Ανάταξη ρεμάτων στην Αττική: Οι εξαγγελίες και το παράδειγμα του Διονύσου

Μετά τη φωτιά της Κυριακής 11 Αυγούστου 2024, που ξεκίνησε από το Βαρνάβα και έφτασε στον αστικό ιστό σαρώνοντας ολόκληρη τη Πεντέλη, υπήρξαν δηλώσεις από τον Πρωθυπουργό της χώρας και τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας με τις οποίες επισημαίνονταν οι βασικές αιτίες της καταστροφής και ανακοινώνονταν μέτρα στήριξης των ζημιωθέντων καθώς και αποφάσεις – μέτρα για καλύτερη αντίδραση του μηχανισμού σε απευκταία μελλοντική εμφάνιση του φαινομένου.

Ο κ. Πρωθυπουργός τόνισε την ανάγκη να γινόμαστε, βλέποντας τα λάθη και τις αδυναμίες μας, κάθε φορά καλύτεροι. Οι παρακάτω, εξαιρετικά δυσάρεστες, διαπιστώσεις ίσως αποτελέσουν μια συμβολή στο να γίνουμε καλύτεροι και ουσιαστικά πιο αποτελεσματικοί, κυρίως στον τομέα της πρόληψης.

Μεταξύ των 10 σημείων του σχεδίου για την επόμενη μέρα στην Αττική, ο κ. Πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι μέχρι τέλος Σεπτεμβρίου θα εκπονείτο ειδικό σχέδιο για την αντιπυρική προστασία και την ανάταξη των δασών και των ρεμάτων της Αττικής.

Επίσης, ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, μιλώντας σε ραδιοφωνικό σταθμό στις 21 Αυγούστου 2024, αναφέρθηκε στα ρέματα για τα οποία είπε «... αποδείχθηκε ότι τα ρέματα λειτουργούν σαν υπερμεταδότες φωτιάς, όχι μόνο εκτός αστικού ιστού αλλά και εντός αυτού». Και συνέχισε λέγοντας ότι θα υπάρξει πρόγραμμα για την αντιπυρική διαχείριση των ρεμάτων. Ακόμη ο κ. Πρωθυπουργός, μιλώντας στη Βουλή στις 23 Οκτωβρίου 2024 για τις φωτιές του καλοκαιριού, είπε ότι η μετάδοση της φωτιάς στον αστικό ιστό (Πεντέλη - Βριλήσσια) οφειλόταν στο δασωμένο ρέμα.

Τα προβλήματα των ρεμάτων που διασχίζουν μικτές, οικιστικές και δασικές, περιοχές είναι μεν πολλά, αλλά συνήθως κοινά και γι’ αυτό με την αναφορά μας ειδικά στο ρέμα Διονύσου θα γίνουν κατανοητά σε όλους και κυρίως σε αυτούς που πρέπει να τα κατανοήσουν. Ωστόσο, τα ρέματα με τα χαρακτηριστικά αυτά στην Αττική, δεν είναι πολλά, οπότε η «ανάταξή» τους μπορεί να γίνει εύκολα και γρήγορα, φτάνει να υπάρχει βούληση και να αρθούν οι πάσης φύσεως χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες, που υπάρχουν σήμερα.

Τα προβλήματα που προκαλούν τα ρέματα αντιμετωπίζονται με την οριοθέτηση και διευθέτησή τους (προστασία των πρανών κοντά σε σπίτια, μικρά φράγματα για τη μείωση της ταχύτητας του νερού, καθαρισμός και διαμόρφωση της κοίτης, μεγαλύτερο άνοιγμα στα γεφύρια κ.λπ.). Ποια όμως ή ποιες και πόσες Υπηρεσίες είναι υπεύθυνες για τη μελέτη του ρέματος και τη διευθέτησή του; Και πόσα χρόνια χρειάζονται; Ακολουθούν ενδιαφέρουσες πληροφορίες που, αξιοποιούμενες, θα συμβάλουν στην ανάταξη των ρεμάτων και κατά συνέπεια στην πρόληψη πλημμυρών και μετάδοσης της φωτιάς.

