Η «δημιουργική οικονομία» και η νέα διάσταση βιώσιμης ανάπτυξης

Οι πολιτιστικοί και δημιουργικοί κλάδοι λειτουργούν ως οικοσυστήματα, που συνδέονται με τομείς, που είτε σχετίζονται με αυτούς, είτε είναι εντελώς διαφορετικοί (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018). Ως πρόσφορο έδαφος για την καινοτομία οι δημιουργικοί κλάδοι περιλαμβάνουν επίσης πτυχές, που σχετίζονται με την κοινωνική καινοτομία.

Ενδεικτικό είναι το πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Horizon Europe, το οποίο χρηματοδοτεί την έρευνα και την καινοτομία με κονδύλια, ύψους 95,5 δισ. ευρώ. Το εν λόγω πρόγραμμα, με χρονικό ορίζοντα έως το 2027, στο δεύτερο πεδίο του δίνει έμφαση στον πολιτισμό, τη δημιουργικότητα και την κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς, στηρίζοντας τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, τη βιώσιμη ανάπτυξη και την καινοτομία, αναπτύσσοντας όλη τη δυναμική των Πολιτιστικών & Δημιουργικών Βιομηχανιών (ΠΔΒ).

Παράλληλα, το πρόγραμμα Creative Europe 2021-2027, με προϋπολογισμό ύψους 2,44 δισ. ευρώ, ενισχύει την πολιτιστική πολυμορφία και ανταποκρίνεται στις ανάγκες του δημιουργικού κλάδου.

Ως ένα οικοσύστημα, που περιλαμβάνει ευρεία γκάμα επαγγελμάτων, η δημιουργική οικονομία αναπτύσσεται ταχύτατα. Σύμφωνα με έκθεση της Deloitte (2021), που εξέτασε τις οικονομίες εννέα χωρών: Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Τουρκία, Ιαπωνία, Νότια Κορέα και Αυστραλία, η δημιουργική οικονομία προσέφερε εργασία σε 20 εκατομμύρια ανθρώπους κατά το 2018 στις συγκεκριμένες περιοχές. Μάλιστα, αντιπροσωπεύοντας το 7% της συνολικής απασχόλησης η δημιουργική οικονομία έχει αναπτυχθεί ταχύτερα από την κλασική οικονομία και στις εννέα υπό εξέταση χώρες.

Σύμφωνα με τους Restrepo & Márquez (2013), εάν η δημιουργική οικονομία ήταν χώρα, θα είχε την τέταρτη ισχυρότερη οικονομία μετά από τις ΗΠΑ, την Κίνα και την Ιαπωνία, θα ήταν η ένατη δύναμη σε εξαγωγές και η τέταρτη ισχυρότερη χώρα ως προς το εργατικό της δυναμικό, με 144 εκατ. εργαζομένους.

Δημιουργική οικονομία και βιώσιμη ανάπτυξη

Σύμφωνα με τους Kagan & Kirchberg (2008), η έννοια της βιωσιμότητας είναι επίσης κοινωνική και πολιτιστική, καθώς αυτές οι πτυχές είναι αλληλένδετες. Περαιτέρω, την τελευταία δεκαετία σημαντικά ψηφίσματα των Γενικών Συνελεύσεων του Ο.Η.Ε. αναγνωρίζουν τον πολιτισμό ως μοχλό βιώσιμης ανάπτυξης.

Οι εν λόγω διεργασίες είχαν ως αποτέλεσμα την ενσωμάτωση του πολιτισμού στους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του Οργανισμού (Agenda 2030), οι οποίοι υιοθετήθηκαν το 2015 από 193 χώρες.
Ειδικότερα, η δημιουργική οικονομία ευθυγραμμίζεται με τους ακόλουθους Στόχους:

• Στόχος 4: ποιοτική εκπαίδευση.
• Στόχος 5: ισότητα των φύλων.
• Στόχος 8: αξιοπρεπής εργασία & οικονομική ανάπτυξη.
• Στόχος 9: βιομηχανία, καινοτομία & υποδομές.
• Στόχος 10: λιγότερες ανισότητες.
• Στόχος 11: βιώσιμες πόλεις & κοινότητες.
• Στόχος 12: υπεύθυνη κατανάλωση & παραγωγή.
• Στόχος 16: ειρήνη, δικαιοσύνη & ισχυροί θεσμοί.
• Στόχος 17: συνεργασία για τους Στόχους.

