Ζωώδη ένστικτα και οικονομικές καταστροφές

Αλαζονεία και διάφορες μανίες είναι αρχέγονα ένστικτα που είχαν υποτιμηθεί καθώς είναι συχνά υπεύθυνα για οικονομικές καταστροφές. Όμως πρέπει πλέον να λαμβάνονται σοβαρά υπ’ όψιν στη χάραξη οικονομικής πολιτικής.

Δημοσιεύθηκε: 18 Ιανουαρίου 2011 - 07:49

του Νικολάου Φίλιππα*

Ζωώδη ένστικτα και οικονομικές καταστροφές

Για περισσότερα από 50 χρόνια η χρηματοοικονομική θεωρία βασιζόταν στην υπόθεση ότι οι επενδυτές συμπεριφέρονται ορθολογικά (rational investors) και πως οι αγορές είναι αποτελεσματικές (efficient markets).

Οι αλλεπάλληλες κρίσεις και οι διαμορφωθείσες φούσκες (bubbles) έδειξαν τους περιορισμούς της θεωρίας αυτής. Ως αποτέλεσμα, τα τελευταία χρόνια, ερευνητές της ψυχολογίας ανακάλυπταν ότι οι άνθρωποι συμπεριφέρονται μη ορθολογικά. Γνωστικά λάθη και συναισθήματα οδηγούν σε λανθασμένες επενδυτικές επιλογές.

Τα σφάλματα αυτά περιγράφονται και αναλύονται διεξοδικά στο εξαιρετικό πρόσφατο βιβλίο των καθηγητών Akerlof-Shiller (2009) με τίτλο "Animal Spirits", ο οποίος θα μπορούσε να μεταφραστεί "ζωώδη ένστικτα".

Η αλαζονεία, η απληστία, η διαφθορά, η άγνοια, ο φόβος, η συμπεριφορά της αγέλης, ο πανικός και οι μανίες είναι αρχέγονα ένστικτα και συχνά υπεύθυνα για μια σειρά οικονομικών καταστροφών τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα.

H τουλιπομάνια τον 17ο αιώνα, η υπόθεση της Enron στην εποχή μας, το πρόσφατο σκάνδαλο Μάντοφ, η συγχώνευση της RBS με την ABN AMRO, η κρίση του Μεξικού (1994), οι αλλεπάλληλες φούσκες των ακινήτων, η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση και η κρίση χρέους των PIIGS (Portugal, Ireland, Italy, Greece, Spain) αποτελούν μόνο μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα οικονομικών υπερβολών, με καταστροφικές συνέπειες στον τρέχοντα αλλά και στον μελλοντικό πλούτο των αντίστοιχων κοινωνιών (negative wealth effect).

Η υπερβολική μόχλευση (leverage) και η συσσώρευση πλούτου στα χέρια λίγων ανθρώπων και οργανισμών "απελευθέρωσε" τα ζωώδη ένστικτα και αυτά απεικονίστηκαν σε ανάλογες συμπεριφορές. Πώς όμως θα μπορούσαν τα πράγματα να είναι διαφορετικά όταν κορυφαίος διαχειριστής hedge fund έλαβε αποδοχές που φτάνουν τα 5,7 δισ. δολ. για τα έτη 2007 και 2008 (πηγή Reuters);

Ένα από τα πιο σημαντικά θέματα που αφορούν στη θεωρία και στην οργάνωση των επιχειρήσεων είναι το πρόβλημα της αντιπροσώπευσης (agency problem), καθώς τα συμφέροντα και οι στόχοι των διευθυνόντων συμβούλων δεν ευθυγραμμίζονται πάντα με αυτά των μετόχων.

Το αποτέλεσμα είναι οι διευθύνοντες σύμβουλοι να λαμβάνουν πολλές φορές επιχειρηματικές αποφάσεις με δυσανάλογο ρίσκο, το οποίο μεταφέρουν στους μετόχους της επιχείρησης. Σε περίπτωση όπου τα επιχειρηματικά σχέδια επιτύχουν, αμείβονται με υπερβολικές αποδοχές (bonuses) και ενδεχομένως με κάποια εξέλιξη στη διοικητική πυραμίδα.

Ποιες είναι όμως οι συνέπειες σε περίπτωση συνειδητής ή (μη) επιχειρηματικής καταστροφής; Τι ρόλο στο σημερινό χρηματοπιστωτικό σύστημα διαδραματίζει η διαφθορά και πώς μπορεί αυτή να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά; Ποιος είναι ο ρόλος των ελεγκτικών εταιριών και πώς είναι δυνατόν να ελέγχουν αποτελεσματικά αυτούς που τους πληρώνουν; Πώς μπορούν να ελεγχθούν εν τέλει τα ζωώδη ένστικτα των ατόμων που συμμετέχουν στις χρηματοοικονομικές και σε άλλες αγορές;

Είναι δίκαιο να πληρώνουν οι απλοί πολίτες (ως φορολογούμενοι) τα επιχειρηματικά σφάλματα των τραπεζιτών (π.χ. Ιρλανδία), των κατασκευαστών αλλά και των τραπεζιτών που δημιούργησαν και συντήρησαν τη φούσκα των ακινήτων (στην Ισπανία όπως και σε άλλες χώρες) ή οι επόμενες γενιές της Ελλάδας τα αλλεπάλληλα τρέχοντα και παρελθόντα πολιτικά σφάλματα;

Το υπάρχον κυρίαρχο χρηματοοικονομικό - οικονομικό σύστημα μέσα από τις αδιαμφισβήτητες καινοτομίες του έχει συμβάλει καθοριστικά στην ουσιαστική βελτίωση του παγκόσμιου βιοτικού επιπέδου.

Ως εκ τούτου, η χρηματοοικονομική επιστήμη βρίσκεται αντιμέτωπη με νέες πραγματικότητες, οι οποίες προκαλούν παγκόσμιες αναταράξεις και αβεβαιότητες, απαιτώντας αντίστοιχα νέες λύσεις.

Ένα στοιχείο που οι διαμορφωτές της αρχιτεκτονικής του σύγχρονου χρηματοπιστωτικού συστήματος πρέπει να λάβουν υπ’ όψιν είναι η ανάγκη ελέγχου των ζωωδών ενστίκτων των συμμετεχόντων στις αγορές και η αλλαγή των προτύπων της κοινωνίας.

* Ο κ. Νικόλαος Δ. Φίλιππας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.