Το παράδειγμα του ρέματος Διονύσου

Το ρέμα Διονύσου αρχίζει από δασική περιοχή, ανατολικά της Δροσιάς (και κοντά στη λεωφόρο Διονύσου) και διαπερνά τη λεωφόρο Θησέως, με σχετική απόκλιση από την παράλληλο της λ. Διονύσου. Το μήκος του, που διατρέχει τη Δροσιά, ανέρχεται περίπου, σε 1.500 μέτρα. Τα προβλήματα των κατοίκων των παραρεματίων δρόμων, που οφείλονται στο ρέμα Διονύσου, είναι τα εξής:

• Προκαλεί πλημμυρικά φαινόμενα και διαβρώνει τις όχθες αλλά και τις γέφυρες που συναντά, με τους ανάλογους κινδύνους για τις περιουσίες και τις ζωές των παραρεμάτιων κατοίκων. (φωτ. 1 στην αρχή του άρθρου: τοποθέτηση μπλοκ από τσιμέντο για προστασία από πλημμύρα στην οδό Ιάσονα, φωτ. 2 στη συνέχεια: διάβρωση της ασφάλτου στην οδό Θερμοπυλών).

•  Δημιουργείται κίνδυνος για έργα υποδομής λόγω διάβρωσης. Μεγάλοι πυλώνες δικτύου υψηλής τάσης βρίσκονται στον αέρα, λόγω διάβρωσης, κοντά στην οδό Θέτιδος (φωτ. 3, στη συνέχεια).

• Λόγω αρνητικών κλίσεων δεν μπορεί να εγκατασταθεί αγωγός ακαθάρτων με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται βυτία ή ακόμη να υπάρχει διήθηση ακαθάρτων στο ρέμα. Τουλάχιστον 800 έως 1.000 δημότες δεν μπορούν να έχουν αποχέτευση και η Δημοτική Αρχή επικαλείται την ανάγκη να προηγηθεί η διευθέτηση του ρέματος, ώστε στη συνέχεια να είναι εφικτή η εγκατάσταση αγωγού αποχέτευσης. Μέχρι τη διευθέτηση του ρέματος θα υπάρχουν βόθροι, γιατί παράλληλα η ΕΥΔΑΠ δεν συναινεί στην εγκατάσταση αντλιοστασίων. Βέβαια υπάρχει και το ερώτημα που πρέπει κάποιος να απαντήσει: «Τι θα γίνει αν το ρέμα δεν διευθετηθεί ποτέ;» Αλήθεια ποιος;
• Η Γ.Γ. Πολιτικής Προστασίας κήρυξε το ρέμα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης για περίπτωση φωτιάς. Δηλαδή ο κίνδυνος επιβεβαιώνεται από τον καθ’ ύλη αρμόδιο κρατικό φορέα.
• Λόγω της μείωσης της διατομής στα ρέματα, η ταχύτητα του αέρος αυξάνεται, με αποτέλεσμα σε περίπτωση φωτιάς, αυτή να μεταδίδεται ταχύτατα (περίπτωση Πεντέλης – Βριλησσίων).

Όλα τα επιχειρήματα αυτά τα επικαλεστήκαμε απευθυνόμενοι στην Περιφέρεια, στον Δήμο, στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση, αλλά λίγες μόνο υπηρεσίες, από τις 5-7 εμπλεκόμενες, επέδειξαν ενδιαφέρον, όπως θα καταφανεί πιο κάτω.

Υπάρχουν δρόμοι που σε περίπτωση φωτιάς η διαφυγή είναι αδύνατη. Και παρά το ότι προβλέπονται δρόμοι – διέξοδοι που περιλαμβάνονται στο εγκεκριμένο πολεοδομικό σχέδιο, η Δημοτική Αρχή, διαχρονικά, αρνείται να τους διανοίξει μέχρι να διευθετηθεί το ρέμα. Κατά τα άλλα υπεύθυνα χείλη, μετά τη φωτιά στο Βαρνάβα, ομιλούν για διάνοιξη δρόμων στα περιαστικά δάση. Εδώ δεν διανοίγονται εγκεκριμένοι δρόμοι, θα διανοιγούν δρόμοι σε περιαστικά δάση;

Η Δημοτική Αρχή «οχυρώνεται» πίσω από τη διευθέτηση του ρέματος. Μέχρι τότε, ούτε αποχέτευση, ούτε διάνοιξη εγκεκριμένων δρόμων για πυροπροστασία, έστω κι αν η διάνοιξη αυτή δεν απαιτεί διευθέτηση του ρέματος. Να διευκρινιστεί ότι η αναφορά σε «Δημοτική Αρχή» δεν περιλαμβάνει μόνο την παρούσα, που άλλωστε έχει μικρή θητεία, αλλά όλους όσοι διετέλεσαν Δημοτικοί Άρχοντες.

