά την ανακοίνωση του Passos Coelho, η κριτική κατά της κυβέρνησης επεκτάθηκε και σε άλλα θέματα. Ο πορτογαλικός πληθυσμός αρχίζει να ενοχλείται όλο και περισσότερο από τις πολιτικές λιτότητας της κυβέρνησης. Εν τω μεταξύ, η οικονομία της χώρας βρίσκεται σε ύφεση και αναμένεται να συρρικνωθεί κατά 3% το 2012 και να συνεχίσει να συρρικνώνεται το 2013. Η ανεργία στη χώρα βρίσκεται στο επίπεδο-ρεκόρ του 15%.

Υπό την αυξανόμενη κοινωνική και πολιτική πίεση, η κυβέρνηση ανακοίνωσε στις 22 Σεπτεμβρίου ότι απέρριψε τα σχέδιά της για μεταβολή στο ποσοστό των κοινωνικών συνεισφορών. Αν και αυτή η ανακοίνωση απέτρεψε μεγαλύτερη πολιτική και κοινωνική κρίση βραχυπρόθεσμα, η Λισαβόνα αντιμετωπίζει ένα μέλλον γεμάτο προκλήσεις.

Μετά την απόρριψη των δύο τελευταίων σχεδίων οικονομικής μεταρρύθμισης, η πορτογαλική κυβέρνηση έχει αναγκαστεί να αναζητήσει νέους τρόπους ώστε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των δανειστών της. Ένας νέος γύρος φορολογικών αυξήσεων είναι ιδιαίτερα πιθανός. Η Πορτογαλία δίνει μάχη με τον χρόνο, καθώς η τρόικα πρέπει να εγκρίνει τα μέτρα μεταρρύθμισης της Λισαβόνας προτού δώσει το πράσινο φως για την εκταμίευση της επόμενης δόσης του δανείου, ύψους 4,3 δισ. ευρώ, στα μέσα Οκτωβρίου. Επιπλέον, ο προϋπολογισμός του 2013 -το προσχέδιο του οποίου αναμένεται μέχρι τις 15 Οκτωβρίου- πιθανότατα θα περιλαμβάνει και επιπρόσθετα μέτρα λιτότητας. Αυτό θα εξοργίσει τα συνδικάτα, την αντιπολίτευση αλλά και τον λαό.

Μέχρι πριν από λίγους μήνες, η πορτογαλική κυβέρνηση λάμβανε τις αποφάσεις της σε ένα περιβάλλον σχετικής κοινωνικής και πολιτικής ηρεμίας. Τώρα, όμως, η αντιπολίτευση δείχνει να ενισχύεται στις δημοσκοπήσεις και έχει αρχίσει να επικρίνει ανοικτά την κυβέρνηση. Επιπλέον, η δυσαρέσκεια των εργαζομένων έχει οδηγήσει τα συνδικάτα που βρίσκονταν κοντά στην κυβέρνηση να αρχίζουν να αποστασιοποιούνται από τον Passos Coelho. Αυτό θα κάνει ακόμα πιο ριψοκίνδυνες τις προσπάθειες της Λισαβόνας να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των δανειστών.

Οι ευρύτερες επιπτώσεις των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η Πορτογαλία

Αν και η οικονομία της Πορτογαλίας είναι σχετικά μικρή, συνδέεται άμεσα με την Ισπανία σε όρους εμπορίου και παρουσίας των ισπανικών τραπεζών στη χώρα. Σε μια περίοδο όπου η Μαδρίτη βρίσκεται στο επίκεντρο της κρίσης στην ευρωζώνη, η περαιτέρω πολιτική παράλυση στην Πορτογαλία θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά την Ισπανία, λόγω των ισχυρών οικονομικών δεσμών των δύο χωρών. Επιπλέον, μια ένταση της κοινωνικής αστάθειας στην Πορτογαλία θα υπονόμευε την αξιοπιστία της τρόικας, διότι η Πορτογαλία (μαζί με την Ιρλανδία) θεωρούνταν «επιτυχημένη ιστορία» σε ό,τι αφορά την εφαρμογή των οικονομικών μεταρρυθμίσεων.

Η Πορτογαλία σχεδιάζει να επιστρέψει στις αγορές ομολόγων στα τέλη του 2013, όμως τα σχέδιά της αυτά μπορεί να τεθούν σε κίνδυνο από την πολιτική αστάθεια. Αυτό θα μπορούσε να αυξήσει την πιθανότητα να υπάρξει ανάγκη για δεύτερο πακέτο διάσωσης, που θα αύξανε το κόστος δανεισμού για άλλες χώρες της ευρωπεριφέρειας.

Τα γεγονότα αυτά δείχνουν ότι οι καταστάσεις στην Πορτογαλία και στην Ισπανία αρχίζουν να μοιάζουν όλο και περισσότερο με την κατάσταση της Ελλάδας: οι διεθνείς δανειστές και ο εγχώριος πληθυσμός πιέζουν σε αντίθετες κατευθύνσεις, αποσταθεροποιώντας σημαντικά την κυβέρνηση και μειώνοντας το περιθώριο που έχει η κυβέρνηση για να δράσει. Η αρχική στρατηγική της Λισαβόνας ήταν να συμμορφωθεί αυστηρά με τις απαιτήσεις της τρόικας. Αυτή η στρατηγική ήταν σχετικά επιτυχημένη, καθώς δόθηκε στη Λισαβόνα ένας πιο ευέλικτος στόχος από τους δανειστές της ως αντάλλαγμα. Ωστόσο, αυτή η στρατηγική οδηγεί και σε εσωτερικές αναταραχές.

Συνεπώς, η Πορτογαλία είναι πιθανόν να ζητήσει από την τρόικα ακόμα μεγαλύτερη ευελιξία, έτσι ώστε η Λισαβόνα να μπορέσει να καθησυχάσει τις πολιτικές και κοινωνικές εντάσεις στο εσωτερικό της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ενδέχεται να αποδεχθούν αίτημα της Λισαβόνας για πιο βραδεία εφαρμογή των οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Το ερώτημα είναι εάν αυτές οι παραχωρήσεις θα είναι αρκετές για να εξευμενίσουν τον πορτογαλικό λαό και τις διεθνείς αγορές, τα συμφέροντα των οποίων είναι ευθέως αντίθετα…