Η «ήπια ισχύς» κλειδί στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας

Πολλοί σχολιαστές επικεντρώνουν την ανάλυση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής αποκλειστικά στον ρόλο του «νταή» (προβολή στρατιωτικής ισχύος) που θεωρείται ότι την χαρακτηρίζει. Ομως αυτό είναι ένα μόνο χαρακτηριστικό και ίσως όχι το κυριότερο. Εξίσου σημαντικός είναι και ο ρόλος της «ήπιας ισχύος» (soft power) στην τουρκική εξωτερική πολιτική, καθώς και το στρατηγικό της βάθος.

Δεν είχε ακόμα στεγνώσει το μελάνι στα διεθνή ρεπορτάζ πού εξυμνούσαν/υπογράμμιζαν τον ρόλο της Αγκυρας στην ανατροπή του καθεστώτος Ασάντ, όταν ένα νέο γεγονός έστρεφε και πάλι το φως της δημοσιότητας στη γειτονική μας χώρα.

Αυτή τη φορά, το γεγονός αφορούσε το Κέρας της Αφρικής, όπου η Σομαλία και η Αιθιοπία υπέγραφαν συμφωνία συνεργασίας που μειώνει την ένταση στην περιοχή. Με τη μεσολάβηση του Ερντογάν, ο οποίος φυσικά ήταν παρών στην υπογραφή και δεχόταν τα κολακευτικά σχόλια των δύο εμπλεκομένων μερών για τον ρόλο που έπαιξε αυτός και η χώρα του στην επίλυση της κρίσης.

Ηταν μία κρίση που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2024 όταν η Αιθιοπία μαζί με την Σομαλιλάνδη- ένα μη αναγνωρισμένο διεθνώς κρατίδιο το οποίο η Σομαλία θεωρεί μέρος της- ανακοίνωσαν μία συμφωνία πού εγγυόταν την πρόσβαση στη θάλασσα της Αιθιοπίας. Ως αντάλλαγμα η Σομαλιλάνδη έλαβε μετοχές της Air Ethiopia και τη διαβεβαίωση από την Αιθιοπία ότι η τελευταία θα βοηθούσε τις προσπάθειες της Σομαλιλάνδης να τύχει διεθνούς αναγνώρισης.

Ολα αυτά εξαγρίωσαν την Σομαλία πού θεώρησε ότι η συμφωνία υπονόμευε την εδαφική της κυριαρχία. Με αποτέλεσμα μία έντονη κρίση στις σχέσεις των δύο χωρών πού κάθε μήνα έβαινε κλιμακούμενη με τους διεθνείς παρατηρητές να φοβούνται μία έκρηξη που θα έθετε ξανά σε δοκιμασία το πολυπαθές αυτό μέρος του κόσμου.

Εδώ λοιπόν παρενέβη ως ειρηνοποιός ο Ερντογάν επιτυγχάνοντας να αποτρέψει την κρίση και να διασφαλίσει την υπογραφή μιας συμφωνίας συνεργασίας των δύο χωρών με την Αγκυρα ως εγγυήτρια δύναμη. Η Τουρκία έχει σημαντικά συμφέροντα στο Κέρας της Αφρικής. Διατηρεί στρατιωτική βάση στη Σομαλία ενώ παράλληλα πουλάει στρατιωτικό υλικό στην Αιθιοπία.

Ο ρόλος της Τουρκίας στην επίλυση της κρίσης Σομαλίας –Αιθιοπίας είναι απλά ένα μικρό μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου ρόλου πού επιφυλάσσει για τον εαυτό της η Αγκυρα και ο οποίος στοχεύει να περιλάβει ολόκληρη την Αφρική. Στόχος της Αγκυρας είναι να ενισχύει τη εικόνα της και να κερδίσει συμμάχους στα διεθνή φόρα, να διασφαλίσει πρώτες ύλες και να βρει νέες αγορές για τα καταναλωτικά της προϊόντα, τις κατασκευαστικές εταιρείες και την ολοένα αναπτυσσόμενη στρατιωτική βιομηχανία της.

