Η Ευρώπη σε ρόλο Δον Κιχώτη της ενεργειακής μετάβασης

Η διαθεσιμότητα ενέργειας αποτελεί το βασικότερο παράγοντα ευημερίας και υψηλού βιοτικού επιπέδου. Ιστορικά, οι πολιτισμοί που είχαν αφθονία ενέργειας, ήταν και οι πολιτισμοί με το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Με την υψηλότερη δηλαδή παραγωγή προϊόντων, την εκτεταμένη διεξαγωγή εμπορίου και την παραγωγή τεχνών και πολιτισμού.

Η ενέργεια είναι λοιπόν η κινητήριος δύναμη της ζωής μας και παραγωγός του πολιτισμού μας, τόσο κυριολεκτικά, όσο και μεταφορικά.

Στην εποχή μας η μέση ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας στον πλανήτη είναι της τάξης των 34MJ (34 Megajoules). Η οποία, σε ποσοτικούς όρους του γνώριμου μας αργού πετρελαίου ισούται με ετήσια κατανάλωση έξι βαρελιών (816 κιλών) ανά κάτοικο ή σε όρους ισοδύναμης ανθρώπινης σωματικής εργασίας ισούται με την συνεχή 24ωρη εργασία 60 ενηλίκων ανδρών επί ένα χρόνο.

Για πολλές χιλιάδες χρόνια η βασική πηγή ενέργειας που χρησιμοποιούσε ο άνθρωπος ήταν η σωματική του δύναμη. Σε μία βασανιστικά αργή ενεργειακή μετάβαση η ανθρώπινη δύναμη αντικαταστάθηκε από τα οικόσιτα ζώα πρώτα, τη βιομάζα και στη συνέχεια από τα «ορυκτά» καύσιμα (τύρφη και άνθρακα) στην Βρετανία του 17ο αιώνα και αργότερα το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.

Πλέον, το ενεργειακό μας μίγμα περιλαμβάνει μεγάλες ποσότητες ΑΠΕ, υδροηλεκτρικής ενέργειας και λιγότερο πυρηνικής. Εάν υπάρχει ένας βασικός κανόνας στην ιστορία της χρήσης ενέργειας από τον άνθρωπο, αυτός είναι ότι οι ενεργειακές μεταβάσεις γίνονται με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς και η όποια νέα πηγή ενέργειας χρησιμοποιείται για δεκάδες τουλάχιστον χρόνια επικουρικά, πριν γίνει η βασική πηγή ενέργειας.

Η παγκόσμια κατανάλωση

Στο τέλος του 20ο αιώνα η παγκόσμια συνολική κατανάλωσης ενέργειας μετρούμενη σε ισοδύναμο εκατομμυρίων τόνων πετρελαίου ήταν περίπου 9.500 Mtoe ενώ το 2023 είχε ήδη αγγίξει τους 15.000 Mtoe, μία αύξηση 58%.


Από τον παραπάνω πίνακα είναι εμφανές ότι τα τελευταία 25 χρόνια έχει συντελεστεί μία γιγαντιαία μεταφορά στο γεωγραφικό κέντρο βάρους της κατανάλωσης ενέργειας από την Δύση προς την Ανατολή.

Παράλληλα, το ίδιο χρονικό διάστημα, η επιστημονική κοινότητα και ο ΟΗΕ έχουν αποδεχτεί ότι η χρήση ενεργειακών πηγών με μεγάλο ανθρακικό αποτύπωμα πρέπει να μειωθεί, καθώς η παραγωγή CO2 και άλλων αερίων του θερμοκηπίου ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή.

Η ανθρώπινη δραστηριότητα προσθέτει ετησίως περίπου 37.000 μεγατόνους CO2 (MtCO2) στην ατμόσφαιρα, ενώ παράλληλα από φυσικές διεργασίες του περιβάλλοντος εκλύονται άλλοι 750.000 - 800.000 MtCO2.

