Η απάντηση στα προβλήματα της «Δυτικής Δημοκρατίας»

Οι ραγδαίες γεωπολιτικές εξελίξεις και οι πολιτικές ανακατατάξεις που συντελούνται σε παγκόσμιο επίπεδο επαναφέρουν στο προσκήνιο προβληματισμούς και ερωτήματα ως προς την αξία, τον ρόλο και το μέλλον της δυτικής δημοκρατίας, σε ένα σύνθετο και ιδιαίτερα ασταθές περιβάλλον.

Μπορεί η φιλελεύθερη αντιπροσωπευτική δημοκρατία να δώσει ξανά στην πολιτική καθοριστικό και αποφασιστικό ρόλο; Είναι δυνατόν να υπάρξουν ουσιαστικές πολιτικές απαντήσεις στο περιβάλλον του οικονομικού φονταμενταλισμού και της απόλυτης κυριαρχίας της οικονομίας; Μπορεί η δημοκρατία δυτικού τύπου να αποτελέσει εκείνο το μοντέλο, το οποίο θα προσφέρει στους πολίτες σε πανανθρώπινη κλίμακα ελπίδα για ένα ποιοτικό μέλλον, λύσεις στις μεγάλες προκλήσεις και τα προβλήματα της εντεινόμενης παγκοσμιοποίησης σε έναν κόσμο που διαμορφώνεται από την συνύπαρξη ισχυρών αλληλεξαρτήσεων και σοβαρών διαφοροποιήσεων;

Στο ευρωπαϊκό επίπεδο, τα νέα πολιτικά δεδομένα και ειδικότερα οι πρόσφατες εκλογές στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία καταδεικνύουν ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν είναι δυνατόν με λογικά επιχειρήματα να αμφισβητηθεί. Η εκλογική νίκη των Εργατικών απέδειξε ότι το πρόγραμμα, ο επιστημονικός σχεδιασμός, η επεξεργασία λύσεων και η προώθηση προτάσεων, οι οποίες τεκμηριώνονται και κοστολογούνται, εκτιμώνται από το εκλογικό σώμα και επιβραβεύονται. Βεβαίως, υπάρχει και το στάδιο της υλοποίησης, η οποία θα επιβεβαιώσει, ή θα διαψεύσει την αξιοπιστία των πολιτικών θέσεων.

Στη Γαλλία, η επικράτηση μιας ιδιότυπης κεντροαριστερής συμμαχίας, η οποία λειτούργησε ως ανάχωμα στην ακροδεξιά προέλαση του λαϊκισμού, έδειξε ότι στο ευρωπαϊκό περιβάλλον η δημοκρατία έχει ισχυρά θεμέλια, καθώς το ευρωπαϊκό κεκτημένο και ο σεβασμός προς τον άνθρωπο και τα απαράγραπτα δικαιώματά του, αποτελούν τις ισχυρές παρακαταθήκες του Διαφωτισμού και πυξίδα προσανατολισμού της σύγχρονης πολιτικής σκέψης, στην εποχή της ύστερης νεωτερικότητας.

Οι διαπιστώσεις αυτές δεν αναιρούν την απειλή του ακραίου λαϊκισμού, που εκφράστηκε πολιτικά και στις τελευταίες ευρωεκλογές, χωρίς όμως να φαίνεται ότι μπορεί να διαταράξει- τουλάχιστον επί του παρόντος- τις ισορροπίες εντός ευρωπαϊκού δημοκρατικού οικοδομήματος.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι προσεχείς εκλογές θα σηματοδοτήσουν εξελίξεις, οι οποίες μπορούν είτε να αναζωογονήσουν είτε να απειλήσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και τον καθοριστικό ρόλο τους, χωρίς να παραβλέπεται βέβαια ότι η Αμερική αυτοπροσδιορίζεται ως εγγυητής της παγκόσμιας δημοκρατίας, αλλά ταλανίζεται από σοβαρά προβλήματα πολιτικής εμπιστοσύνης, φυλετικών διακρίσεων και τεράστιων οικονομικών ανισοτήτων.

