Ο «δεκάλογος» της φορολογικής μεταρρύθμισης

Δέκα βασικές επισημάνσεις για τη μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος. Πώς θα αποφύγουμε τις γκάφες του παρελθόντος. Η τεχνολογία, οι «άνθρωποι του συστήματος» και η εθνική φορολογική ιδιομορφία!

Δημοσιεύθηκε: 28 Αυγούστου 2012 - 07:41

του Κων/νου Μαρκάζου*

Ο «δεκάλογος» της φορολογικής μεταρρύθμισης

Η φορολογική μεταρρύθμιση είναι από τα πρώτα θέματα στη λίστα των κυβερνητικών δράσεων. Εξαγγελίες περί «φορολογικής μεταρρύθμισης» έχουν κάνει όλες οι κυβερνήσεις των τελευταίων 30 ετών χωρίς καμία εξαίρεση, με φτωχά ή και αντιφατικά αποτελέσματα. Χρήσιμο είναι να ανιχνεύσουμε τους κρίσιμους παράγοντες επιτυχίας, τους όρους και τους περιορισμούς μιας τόσο ζωτικής μεταρρύθμισης.

1. Το διαρκές ζητούμενο (τουλάχιστον έτσι πάντα εξαγγέλλεται) είναι το ελληνικό φορολογικό σύστημα να γίνει λιγότερο πολύπλοκο και σταθερότερο. Το γιατί αλλάζει διαρκώς έχει την εξήγησή του, αλλά δεν έχει και μεγάλη σημασία να το αναλύσουμε. Η προσδοκία να σταματήσουν τα νομοθετικά μπαλώματα στους νόμους και να δημιουργηθεί ένα απλούστερο φορολογικό σύστημα είναι μια γενική κατεύθυνση, στην οποία έχουν αναφερθεί αρκετοί, όπως και ο νυν υφυπουργός Οικονομικών, η παρουσία του οποίου αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα των κυβερνητικών συνθέσεων καθώς προέρχεται από την αγορά. Θα πρέπει όμως ταυτόχρονα να αναφερθεί ότι πουθενά στον κόσμο η φορολογική νομοθεσία δεν είναι απλή.

Η πολυπλοκότητα των συναλλαγών σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, η απελευθέρωση της ροής των κεφαλαίων, οι νέες τεχνολογίες σε συνδυασμό με την ευρηματικότητα των φορολογούμενων και των επενδυτών, επιτρέπουν σε ολοένα και περισσότερους να δραπετεύουν ακόμα και από τις καλύτερες κρατικές εισπρακτικές τσιμπίδες.

Το φορολογικό πλαίσιο μπορεί να γίνει απλό και (κυρίως) λειτουργικό και κατανοητό, αλλά όχι απλούστερο. Είναι συνεπώς προτιμότερο να επιδιώξουμε περισσότερο τη σταθερότητα από την (επίσης απαραίτητη) απλοποίηση.

2. Ο βασικότερος περιορισμός σήμερα είναι η απουσία δυνατότητας απώλειας εσόδων. Όμως, το γεγονός ότι συγκεκριμένες κατηγορίες εσόδων βρίσκονται σε εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο δημιουργεί ένα παράθυρο ευκαιρίας για τη λήψη μέτρων χωρίς τον φόβο μείωσης των εισπραττόμενων φόρων. Σήμερα είναι η καταλληλότερη εποχή για να αναπροσαρμοστούν διάφοροι συντελεστές προς τα κάτω (εταιρικών κερδών, φορολογίας περιουσίας, μεταβιβάσεων) με ταυτόχρονη αποφασιστική διεκδίκηση από τη μεριά του κράτους της δήλωσης των περιουσιακών στοιχείων και των πραγματικών εισοδημάτων πολλών κατηγοριών φορολογούμενων, που μόνο τέτοιοι δεν μπορούν να χαρακτηρίζονται όταν δηλώνουν κάθε χρόνο το εκάστοτε αφορολόγητο όριο.

3. Οι χρονικοί περιορισμοί πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν γιατί υπάρχουν φορολογικοί στόχοι που μόνο σταδιακά μπορούν να επιτευχθούν, όσο και αν βιαζόμαστε. Είναι αυταπάτη (ή συνειδητή παραπλάνηση) να πιστεύουμε ότι θα διευρυνθεί απότομα η φορολογική βάση απλώς και μόνο επειδή είναι άδικο τα έκτακτα εισπρακτικά μέτρα να φορολογούν τους ήδη φορολογημένους. Δεν είναι όμως αδύνατον, αντιθέτως είναι απαραίτητο, να επιτευχθούν άμεσες ριζικές αλλαγές.

