Κοινωνικά επιδόματα: Οι «παγίδες φτώχειας» και το Bolsa Familia

Mε αφορμή τις προτάσεις τις κυβέρνησης για τη μεταρρύθμιση των κοινωνικών επιδομάτων άναψε πάλι η συζήτηση για το κατά πόσον αυτές οι κρατικές ενισχύσεις λειτουργούν ως «παγίδες φτώχειας», αποθαρρύνοντας τον αποδέκτη από το να αναζητήσει εργασία ή αν αντίθετα βελτιώνουν τις προοπτικές στη ζωή του.

Η διεθνής εμπειρία δεν δίνει μια ξεκάθαρη απάντηση μιας και το θέμα είναι εξαιρετικά πολυσύνθετο και τα κριτήρια επιτυχίας/αποτυχίας αυτών των προγραμμάτων δεν είναι πάντοτε σαφή.

Μία χώρα, πάντως, όπου τα προγράμματα κοινωνικής ενίσχυσης φαίνεται να αποφέρουν θετικά αποτελέσματα είναι η Βραζιλία. Πράγματι, όπως δείχνουν πρόσφατες επιστημονικές αποτιμήσεις, το πρόγραμμα οικονομικής ενίσχυσης των φτωχών πού εφάρμοσε ο Λούλα-γνωστό ως Bolsa Familia-θεωρείται ένα από τα πλέον επιτυχημένα στον κόσμο διασφαλίζοντας σε εκατοντάδες χιλιάδες νέους εργασία και τη δυνατότητα να αφήσουν οριστικά πίσω το μίζερο παρελθόν τους.

Το πρόγραμμα προβλέπει τη μηνιαία χρηματική επιδότηση -γύρω στα 25 δολάρια- κάθε παιδιού από πολύ φτωχή οικογένεια υπό δύο όρους: Oτι δεν θα εγκαταλείψει το σχολείο και ότι θα εμβολιαστεί. Σήμερα 13 εκατομμύρια παιδιά στην Βραζιλία συμμετέχουν στο πρόγραμμα.

Οι ερευνητές ακολούθησαν την πορεία των αποδεκτών του προγράμματος και δημοσίευσαν τα πορίσματά τους σε μελέτη πού δημοσιεύθηκε με τον τίτλο Social Mobility and CCT programs: The Bolsa Familia in Brazil. Τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Τα δύο τρίτα των ενηλίκων πού ως νέοι είχαν ωφεληθεί από το πρόγραμμα δεν λάμβαναν πλέον κρατικές επιδοτήσεις κάτι που δείχνει ότι είχαν διαρρήξει τις σχέσεις τους με τη φτώχεια. Επίσης το ήμισυ των αποδεκτών των επιδομάτων είχε καταφέρει να βρει θέση εργασίας στην επίσημη οικονομία.

Αναλυτικότερα η έρευνα ανέλυσε τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις όσον αφορά την κοινωνική κινητικότητα των αποδεκτών του προγράμματος Bolsa Familia ηλικίας 7-16 ετών από το 2005 έως το 2019. Βρήκε ότι:

• Το 64% των αποδεκτών του προγράμματος ηλικίας 7 έως 16 ετών το 2005 δεν ήταν πλέον αποδέκτες κοινωνικής βοήθειας το 2019.
• Το 45% είχε βρει θέση στην επίσημη οικονομία.
• Οι θέσεις εργασίας στην επίσημη οικονομία πού είχαν βρει οι αποδέκτες του προγράμματος ήταν χειρότερες από τις θέσεις εκείνων που δεν είχαν ωφεληθεί από το πρόγραμμα. Όμως ήταν πολύ καλύτερες από αυτές των γονιών τους που απασχολούντο στην «άτυπη οικονομία». Άρα αυτό αποδεικνύει μία σημαντική πρόοδο.

Η έρευνα δείχνει ότι η κρατική χρηματική αρωγή προς τους φτωχότερους δεν οδηγεί κατ' ανάγκη στην εξάρτηση του ανθρώπου από την κρατική βοήθεια και υποτιθέμενη τάση προς αποφυγή εργασίας. Στην προκειμένη περίπτωση αντίθετα δείχνει ότι η κρατική ενίσχυση οδήγησε την πλειοψηφία των αποδεκτών να απεξαρτηθούν από την κρατική βοήθεια. Η κρατική ενίσχυση πού έπαιρναν τους επέτρεψε να αφοσιωθούν στις σπουδές τους και να μην χρειάζεται να δουλέψουν για να επιβιώσουν.

Φυσικά υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου τα πράγματα δεν λειτούργησαν όπως το πρόγραμμα της Βραζιλίας και οι επιδοτήσεις είχαν και έχουν αντίθετα αποτελέσματα.