Οι μεταβλητές του πολέμου

Η εξίσωση καθίσταται δυσκολότερη, με την προσθήκη δύο ακόμη μεταβλητών. Από τη μια μεριά, οι πολεμικές συγκρούσεις που μαίνονται, καθώς και αυτές που- πιθανότατα- θα ακολουθήσουν διαμορφώνουν ένα εκρηκτικό μείγμα, που προκαλεί ανησυχίες και προβληματισμούς.

Η συνεχιζόμενη αντιπαράθεση Ρωσίας – Ουκρανίας χωρίς ορατό τέλος, η σύρραξη Ισραηλινών και Παλαιστινίων, μια ατέρμονη διαμάχη χωρίς διαφαινόμενους συμβιβασμούς για ειρηνικές διευθετήσεις, η επέκταση του πολέμου στο Λίβανο, η απειλή του Ιράν, η οποία δραματικά επαυξάνεται, συνιστούν κινδύνους με απρόβλεπτες επιπτώσεις.

Διαπιστώνει, λοιπόν, κανείς ότι στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, πέρα από τις προκλήσεις, ελλοχεύουν και αυτοκατοστροφικές πιθανότητες, που αποτελούν μια μόνιμη πληγή στο σώμα του πολιτισμού. Σε αυτή την εύθραυστη γεωπολιτική συγκυρία έρχεται να προστεθεί η κρίσιμη πολιτική διαφοροποίηση των περισσότερων κρατών που εμπλέκονται σε αυτές τις διαμάχες, καθώς, στην περίπτωση αυτή, συγκρούονται όχι μόνο οι πολιτικές αντιλήψεις αλλά κοσμοθεωρίες, κουλτούρες και αντιλήψεις, οι οποίες πηγάζουν από τις διαφορετικές ιστορικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές και πολιτικές καταβολές.

Πρέπει, ωστόσο να τονιστεί, ότι παρά την αναμφισβήτητη διαφοροποίηση της αντίληψης περί δημοκρατίας και την προβληματική της προσπάθειας για στενή οριοθέτηση της έννοιας, σύμφωνα με τις δυτικές αντιλήψεις, η ίδια η Δύση, σε μια προσπάθεια αποφυγής γεωπολιτικών ασταθειών στην ευρύτερη περιοχή, εμφανίζεται διαχρονικά επιφυλακτική στην άσκηση πιέσεων για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, προς την κατεύθυνση του πολιτικού εκδημοκρατισμού των τρίτων χωρών.

Από την άλλη μεριά, η ίδια η δυτική δημοκρατία εμφανίζει σοβαρά σημάδια κόπωσης, με το φιλελεύθερο μοντέλο να δημιουργεί στρεβλώσεις και να αποδυναμώνει τις θεμελιώδεις αξίες του δυτικού πολιτισμού προς όφελος της οικονομικής αποτελεσματικότητας.

Ελεγχος της αγοράς από την πολιτική

Σε αυτές τις συνθήκες, ο επαναπροσδιορισμός και η ενδυνάμωση των βασικών αρχών της Δημοκρατίας αποτελούν μονόδρομο, με τις συμμετοχικές διαδικασίες να προβάλλονται ως αίτημα ποιοτικής μετεξέλιξής της.

Οι ριζοσπαστικές αποφάσεις επιβάλλουν τον αυστηρό έλεγχο της αγοράς από την πολιτική, από την πολιτική της συναίνεσης, που στοχεύει στην ουσιαστική και όχι στην κατ’ επίφασιν λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών. Και μόνο οι πολίτες που είναι ευαισθητοποιημένοι και ενημερωμένοι, οι πολίτες με ιδανικά και αξίες μπορούν να κινητοποιήσουν τον τροχό της δημοκρατικής λειτουργίας και της εφαρμογής των δημοκρατικών θεσμών στο περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης.

