Mανιάτης: Το πρόβλημα και η λύση για τη στέγαση

Α. Το πρόβλημα

Η στέγαση στην Ελλάδα, αλλά και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες κινδυνεύει να γίνει από δικαίωμα, προνόμιο. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι η στέγαση έχει μετατραπεί σε επενδυτικό προϊόν, βάζοντας το κέρδος πάνω από την κοινωνική ανάγκη. Ιδιαίτερα για τους νέους, η κατάσταση είναι απελπιστική.

Για χρόνια, ενώ το πρόβλημα διογκωνόταν, κάναμε ότι δεν βλέπουμε. Ήταν το ΠΑΣΟΚ που πρώτο έστρεψε τα φώτα της δημοσιότητας στο θέμα. Όμως η κατάσταση είχε ήδη ξεφύγει. Οι τιμές των ενοικίων αυξήθηκαν παραπάνω από 75% την περίοδο 2015 – 2024 και οι τιμές αγοράς το 2023 έφτασαν στο ιστορικό υψηλό του 2007, με την πρόσβαση όμως στον τραπεζικό δανεισμό να είναι πολύ μικρότερος από τότε.

Σίγουρα η παύση της οικοδομικής δραστηριότητας την περίοδο της κρίσης συνέβαλε, καθώς σταμάτησε ξαφνικά η κατασκευή νέων κατοικιών. Όμως η εκτίναξη των τιμών δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της αναλογίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλα αυτά τα χρόνια η πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό είναι σχεδόν αδύνατη για τη μεσαία τάξη, άρα και η ζήτηση, τουλάχιστον από εγχώριους καταναλωτές παρέμεινε χαμηλή.

Η Golden Visa, η εμφάνιση και επέκταση της βραχυχρόνιας μίσθωσης, οι πολλοί πλειστηριασμοί κατοικιών έχουν παίξει έναν πολύ σημαντικότερο ρόλο. Ιδιαίτερα η Golden Visa, η οποία λειτούργησε ευεργετικά στα χρόνια της κρίσης, στη συνέχεια επηρέασε πολύ αρνητικά την αγορά κατοικίας, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως ο Πειραιάς και το Περιστέρι που είχαν όριο 240.000 ευρώ μέχρι και τον περασμένο Αύγουστο.

Το πιο ανησυχητικό είναι ότι η κυβέρνηση συνεχίζει να μην αντιλαμβάνεται την ουσία του προβλήματος. Κανένα από τα μέτρα που πήρε η κυβέρνηση δεν στοχεύει στην μείωση των ενοικίων. Το πρόγραμμα «Σπίτι μου» προωθούσε την αγορά κατοικίας, αλλά απαιτούσε ένα κεφάλαιο που δεν είναι καθόλου δεδομένο για πολλά νοικοκυριά, μετά από μία 15ετή κρίση.

Το πρόγραμμα «Ανακαινίζω – Ενοικιάζω» με τα περιορισμένα κίνητρα, δεν είχε και καμία ανταπόδοση στο κοινωνικό σύνολο: Το κράτος έδινε μέχρι 10.000 ευρώ για την ανακαίνιση κατοικιών, με μόνη υποχρέωση την ενοικίαση του ακινήτου με συμβόλαιο τουλάχιστον 3 ετών, χωρίς όμως καμία υποχρέωση για το ύψους του ενοικίου.

Ακόμα και η αύξηση του ορίου για την απόκτηση Golden Visa στις 800.000 στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη και τα μεγάλα νησιά άνω των 3.000 κατοίκων έγινε με τόσο μεγάλες μεταβατικές περιόδους που περιόρισαν δραστικά την αποτελεσματικότητα του μέτρου.

Β. Οι λύσεις

Ως ΠΑΣΟΚ αλλά και ως Σοσιαλιστές, πιστεύουμε ότι το βάρος πέφτει στην μείωση του κόστους στέγασης και πρόσβασης σε αξιοπρεπείς και οικονομικά προσιτές κατοικίες. Για το λόγο αυτό οι πολιτικές μας προτάσεις επικεντρώνονται κυρίως στη ρύθμιση της αγοράς κατοικίας και στις πολιτικές που έχουν ως στόχο να μειώσουν τα ενοίκια.

Τα πρώτα ευρωπαϊκά χρήματα ήρθαν από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στην Πορτογαλία να χρηματοδοτήσει προγράμματα κατασκευής, ή επισκευής 35.000 κοινωνικών κατοικιών, στην Ιταλία 20.000 κατοικιών, στην Ισπανία 10.000 και στην Ελλάδα την ανακαίνιση δυστυχώς μόλις 100 !!! Ήταν προφανώς θέμα πολιτικής απόφασης το πως θα αξιοποιήσει κάθε κυβέρνηση το συγκεκριμένο χρηματοδοτικό εργαλείο.