Παρά ταύτα, μόνο 31 από τα κράτη μέλη του ΟΗΕ (τα κράτη μέλη της ΕΕ, ο Καναδάς, η Βρετανία, η Ιαπωνία και η Νέα Ζηλανδία) έχουν λάβει σοβαρές νομικές δεσμεύσεις για τη μείωση των παραγόμενων ρύπων με σχετική νομοθέτηση. Αυτές οι χώρες αντιπροσωπεύουν μόνο το 14% των εκπεμπόμενων ρύπων, ενώ η ΕΕ από μόνη της είναι υπεύθυνη μόνο για το 7,5% των παγκόσμιων ρύπων.

Τα υπόλοιπα κράτη μέλη του ΟΗΕ είτε έχουν λάβει «προφορικές» δεσμεύσεις, ή δεν έχουν λάβει καμία δέσμευση. Και όσο αν φανεί παράδοξο σε κάποιον αντικειμενικό παρατηρητή, τα κράτη τα οποία έχουν λάβει νομικές δεσμεύσεις για τη μείωση της χρήσης των ορυκτών καυσίμων, δεν είναι αυτά που εκπέμπουν τους περισσότερους ρύπους, αλλά αυτά που εκπέμπουν τους λιγότερους.

Τα κράτη που έχουν δεσμευτεί για τη μείωση των ρύπων, όχι μόνο είναι τα κράτη που εκπέμπουν τους λιγότερους ρύπους, αλλά είναι και τα κράτη που επιτυγχάνουν την υψηλότερη παραγωγή ΑΕΠ για κάθε τόνο CO2 που εκλύεται στην ατμόσφαιρα. Η Ευρώπη συγκεκριμένα, τα τελευταία 20 χρόνια έχει μειώσει κατά 12% την κατανάλωση ενέργειας και κατά 23% τους εκλυόμενους ρύπους.

Οι μεγάλοι ρυπαντές είναι ανεξέλεγκτοι

Στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση, Κίνα, Ινδία, Ρωσία, Ινδονησία και άλλοι που ευθύνονται για το 65% της παραγωγής ρύπων, αρνούνται να λάβουν οποιαδήποτε δέσμευση για τη μείωσή τους και τα τελευταία 20 χρόνια έχουν αυξήσει την παραγωγή των ρύπων τους κατά 240% και την κατανάλωση ενέργειας κατά 220%.

Βάσει των παραπάνω, είναι εμφανές ότι ακόμα και οι πιο διαπρύσιοι ζηλωτές της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να αντιλαμβάνονται πως όσα και να καταφέρει η Ευρώπη στον περιορισμό της εκπομπής ρύπων, θα είναι μια τρύπα στο νερό, καθώς οι μεγάλοι ρυπαντές συνεχίζουν να παράγουν ρύπους με αυξανόμενους ρυθμούς.

Το ίδιο χρονικό διάστημα, από τα έτη 2000 ως το 2023 το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ευρώπη, στη Βρετανία και στις ΗΠΑ έχει αυξηθεί κατά 240% περίπου, ενώ στην Κίνα, τη Ρωσία και την Ινδία έχει αυξηθεί κατά 842%, 646% και 486% αντίστοιχα.

Παράλληλα, το 2000 το εμπορικό έλλειμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Κίνα ήταν στα 39 δισ. ευρώ, ενώ το 2023 διαμορφώθηκε στα 291 δισ. ευρώ, μία αύξηση 746%. Τα αντίστοιχα μεγέθη για τις εμπορικές σχέσεις των ΗΠΑ με την Κίνα ήταν έλλειμα 84 δισ. δολάρια το 2000 και 279 δισ. δολάρια το 2023, μια αύξηση 332%.

Όλα τα παραπάνω, δείχνουν ξεκάθαρα ότι οι πολιτικές για το κλίμα που εφαρμόζονται επιδιώκοντας μια απίστευτα γρήγορη ενεργειακή μετάβαση της οικονομίας μας, όχι μόνο αποτυγχάνουν στους κλιματικούς τους στόχους, καθώς οι μεγάλοι ρυπαντές συνεχίζουν να ρυπαίνουν με αυξανόμενους ρυθμούς, αλλά φτωχοποιούν και από-βιομηχανοποιούν την ήπειρο μας και μας μετατρέπουν σε μία εξαρτώμενη περιφέρεια του πλανήτη.