Τι έγινε με την οριοθέτηση και διευθέτηση του ρέματος Διονύσου

Η Δημοτική Αρχή Διονύσου ουδέποτε ασχολήθηκε με το θέμα. Γι’ αυτό ποτέ δεν γνώριζε σε ποιο στάδιο βρίσκεται η σχετική μελέτη διευθέτησης του ρέματος. Άλλωστε η άγνοια αλλά και η αδιαφορία της εκάστοτε Δημοτικής Αρχής προκύπτει και από τη γενικόλογη αναφορά που έκαναν ανέκαθεν στα προγράμματά τους οι υποψήφιοι Δήμαρχοι σε όλες τις προηγηθείσες δημοτικές εκλογές για τα ρέματα της περιοχής.

Προφανώς η Δημοτική Αρχή δεν έχει αρμοδιότητα για τη μελέτη και την εφαρμογή της. Δεν θα έπρεπε όμως να πιέσει τις αρμόδιες υπηρεσίες να επισπεύσουν ένα έργο, από την υλοποίηση του οποίου θα ωφεληθούν οι δημότες της, θα εγκατασταθεί αποχέτευση, θα αποφευχθούν ενδεχόμενες πλημμύρες και φωτιές; Και όμως δεν το έπραξε παρά τις επανειλημμένες έγγραφες εκκλήσεις μας. Καμιά Δημοτική Αρχή.

Για τους παραπάνω λόγους, ασχοληθήκαμε οι ίδιοι οι κάτοικοι, ώστε να βρούμε ποιες υπηρεσίες εμπλέκονται και ποια είναι η πιθανή εξέλιξη του έργου. Βρήκαμε λοιπόν ότι η Διεύθυνση Τεχνικών Έργων της Περιφέρειας Αττικής (ΔΤΕΠΑ) είναι η υπηρεσία η οποία ξεκινάει από τη μελέτη της οριοθέτησης και διευθέτησης των ρεμάτων της Αττικής και τελειώνει με την υλοποίηση των προτεινόμενων, από τη μελέτη, έργων, αφού όμως μεσολαβήσουν και πολλές άλλες υπηρεσίες.

Η ΔΤΕΠΑ είχε την προθυμία και την υπευθυνότητα όχι μόνο να μας ενημερώσει εγγράφως και με λεπτομέρειες, αλλά επιπλέον προσπάθησε να επισπεύσει τις διαδικασίες, σε αντίθεση με άλλες υπηρεσίες που ενώ έπρεπε να απαντήσουν σε ένα μήνα, απάντησαν ύστερα από 23 και πλέον μήνες και με πίεση της ΔΤΕΠΑ.

Περιληπτικά η υπόθεση της διευθέτησης του ρέματος Διονύσου έχει την παρακάτω εξέλιξη:

• Στις 26.8.2019 η ΔΤΕΠΑ ανέθεσε σε κοινοπραξία μελετητών την εκπόνηση μελέτης με τίτλο «ΜΕΛΕΤΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΡΓΩΝ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗΣ ΡΕΜΑΤΟΣ ΔΙΟΝΥΣΟΥ».
• Στις 30.12.2020 και αφού η μελέτη ολοκληρώθηκε, η ΔΤΕΠΑ έστειλε στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής (Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωροταξίας) τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) των προτεινόμενων έργων, προκειμένου η Αποκεντρωμένη Διοίκηση να αποστείλει τη μελέτη στις συναρμόδιες υπηρεσίες για να γνωμοδοτήσουν, να εγκρίνουν τη ΜΠΕ και να εκδώσουν τους Περιβαλλοντικούς ‘Όρους.
• Επειδή οι άλλες συναρμόδιες υπηρεσίες καθυστερούσαν και η Αποκεντρωμένη Διοίκηση δεν ήταν σε θέση να απαντήσει, η ΔΤΕΠΑ επανήλθε με νεότερα έγγραφα (22.9.2021, 1.12.2021, 16.12.2022, 8.2.2023, 6.9.2023) και ζήτησε από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση, τη Γενική Δ/νση Δασών, Γενική Δ/νση Χωροταξίας και Περιβάλλοντος Αποκεντρωμένης Διοίκησης, Δ/νση Συντονισμού και Επιθεώρησης Δασών Αττικής και Δασαρχείο Πεντέλης, να γνωμοδοτήσουν για τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.
• Στις 21.11.2023, δηλαδή ύστερα από 3 χρόνια η Αποκεντρωμένη Διοίκηση συγκέντρωσε τις απαντήσεις των εμπλεκομένων (που καθυστέρησαν να ανταποκριθούν) και μπόρεσε να απαντήσει στη ΔΤΕΠΑ, ζητώντας όμως τροποποιήσεις στη ΜΠΕ! Να τονιστεί βέβαια ότι η μη διευθέτηση του ρέματος Διονύσου είναι εκείνη που έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον του ρέματος αφού λύματα από δεκάδες βόθρους διηθούνται στο ρέμα. Τόσο μεγάλο ήταν το ενδιαφέρον για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των έργων που θα γίνουν, αλλά και τόση αδιαφορία για τις υφιστάμενες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στους κινδύνους.
• Στις 30.11.2023, δηλαδή μέσα σε 9 ημέρες, η ΔΤΕΠΑ υπέβαλε στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση την τροποποιημένη και βελτιωμένη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Γι’ αυτό αναφέρθηκα σε υπευθυνότητα.
• Στις 23 Οκτωβρίου 2024 το Περιφερειακό Συμβούλιο Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης (ΠΕΣΠΑ) ενέκρινε τη μελέτη για την οριοθέτηση και διευθέτηση του ρέματος Διονύσου και μετά από κάποιες υπογραφές η μελέτη θα επιστραφεί στη ΔΤΕΠΑ ώστε να προχωρήσει στη δημοπράτηση και ανάθεση των προβλεπόμενων έργων. Ουσιαστικά η μελέτη εγκρίθηκε 5 χρόνια μετά την ανάθεσή της και αφού κάποια στελέχη της ΔΤΕΠΑ και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης έκαναν μεγάλη προσπάθεια. Άραγε πόσα χρόνια θα χρειαστούν για την εφαρμογή της μελέτης;