Ομως αυτό πού είναι ενδιαφέρον είναι ότι η Τουρκία προσπαθεί να επιτύχει τους στόχους της βασιζόμενη κυρίως στο soft power, κεντρικός άξονας του οποίου είναι οι ειρηνευτικές πρωτοβουλίες -τόσο παλαιότερα στο Ουκρανικό, όσο και πιο πρόσφατα στην ανταλλαγή κρατουμένων ΗΠΑ-Ρωσίας. Στις κρίσεις έχει καταφέρει να μιλάει και στα δύο αντιμαχόμενα μέρη-τόσο στο Κίεβο όσο και στη Μόσχα, τόσο στην Αντίς Αμπέμπα, όσο και στo Μογκαντίσου.

Αλλο τέτοιου είδους soft power αποτελούν οι κατασκευές δημοσίων έργων (αεροδρόμια, γέφυρες, στάδια, τζαμιά κ.λπ.), οι υποτροφίες που δίνει σε Αφρικανούς νέους για να φοιτήσουν στην Τουρκία, τα σχολεία που φτιάχνει σε αφρικανικές χώρες, καθώς και τα κέντρα εκμάθησης της τουρκικής γλώσσας που αναφύονται παντού (έχουν ξεπεράσει τα παραρτήματα του ισπανόφωνου Ινστιτούτου Cervantes). Για να μην αναφερθούμε στις τουρκικές σαπουνόπερες που προβάλλονται σε όλη την οικουμένη.

Πολύ σημαντικό μέρος του soft power είναι επίσης το αντιμπεριαλιστικό αφήγημα (παρά το Οθωμανικό παρελθόν της!) πού έχει αρχίσει να χρησιμοποιεί η Αγκυρα εσχάτως προκειμένου να βρει σημεία ταύτισης με τις αφρικανικές χώρες πού υπέφεραν την αποικιοκρατία της Δύσης. Οπως αναφέρει σε μία έκθεση του το γνωστό κέντρο έρευνας African Policy Research Institute:

«Η Τουρκία δεν τοποθετείται ως ανταγωνιστής στις άλλες δυνάμεις που δρουν στην αφρικανική σκηνή…. Η αυτόνομη δράση της στην Αφρική την ενισχύει και της επιτρέπει να διαφοροποιηθεί από τις άλλες πρώην αποικιακές δυνάμεις ως ένας εταίρος χωρίς ιμπεριαλιστική ιδεολογία και χωρίς αποικιακά κατάλοιπα… Εκπλήσσουν τα κοινά σημεία των τουρκικών και αφρικανικών οραμάτων όσον αφορά την μεταβαλλόμενη διεθνή τάξη και τις συνεχιζόμενες παγκόσμιες ανισότητες. Επίσης και τα δύο μέρη ζητούν μεταρρυθμίσεις στην υπάρχουσα αρχιτεκτονική της διεθνούς διακυβέρνησης».

Μπορεί η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας να επικεντρώνεται αποκλειστικά σχεδόν στην Τουρκία, όμως η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας έχει ένα στρατηγικό βάθος πού φτάνει στα άκρα του κόσμου.

Την τελευταία φορά που η Ελλάδα έδειξε να προσπαθεί να παίξει αυτό τον ρόλο στην διεθνή σκακιέρα ήταν στη «μυθική» πια εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου με αμφιλεγόμενα όμως αποτελέσματα. Εκτοτε βυθίστηκε σταδιακά στο τέλμα του ευρωκεντρικού επαρχιωτισμού και της συνάδουσας χρεοκοπίας που δεν επέτρεπε τέτοιες πρωτοβουλίες.

Ετσι όπως έχω υποστηρίξει και άλλες φορές, είναι λάθος να θεωρούμε ότι η Τουρκία προβάλλει αποκλειστικά την στρατιωτική της ισχύ (όπως όμως αναμφίβολα κάνει π.χ. στο κουρδικό) για να μεγιστοποιήσει τον διεθνή της ρόλο. Αυτό που προβάλλει επίσης (και ίσως κυρίως) είναι το soft power ιδίως στον «παγκόσμιο Νότο».

Εκεί όπου η παρουσία της Ελλάδας είναι περίπου μηδενική….