Δονκιχωτική η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ 

Για κάθε ένα μεγαβάτ Mw ενέργειας από ορυκτά καύσιμα που απαρνηθήκαμε, για κάθε μονάδα πυρηνικής ενέργειας και για κάθε λιγνιτική μονάδα παραγωγής ενέργειας που κλείσαμε, χάσαμε πολλαπλάσιες μονάδες βιομηχανικής παραγωγής και χιλιάδες θέσεις εργασίας που μεταφέρθηκαν στην Κίνα, την Τουρκία και στους άλλους ρυπαντές.

Η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ έχει σχεδιαστεί με την προοπτική ότι η Ευρώπη μπορεί να σώσει τον πλανήτη μόνη της, σαν ένας άλλος δον Κιχώτης. Ο αυτοπεριορισμός που έχει επιτευχθεί στη χρήση του λιγνίτη και άλλων ορυκτών καυσίμων μέσω επιβολής φόρων ρύπων και αντικινήτρων, έχει τεράστιο κόστος για την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη στην ΕΕ, διακυβεύει δηλαδή εν τέλει το βιοτικό επίπεδο των ίδιων των Ευρωπαίων προκειμένου να επιτευχθούν έωλοι περιβαλλοντικοί στόχοι, και όλα αυτά προς όφελος της Κίνας, της Ινδίας, της Τουρκίας, της Ρωσίας και άλλων.

Την ίδια στιγμή, η εφαρμογή αυτής της πολιτικής εξασθενεί περαιτέρω τη διαπραγματευτική θέση της ΕΕ με τους ρυπαντές, καθώς πλέον αυτοί παράγουν προϊόντα και τεχνολογία και εμείς παρακολουθούμε ως κομπάρσοι του διεθνούς στερεώματος τις κινήσεις τους.

Οι ίδιες οι τεχνολογίες ΑΠΕ και η ανάπτυξη τους, όπως οι ανεμογεννήτριες, τα φωτοβολταϊκά πάνελ, αλλά πολύ περισσότερο τα νέα δίκτυα που πρέπει να αναπτυχθούν προκειμένου να συνδεθούν όλες αυτές οι νέες μονάδες παραγωγής στο υπάρχον δίκτυο της Ευρώπης, παράγονται στην Κίνα με τη χρήση κυρίως λιγνιτικής ενέργειας και κοστίζουν στους Ευρωπαίους πολίτες πολλά δισεκατομμύρια ευρώ (η ΕΕ υπολογίζει τις ανάγκες επέκτασης και αναβάθμισης των δικτύων της στα 600 δισ.).

Οι επενδύσεις σε τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας, που είναι αμφίβολης αξιοπιστίας ακόμα, ναυάγησαν (Northvolt, Sunlight) εν μέρει αδυνατώντας να ανταποκριθούν στον ανταγωνισμό από την Κίνα. Το ίδιο συνέβη πριν λίγα χρόνια και με τα εργοστάσια παραγωγής φωτοβολταϊκών πάνελ που έκλεισαν, καθώς δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν τα κινεζικής προέλευσης που επιδοτούνταν από την Κινεζική κυβέρνηση.

Η καταστροφή της βιομηχανίας - Η Ελλάδα

Μέσα από αυτήν την κάκιστα σχεδιασμένη και εκτελεσμένη πολιτική ενεργειακής μετάβασης έχουμε επί της ουσίας καταστήσει ολόκληρους βιομηχανικούς κλάδους της ΕΕ νεκρούς, λόγω του κόστους ενέργειας, και ταυτόχρονα αγοράζουμε με αυξανόμενους ρυθμούς και χωρίς δασμούς τα ίδια προϊόντα που σταματήσαμε να παράγουμε, από την Κίνα που προκειμένου να ανταποκριθεί στην αυξημένη ζήτηση, αυξάνει την παραγωγή ενέργειας από λιγνίτη.

Το όλο αφήγημα θα ήταν κωμικό αν δεν το ζούσαμε στην καθημερινότητα μας σαν τραγωδία, με το κλείσιμο των εργοστασίων, την απώλεια καλοπληρωμένων θέσεων εργασίας, τους αυξημένους λογαριασμούς ρεύματος και την συνεχιζόμενη απαξίωση της ΕΕ.