Συμπεράσματα

Τα ρέματα στις οικιστικές περιοχές προκαλούν πολλά προβλήματα και ενέχουν σοβαρούς κινδύνους φωτιάς και πλημμύρας, φαινόμενα που επιτείνονται με τη κλιματική κρίση, τις συνέπειες της οποίας δεν μπορεί να αντιμετωπίσει καμιά κυβέρνηση σε καμιά χώρα (Βαλένθια).

Η ανάταξη των ρεμάτων είναι αναγκαία, απαραίτητη και θα μειώσει κινδύνους και στην περίπτωση του ρέματος Διονύσου, θα συμβάλει στην εγκατάσταση αποχετευτικού δικτύου και στη μείωση του κινδύνου μετάδοσης ενδεχόμενης φωτιάς και πλημμυρών.

Σήμερα για την οριοθέτηση και διευθέτηση των ρεμάτων εμπλέκονται πολλές υπηρεσίες (5 έως 7, ίσως και περισσότερες), μερικές από τις οποίες δεν επιδεικνύουν στοιχειώδες ενδιαφέρον.

Για την ανάταξη των ρεμάτων σε κατοικημένες περιοχές ενδεχομένως να χρειαστούν νομοθετικές ρυθμίσεις που θα μειώνουν τον αριθμό των εμπλεκομένων υπηρεσιών και θα ορίζουν τακτές προθεσμίες απόκρισης.

Μακάρι οι αποφάσεις του Πρωθυπουργού και του Υπουργού Περιβάλλοντος για ανάταξη των ρεμάτων να υλοποιηθούν. Το ερώτημα όμως είναι: Από ποιους και πότε; Ελπίζω κάποιοι αρμόδιοι να δουν το παράδειγμα αυτό και να λάβουν αποφάσεις που θα επιταχύνουν τη διευθέτηση των ρεμάτων της Αττικής.

Οπτικές ίνες βάλαμε, υπογειοποίηση των ηλεκτρικών καλωδίων έγινε, η Moody’s, αργά ή γρήγορα θα μας δώσει την επενδυτική βαθμίδα και η τεχνητή νοημοσύνη μπαίνει στη ζωή μας. Εμείς θα παραμένουμε στους βόθρους, στο κίνδυνο της φωτιάς και της πλημμύρας, μέχρις ότου εφαρμοστεί η μελέτη διευθέτησης του ρέματος. Και μετά βλέπουμε.

Ελπίζουμε ότι η Διεύθυνση Τεχνικών Έργων της Περιφέρειας Αττικής θα συνεχίσει την προσπάθειά της με τον ίδιο ζήλο και επίσης ότι η Δημοτική Αρχή θα αρχίσει να ενδιαφέρεται για το έργο.

* Δασολόγος, κάτοικος Διονύσου