Παράλληλα, η ηλεκτρονική δημοκρατία- το διαδίκτυο ως μια σύγχρονη εκδοχή «της εκκλησίας του δήμου», τα δίκτυα επικοινωνίας των πολιτών δεν μπορούν να εξαιρεθούν από την προσπάθεια διαμόρφωσης μιας προοδευτικής πολιτικής, ενός επεξεργασμένου σχεδίου δράσης υπέρ των πολιτών, το οποίο θα δώσει πολιτικές και δημοκρατικές απαντήσεις σε κερδοσκοπικούς και εκμεταλλευτικούς μηχανισμούς.

Από την άλλη μεριά, απαιτείται η δημιουργία και η επέκταση διμερών σχέσεων με τον αραβικό κόσμο. Η αναγκαιότητα να διαφοροποιηθεί η εκεί οικονομία, να απελευθερωθεί δηλαδή από τον μονοδιάστατο προσανατολισμό στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, δημιουργεί όχι μόνο τεράστιες δυνατότητες για την ευρωπαϊκή και παγκόσμια βιομηχανία επενδυτικών αγαθών αλλά και σταθεροποιεί οικονομικά και πολιτικά αυτές τις χώρες.

Αυτές οι εξελίξεις μπορούν να αποτελέσουν αφετηρία για περισσότερη δημοκρατία στον αραβικό κόσμο, που θα προέλθει από το εσωτερικό των αραβικών χωρών και όχι από εξωτερικές παρεμβάσεις και υποκινήσεις. Το ίδιο ισχύει και για τον Ισλαμικό φονταμενταλισμό.

Ο πολιτισμός, η δημοκρατία, ο πλουραλισμός, ο διάλογος, οι κανόνες δικαίου, ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα συνιστούν την πιο ουσιαστική και αποτελεσματική απάντηση στην τρομοκρατία και όχι οι «προληπτικοί πόλεμοι» που την συντηρούν, την τροφοδοτούν και την αναπαράγουν. Ο ρόλος τής Ευρώπης μπορεί να αποδειχθεί καθοριστικός, αν καταφέρει να διατυπώσει μια διαφορετική πρόταση για την οργάνωση του μετα-διπολικού κόσμου, για τη διαχείριση της παγκοσμιοποίησης.

Βρίσκεται λοιπόν σε δίνη η δυτική δημοκρατία; Η δυτική δημοκρατία, με τις αναγκαίες προσαρμογές στο νέο ψηφιακό περιβάλλον και τις διαρκώς ενισχυμένες συμμετοχικές διαδικασίες με κυρίαρχο στοιχείο τον πλουραλισμό δε φοβάται τους εχθρούς της γιατί μπορεί να τους αντιμετωπίσει αποτελεσματικά.

Η δημοκρατία δε φοβάται το πνεύμα αμφισβήτησης, την αντιδογματική κουλτούρα, διότι κατοχυρώνει το δικαίωμα της διαφωνίας και την πολλαπλότητα των απόψεων. Διότι, θεμέλιό της είναι η παιδεία, ο Διαφωτισμός, η ορθολογική ανάλυση και η πολυπρισματική επεξεργασία των δεδομένων.

Η δύναμη της δημοκρατίας είναι ο διάλογος, η ισχύς της πειθούς και της επιχειρηματολογίας σε αντίθεση με τα κατασταλτικά μέτρα, τους περιορισμούς και τους δογματισμούς των αντιπάλων της.

Η δημοκρατία ανέδειξε τον πολιτισμό, την παιδεία, την επιστημονική σκέψη, τον σεβασμό προς τον άνθρωπο, προσφέροντας απεριόριστες δυνατότητες προόδου και ανάπτυξης των δυνατοτήτων του. Και αυτός είναι ο δρόμος για την πολιτική του μέλλοντος.

* Διευθυντής του Γραφείου Υφυπουργού Κοινωνικής Ασφάλισης Π. Τσακλόγλου