4. Προϋπόθεση οποιασδήποτε επιτυχίας είναι η ύπαρξη πλάνου, που θα περιγράφει κάθε βραχυπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο στόχο. Στους πρώτους θα περιλαμβάνονται και «γρήγορες νίκες» καθώς και ώριμα βήματα (όπως η κατάργηση εκατοντάδων υφιστάμενων παραλογισμών), ενώ οι μακροπρόθεσμοι στόχοι (όπως η αλλαγή σχέσης έμμεσων-άμεσων φόρων ή η αύξηση της εθελοντικής φορολογικής συμμόρφωσης) θα μετρώνται σε τακτά χρονικά διαστήματα και θα οδηγούν σε προσαρμογές του πλάνου.

5. Αναγκαία συνθήκη ακόμα και της παραμικρής βελτίωσης του φορολογικού συστήματος είναι η κατάργηση κάθε εθνικής φορολογικής ιδιομορφίας. Οι ελληνικές ευφάνταστες μοναδικότητες καταδικάζουν τη χώρα σε ουραγό σε όλες τις διεθνείς αξιολογήσεις, στη μείωση της ήδη χαμένης αξιοπιστίας μας και σε άπνοια επενδύσεων. Ο Κώδικας Βιβλίων και Στοιχείων (ΚΒΣ) είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα που συμπυκνώνει τις περισσότερες από τις ιδιομορφίες "made in Greece".

6. Το κομβικότερο σημείο για τη μείωση της φοροδιαφυγής είναι το περιουσιολόγιο. Ας διαγράψουμε το πώς αποκτήθηκε ο πλούτος σε ένα παρελθόν που δεν μπορούμε να αλλάξουμε, και ας μάθει επιτέλους η εφορία το ύψος της περιουσίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό όλων των φορολογούμενων. Το πόθεν έσχες φορολογεί τους αδύναμους ή τους αφελείς και όχι τους μεγαλοφοροδιαφεύγοντες που έχουν τρόπους να αλλάζουν την πηγή, τον χρόνο, τον τόπο και το υποκείμενο της φορολογίας με τη βοήθεια των καλύτερων συμβούλων. Για τους πλούσιους και τις μεγάλες ξένες εταιρείες και την καταπολέμηση του transfer pricing χρειάζεται ξεχωριστή οργάνωση, που πρέπει να στηριχθεί σε ανθρώπους εκτός του υπουργείου Οικονομικών.

7. Οι φορολογικές ρυθμίσεις δεν πρέπει να είναι πρωτότυπες. Πολλές χώρες έχουν αντιμετωπίσει πριν από εμάς παρόμοια προβλήματα. Μπορούμε κάλλιστα να αντιγράψουμε τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές και να αποφύγουμε εθνικές τραγωδίες με ερασιτεχνισμούς όπως οι αποδείξεις και η φοροκάρτα. Κάθε νέο μέτρο θα πρέπει να λειτουργεί επιτυχημένα σε τουλάχιστον μία χώρα με παρόμοιο επίπεδο ανάπτυξης.

8. Το να πιστεύουμε ότι η τεχνολογία είναι πανάκεια στη λύση των φορολογικών προβλημάτων είναι δόγμα μειωμένης αξιοπιστίας. Φυσικά και οι ηλεκτρονικές διασταυρώσεις είναι (σχεδόν πάντα) αποτελεσματικές, αλλά συγχέουμε την αστρονομία με την αστρολογία όταν κάποιοι ονειρεύονται έναν τεράστιο κρατικό υπερυπολογιστή, ο οποίος θα είναι on line συνδεδεμένος με χιλιάδες επιχειρήσεις και θα πιστοποιεί ηλεκτρονικά αυθεντικά τιμολόγια ή θα επικοινωνεί με εκατομμύρια ταμειακές μηχανές. Αν τέτοια μεγαλεπήβολα σχέδια «καταφέρουν» να υλοποιηθούν, εκτός της σπατάλης πόρων, μάλλον θα ρίξουν αλάτι στην πληγή της φοροδιαφυγής μέσω του χάους που θα δημιουργηθεί.