Η αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης ήταν στην προμετωπίδα των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών τόσο στις Ευρωεκλογές, όσο και στη συνέχεια, όταν διαπραγματευόμασταν με την Ursula von der Leyen.
Θέσαμε επτά βασικές προτεραιότητες για πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο:

1. Πανευρωπαϊκό πρόγραμμα για κοινωνικές και οικονομικά προσβάσιμες κατοικίες, το οποίο θα στηρίζει τις εθνικές στεγαστικές πολιτικές.
2. Πρόσβαση σε χρηματοδότηση πολλαπλών προελεύσεων, ύψους  €50 δισ. τον χρόνο για στεγαστικές πολιτικές
3. Διασφάλιση ότι η πράσινη μετάβαση δεν θα επηρεάσει το κόστος στέγασης. Ιδιαίτερη έμφαση απαιτείται στην ενεργειακή αναβάθμιση για τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά, δίνοντας κίνητρα και στήριξη για την ανακαίνιση του ήδη υπάρχοντος αποθέματος κατοικιών
4. Αναθεώρηση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις στον τομέα της στέγασης
5. Ευρωπαϊκή νομοθεσία για ρύθμιση της βραχυχρόνιας μίσθωσης,
6. Δεσμευτικούς στόχους για την εξάλειψη της αστεγίας μέχρι το τέλος της πενταετίας, και
7. Η αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης να ενσωματωθεί στη διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

Η πίεσή μας αυτή αποτυπώθηκε και στη σύνθεση της νέας Επιτροπής. Ο σύντροφός μας από τη Δανία Dan Jorgensen είναι πλέον ο πρώτος Ευρωπαίος Επίτροπος ο οποίος θα έχει στο χαρτοφυλάκιό του και τη Στέγαση.

Όμως τα προβλήματα τώρα ξεκινάνε.

Πριν τις ακροάσεις, συναντήθηκα με τον νέο Επίτροπο Στέγασης Dan Jorgensen, ο οποίος μου εξέφρασε την αγωνία του ότι η αρμοδιότητα αυτή έρχεται χωρίς συγκεκριμένο χρηματοδοτικό εργαλείο. Άρα θα πρέπει να παλέψουμε ώστε οι όποιες πολιτικές πρωτοβουλίες να έχουν ουσιαστική χρηματοδοτική στήριξη.

Επιπλέον, το χαρτοφυλάκιο αυτό είναι καινούργιο και είναι μαζί με εκείνο της Ενέργειας. Η ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων είναι σημαντική, άλλωστε ήμουν ο υπουργός που το 2011 σχεδίασε και υλοποίησε το «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ», το πρώτο πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων, που αξιολογήθηκε ως το δεύτερο καλύτερο της ΕΕ, από το JRC, το Ερευνητικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Όμως, η στεγαστική πολιτική δεν είναι μόνο αυτό.

Με πρωτοβουλία μας στο Ευρωκοινοβούλιο, δημιουργήσαμε μία νέα Ειδική Κοινοβουλευτική Επιτροπή για αξιοπρεπή, βιώσιμη και οικονομικά προσιτή κατοικία. Στην Επιτροπή αυτή, οι Σοσιαλιστές θα έχουν την προεδρία.

Στόχοι της:

1. Η καταγραφή των αναγκών και των προβλημάτων που υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη,
2. η εξέταση των εθνικών και περιφερειακών πολιτικών,
3. ο εντοπισμός των διαθέσιμων εργαλείων της Ε.Ε., αλλά και προτάσεις για δημιουργία νέων,
4. η πρόληψη δημιουργίας φούσκας στην αγορά κατοικίας,
5. η νομοθετική πρόταση για ρύθμιση της βραχυχρόνιας μίσθωσης,
6. η καταγραφή των βέλτιστων πρακτικών στα Κράτη- Μέλη, και
7. η προετοιμασία προτάσεων για την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης.

Η στέγαση είναι για εμάς τόσο σε εθνικό, όσο και ευρωπαϊκό επίπεδο, βασική πολιτική προτεραιότητα και θα εργαστούμε στην τρέχουσα θητεία του Ευρωκοινοβουλίου, να προσδιορίσουμε το δικό μας προοδευτικό στίγμα, ενώ παράλληλα σε εθνικό επίπεδο, θα εντείνουμε τις παρεμβάσεις μας για μεγιστοποίηση της αξιοποίησης των αντίστοιχων ευρωπαϊκών κονδυλίων.

* Πρ. υπουργός, Ευρωβουλευτής, Αντιπρόεδρος Ευρωπαίων Σοσιαλιστών και Δημοκρατών (S&D)

Σημ. Το κείμενο στηρίζεται σε ομιλία στην κοινή εκδήλωση για το Στεγαστικό, των ETERON, Friedrich Ebert, FEPS και InSocial, Δεκέμβριος 2024