Δυσκολεύομαι ως Έλληνας και ως Ευρωπαίος πολίτης να πιστέψω ότι όλο αυτό είναι κάτι που δεν το βλέπουν ή δεν το καταλαβαίνουν οι παχυλώς αμειβόμενοι μανδαρίνοι των Βρυξελλών. Μου είναι επίσης δύσκολο να πιστέψω ότι η όλη κατάσταση δημιουργήθηκε λόγω αφέλειας και καλών κατά τα άλλα, προθέσεων. Ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς ότι το σκάνδαλο του Qatargate δεν μπορεί να ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό στην πρωτεύουσα της ΕΕ που έχει κατακλυστεί από πρόσωπα που κάνουν lobbying για οποιοδήποτε είναι πρόθυμος να πληρώσει.

Η κακή εκτέλεση των ενεργειακών πολιτικών δεν είναι αποκλειστικότητα της ΕΕ σε κεντρικό επίπεδο. Σε όλες τις χώρες της Ένωσης μπορεί κάποιος να βρει τραγελαφικές περιπτώσεις.

Η Γερμανία για παράδειγμα, έκλεισε τα πυρηνικά της εργοστάσια που είχαν μηδενική παραγωγή ρύπων, για να μείνει εν τέλει εξαρτημένη από το φυσικό αέριο της Ρωσίας που έχει σημαντικό ανθρακικό αποτύπωμα.

Η χώρα μας εξάγει λιγνίτη από το λιγνιτικό πεδίο της Πτολεμαΐδας στα Σκόπια προκειμένου οι γείτονες να παράγουν ρεύμα, στη συνέχεια τα Σκόπια που είναι συνδεδεμένα με το ηλεκτρικό μας δίκτυο, μας εξάγουν ρεύμα που παρήχθη με το λιγνίτη μας μόλις λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα. Μπορεί οι ποσότητες του συγκεκριμένου παραδείγματος να είναι μικρές, δεν παύει όμως να είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα του τι συμβαίνει.

Σε κάθε περίπτωση, για τη μείωση της ανταγωνιστικότητας και την καταστροφή ολόκληρων κλάδων της βιομηχανίας που έχει συμβεί σε τεράστια κλίμακα στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, κάποιος πρέπει να ευθύνεται. Δεν έχουμε οδηγηθεί εδώ που είμαστε από κακή τύχη. Οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν, προτάθηκαν από συγκεκριμένα κέντρα και εφαρμόστηκαν από την παρούσα και την προηγούμενη ηγεσία της ΕΕ, ενώ οι περισσότεροι εκ των Ευρωπαίων ηγετών των κρατών μελών την ενστερνίστηκαν και την αποδέχτηκαν. Είναι καιρός πλέον, αυτοί που δημιούργησαν αυτό το τερατούργημα, να αποχωρήσουν ή να το αντιστρέψουν.

Καιρός του σπείρειν, καιρός του θερίζειν!!!

Στις ΗΠΑ, η εκλογή του Trump, ασχέτως αν κάποιος συμφωνεί ή διαφωνεί μαζί του, σηματοδοτεί μια ισχυρή αλλαγή στις πολιτικές σε σχέση με την Κίνα και άλλες χώρες, αλλά και για τις πολιτικές για το κλίμα και την ενέργεια. Είναι αδήριτη ανάγκη να σηματοδοτηθούν αντίστοιχες αλλαγές και στην ΕΕ, τόσο στο επίπεδο της ηγεσίας της, που έχει αποδειχθεί κατώτερη των περιστάσεων, όσο και στα κράτη μέλη της.

Η Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως τη διαμόρφωση μιας Ευρωπαϊκής Πατριωτικής κουλτούρας και μιας αντίστοιχης Ευρωπαϊκής Πατριωτικής πολιτικής που θα προτεραιοποιήσει τα συμφέροντα των λαών της Ευρώπης πάνω από όλους και από όλα.

* Διευθύνων Σύμβουλος της DXA Capital ΑΕΠΕΥ και πιστοποιημένος αναλυτής από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.