Τέτοιες ιδέες συλλαμβάνονται υπό την επήρεια της αυταπάτης της τεχνολογικής παντοδυναμίας κατόπιν ισχυρών δόσεων άγνοιας της πραγματικότητας. Πολλά από τα φορολογιστικά νομοθετήματα, που συνήθως ακολουθούνται από πολλές και αντιφατικές ερμηνευτικές εγκυκλίους που προσπαθούν να καλύψουν την απόσταση μέχρι την πραγματικότητα, θα είχαν αποφευχθεί αν λειτουργούσε προληπτικά ένας μηχανισμός από επαγγελματίες από τον επιχειρηματικό χώρο οι οποίοι αντιλαμβάνονται prima vista το εφικτό ή το ανέφικτο εφαρμογής νέων μέτρων.

Έτσι δεν θα ονειρευόταν κανένας υπουργός «κινήματα αποδείξεων» σε μέτρα που μείωσαν τους φόρους χωρίς να αυξήσουν τα δηλωθέντα εισοδήματα, ούτε θα νομοθετούσαμε το κυνήγι του φαντάσματος της υπεραξίας των μετοχών. Ταυτόχρονα, δεν είναι δυνατόν να λοιδορούμε την τεχνογνωσία των ξένων επειδή «δεν ξέρουν την ελληνική πραγματικότητα», όταν το ζητούμενο είναι να αλλάξουμε τη μιζέρια.

9. Να στηριχτούμε στις νέες γενιές και στους ανθρώπους που σήμερα είναι έξω από τους μηχανισμούς αλλάζοντας τους ρόλους τους. Η αλλαγή νοοτροπίας δεν εκβιάζεται σε ώριμους ανθρώπους. Οι νέοι άνθρωποι είναι κινητήρια δύναμη αλλαγών γιατί δεν έχουν φθαρεί από την αρχαία σκουριά άρρωστων συστημάτων. Είναι προτιμότερο να δημιουργήσουμε συστήματα από την αρχή από το να προσπαθούμε να διορθώσουμε (αδιόρθωτες) οργανώσεις που έχουν ρίζες δεκαετιών. Δημιουργώντας ανταγωνιστικά-παράλληλα συστήματα στο φορολογικό μηχανισμό (όπως συλλογής φόρων, ελέγχων, υποβολής και αποθήκευσης στοιχείων) απελευθερώνονται δυνάμεις και μειώνεται υπό προϋποθέσεις η διαφθορά. Τελευταία έχουν γίνει σωστά βήματα αξιοποίησης των λογιστών, που πάντα θα παίζουν κρίσιμο ρόλο, όπως το φορολογικό πιστοποιητικό, η υπογραφή των λογιστικών διαφορών, η υποβολή ηλεκτρονικά των δηλώσεων.

Η υπεύθυνη χρησιμοποίηση των λογιστών στην Ελλάδα, που στην πλειονότητά τους διαθέτουν τις κατάλληλες γνώσεις, θα άλλαζε τις ισορροπίες. Οι λογιστές έχουν κάθε συμφέρον να προστατεύσουν την επαγγελματική τους υπόσταση, που είναι και το μοναδικό τους επαγγελματικό ενεργητικό, όταν θα αναγκαστούν ελεγχόμενοι με σύστημα ποινών και θα σταματήσουν να εμφανίζονται οι ίδιοι στις πρώτες θέσεις της φοροδιαφυγής για τα εισοδήματά τους.

10. Να καταργηθούν όλοι οι φόροι υπέρ τρίτων χωρίς καμία εξαίρεση. Τα κεκτημένα κάποιων προνομιούχων ομάδων υπονομεύουν κάθε έννοια δικαιοσύνης ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες και καθιστούν ανισόρροπο και το ασφαλιστικό και το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας. Τα έσοδα από πόρους, δικαιώματα, δικόσημα, ποσοστά, αγγελιόσημα αποτελούν προείσπραξη των φόρων που θα επιβαρύνουν τις μελλοντικές γενεές.

Στο σημείο αυτό φτάνουμε στα κρίσιμα ερωτήματα: ποιοο εισηγούνται και ποιοι εφαρμόζουν τις αλλαγές; Στην Ελλάδα στα χρόνια της κρίσης κινητήρια δύναμη των αλλαγών είναι η τρόικα.

