Γιατί το «κοινωνικό κεφάλαιο» έχει σημασία για τις επιχειρήσεις

Η Παγκόσμια Τράπεζα έχει ένα ολόκληρο web site που είναι αφιερωμένο σε αυτό. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Κίρ Στάρμερ χρησιμοποιεί την έκφραση πολύ συχνά. Οι κυβερνήσεις και οι μεγάλες επιχειρήσεις αναφέρονται τακτικά στην σημασία του. Πρόκειται για το κοινωνικό κεφάλαιο. Τι είναι όμως αυτό το κεφάλαιο στο οποίο αφιέρωσαν πολλές σελίδες κοινωνιολόγοι όπως ο Γάλλος Πιερ Μπουρντιέ και ο Αμερικανός Τζέιμς Κόλιμαν;

Κατά βάση, η ιδέα του κοινωνικού κεφαλαίου παραπέμπει σε έναν συνδυασμό ανθρώπινου και υλικού κεφαλαίου. Παράλληλα, όμως, τονώνει και την κοινότοπη ιδέα ότι η κοινωνική συνοχή είναι καλή για τις επιχειρήσεις.

Η έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου σχετίζεται άμεσα με τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών και τις επιπτώσεις που αυτές μπορούν να έχουν στη συνολική οικονομική δραστηριότητα. Ο αμοιβαίος σεβασμός είναι, έτσι, το κλειδί. Είναι η βάση της εμπιστοσύνης η οποία αποτελεί και την προϋπόθεση για μία ανοιχτή και πλήρη επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας.

Είναι δε σήμερα σαφές ότι η υψηλής ποιότητας επικοινωνία αποτελεί θεμελιακό παράγοντα για τη βελτίωση της οικονομικής παραγωγικότητας. Από την άποψη αυτή λοιπόν πρέπει να υπογραμμιστεί ότι υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της φήμης μιας εταιρείας, της επικοινωνιακής της τακτικής και του κοινωνικού κεφαλαίου.

Η αποτελεσματική επικοινωνία εξαρτάται από την ικανότητα μιας εταιρείας ή μιας ομάδας ανθρώπων να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης και αλληλοσεβασμού. Οι σχέσεις αυτές αποτελούν κοινωνικό κεφάλαιο, που τελικά μπορεί να αποκτήσει μεγάλη αξία. Και αυτό το κοινωνικό κεφάλαιο μπορεί να παραχθεί από επιχειρήσεις που συνεργάζονται, πολιτικά κόμματα, αθλητικά και άλλα σωματεία, κοινωνικές οργανώσεις και γενικά από κάθε θεσμό της κοινωνίας των πολιτών.

Στη Βρετανία, για παράδειγμα, η ύπαρξη και λειτουργία αναρίθμητων λεσχών και εκουσίων ενώσεων αναβαθμίζει τις ανθρώπινες σχέσεις, βελτιώνει τις ευρύτερες κοινωνικές διασυνδέσεις και παίζει μεγάλο ρόλο στην ποιότητα του κοινωνικού κεφαλαίου που διαθέτει η χώρα.

Περιττό να τονιστεί ότι όσο υψηλότερη είναι η ποιότητα του κοινωνικού κεφαλαίου, τόσο πιο ισχυρές είναι οι σχέσεις εμπιστοσύνης και αμοιβαίας κατανόησης που παρατηρούνται σε μία κοινωνία. Ταυτόχρονα, μέσα από τις σχέσεις αυτές, προωθείται ο ευρύτερος κοινωνικός διάλογος και διακινούνται ισομερώς οι πληροφορίες προς όφελος της αποτελεσματικότητας του κοινωνικού συνόλου. Έτσι, μία επιχείρηση έχει κάθε λόγο να ενισχύσει την κοινωνική της φήμη, γιατί αυτή είναι που θα βοηθήσει και την καταξίωσή της.

Υπό αυτές τις νέες συνθήκες, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου, βοηθώντας την καλύτερη κοινωνική ολοκλήρωση και ενισχύοντας τον αλληλοσεβασμό, ταυτόχρονα προωθεί και τις οικονομικές επιδόσεις προς υψηλότερα επίπεδα.

Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια οι δυτικές κυβερνήσεις και επιχειρήσεις ενίσχυσαν τις οικονομίες της αγοράς χωρίς να λάβουν υπ' όψιν τους τον ρόλο και τη σημασία του κοινωνικού κεφαλαίου. Το αποτέλεσμα ήταν οι κοινωνικές σχέσεις να υποφέρουν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, όμως, τα εκλογικά σώματα ναι μεν επιθυμούν να βλέπουν υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, όχι όμως με τίμημα τη διεύρυνση του χάσματος των κοινωνικών διαφορών. Η εξέλιξη αυτή είναι παραγωγός έντονης κοινωνικής δυσφορίας η οποία, πλήττοντας σε τελική ανάλυση την επιχειρηματική δραστηριότητα, υπονομεύει την οικονομική ανάπτυξη και άρα εντείνει τις κοινωνικές ανισορροπίες.

Συνεπώς, οι επιχειρήσεις έχουν κάθε λόγο να διαμορφώσουν και να ενισχύσουν την κοινωνική τους φήμη, αναλαμβάνοντας οι ίδιες τις πρωτοβουλίες για την αναβάθμιση του ευρύτερου κοινωνικού κεφαλαίου. Καλό θα ήταν έτσι να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην έννοια της επικοινωνιακής κεφαλαιοποίησης, για την οποία όλο και περισσότερο θα γίνεται λόγος. Ιδιαίτερα δε στις σημερινές πολιτικές συνθήκες που διαμορφώνονται στην Ευρώπη, όπου ο λαϊκισμός των άκρων θολώνει τα νερά της αντίληψης που οι πολίτες μπορούν να έχουν για την πραγματικότητα και τις κοινωνικές της παραμέτρους.


* Καθηγητής Ιστορίας της Κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