Αυτό δεν είναι δυνατόν να συνεχιστεί και πρέπει να αντικατασταθεί από τις (άφθονες) εγχώριες κατάλληλες δυνάμεις. Όπως αποδείχθηκε και με το πρόσφατο φιάσκο του πορίσματος της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής για κατάργηση του ΚΒΣ τον περασμένο Οκτώβριο, στην πραγματικότητα οι δυνάμεις οι οποίες επιθυμούν τη διατήρηση του σημερινού φορολογικού πλαισίου είναι περισσότερες και πολύ ισχυρότερες σε επιρροή από αυτούς που πιστεύουν σε αλλαγές. Είναι μοιραίο λάθος να ζητάμε από ανθρώπους που στην πραγματικότητα δεν συμφωνούν να ηγηθούν ριζικών μεταρρυθμίσεων, οι οποίες αναγκαστικά περιλαμβάνουν ρήξεις ή και περιορισμούς προνομίων.

Αντιθέτως, πρέπει οι αλλαγές υποχρεωτικά να προταθούν από ανεξάρτητες αρχές και επιτροπές και να υπάρξουν εναλλακτικοί μηχανισμοί και πόροι στην εφαρμογή τους, αν θέλουμε να υπάρχει ουσιαστικό αποτέλεσμα και όχι ημίμετρα που απλώς ανακυκλώνουν προβλήματα. Είναι σωστή η πρόταση του Α. Παπαδόπουλου για συγκρότηση Ομάδων Διοικήσεως Έργου, που θα αξιοποιούν τη (λιμνάζουσα) τεχνοκρατική γνώση στη χώρα. Είναι αδύνατον η σημερινή δημόσια διοίκηση στην κατάσταση στην οποία βρίσκεται να μπορέσει να ανταποκριθεί στη συνθετότητα και πολυπλοκότητα ριζικών αλλαγών. Απαιτούνται παρακαμπτήριοι δρόμοι (bypass) και δομές έξω από μια ημιπαράλυτη δημοσιοϋπαλληλία.

Η κρίση έχει και τα οφέλη της: Πρώτον, άνοιξε στα σοβαρά η συζήτηση για θέματα που ήταν ταμπού, ενώ γίνονται και μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα βελτιωθούν θεαματικά αν φτάσουμε στο επίπεδο να μην αποτελούν το προϊόν εκβιασμού από ξένους. Η επικρατούσα εντύπωση στα φορολογικά θέματα είναι ότι «οι κυβερνήσεις δεν θέλουν να πιάσουν τους φοροδιαφεύγοντες». Αυτό δεν είναι ακριβές. Τα εκατομμύρια των Ελλήνων που φοροδιαφεύγουν δεν «πίεσαν» ποτέ το πολιτικό σύστημα να μειώσει τη φοροδιαφυγή, γιατί αυτό θα είχε προσαρμοστεί όπως έχει κάνει σε εκατοντάδες άλλα θέματα. Το βέβαιο είναι ότι δεν θα βρεθεί καμία λύση από τις παραφιλολογίες τηλεοπτικών φορομαϊντανών, παρά μόνο με σοβαρό σχεδιασμό, ό,τι αυτός περιλαμβάνει.

Δεύτερον, μας αναγκάζει ως κοινωνία να επιλέξουμε τι θέλουμε. Στα φορολογικά αυτό μεταφράζεται στο τι και πόσο θέλουμε να φορολογείται και αν θα πληρώσουν και άλλοι εκτός από τους ήδη φορολογούμενους που αυτοοικτίρονται σαν θύματα. Θέλουμε πόθεν έσχες ή θα το αναστέλλουμε ανά τακτά χρονικά διαστήματα και για συγκεκριμένες περιπτώσεις, αναστέλλοντας ταυτόχρονα και τη λογική;

Θέλουμε να ξέρει η εφορία όλα (και εννοούμε όλα) τα περιουσιακά μας στοιχεία ή όχι; Θέλουμε να πληρώνουμε φόρους ή μόνο όταν δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς; Θέλουμε να μην έχουμε ελλείμματα τα οποία ισούνται (εξ ορισμού) με μελλοντικούς φόρους; Αν δεν απαντηθούν επαρκώς (όχι απαραίτητα συναινετικά) τέτοια ερωτήματα, θα συνεχίσουμε να βιώνουμε ανερμάτιστες και ατελέσφορες φοροπεριπέτειες.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.

**Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τον αρθρογράφο; Τι γνώμη έχετε;

To Εuro2day.gr ενθαρρύνει τον διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες. Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψή σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό, διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.