Η Ένωση Πόλεων & Τοπικών Αρχών (UCLG, 2018) εξέδωσε έναν οδηγό καλών πρακτικών, τον οποίο και διέθεσε στις τοπικές και περιφερειακές αρχές, τους επαγγελματίες στον τομέα του πολιτισμού, κ.ά., προκειμένου να ενδυναμώσει τις συνεργασίες, τις πολιτικές και τον γενικότερο σχεδιασμό των πόλεων ως προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Οι ακόλουθες περιπτώσεις πόλεων είναι ενδεικτικές:

• Στόχος 8 (αξιοπρεπής εργασία & οικονομική ανάπτυξη): Στο Μπιλμπάο, οι στρατηγικές για την τοπική ανάπτυξη αναγνωρίζουν τη σημασία των πολιτιστικών δραστηριοτήτων και των υποδομών για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, τον κοινωνικό και οικονομικό μετασχηματισμό, καθώς και την αύξηση της απασχόλησης. Στο Στρασβούργο, οι «Zones Urbaines Sensibles» (Ευαίσθητες Αστικές Ζώνες) λειτουργούν ως χώροι εκδηλώσεων, που ειδικεύονται στην ψηφιακή τεχνολογία, παρέχοντας στους νέους δεξιότητες ψηφιακής δημιουργίας και διευρύνοντας τις ευκαιρίες απασχόλησής τους.
• Στόχος 9 (βιομηχανία, καινοτομία & υποδομές): Στην Πόλη του Μεξικού οι πολιτιστικές υποδομές «the Factories of Arts and Jobs (FAROs)», που έχουν χωροθετηθεί στα προάστια, υποστηρίζουν την εκπαίδευση, τη συμμετοχή των πολιτών, την κοινωνική ένταξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
• Στόχος 11 (βιώσιμες πόλεις & κοινότητες): Το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS) έχει αναπτύξει σειρά εργαλείων για την εφαρμογή του στόχου 11 και ιδιαίτερα του στόχου 11.4 αναφορικά με την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς.

Οι Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες χρειάζονται ένα ειδικό οικοσύστημα πόλεων για να αναπτυχθούν, ενώ έξι παράγοντες διευκολύνουν στον μετασχηματισμό της δημιουργικότητας και του πολιτισμού σε ανάπτυξη (UNESCO, 2021). Οι παράγοντες αυτοί παρατίθενται στη συνέχεια:

1. Ειδικές αστικές υποδομές, που θα οδηγήσουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Οι ΠΔΒ χρειάζονται μη δαπανηρά εργαστήρια, χώρους εργασίας σε προσβάσιμες τοποθεσίες, στούντιο, χώρους εκθέσεων, κ.ά. σε προσβάσιμες περιοχές, προκειμένου να συμβάλουν στην αστική ανάπλαση.
2. Ανθρώπινο δυναμικό με δεξιότητες και ταλέντο, ικανό να πρωτοπορεί και να καινοτομεί.
3. Κοινωνικά δίκτυα, που να διευκολύνουν τις ΠΔΒ, λειτουργώντας ως δημιουργικοί καταλύτες, με καθοριστικό ρόλο στην αποτελεσματική λειτουργία τους. Η έρευνα έχει αποδείξει τον σημαντικό ρόλο των κοινωνικών δικτύων, που πρέπει να στηριχθούν και να χρηματοδοτηθούν, προκειμένου να υποστηρίξουν περαιτέρω τις δραστηριότητες του συνόλου της αλυσίδας αξίας (value chain).
4. Θεσμούς και ρυθμιστικό πλαίσιο, που να προστατεύουν και να υποστηρίζουν τις δημιουργικές κοινότητες, ευνοώντας τις συνεργασίες.
5. Υποστήριξη της μοναδικότητας των πόλεων, ενεργοποιώντας διαφορετικούς πολιτιστικούς πόρους, με σεβασμό στις ανάγκες των ντόπιων, ώστε να προσελκύονται επενδυτές και επισκέπτες.
6. Προσαρμογή και μετάβαση στο ψηφιακό περιβάλλον, ώστε οι Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες να επεκτείνουν το εύρος τους.

Συμπερασματικά, η δημιουργική οικονομία, ως ένας ταχύτατα αναπτυσσόμενος τομέας, αξιοποιεί τους πολιτιστικούς πόρους, στοχεύοντας στην οικονομική ανάπτυξη. Προς την κατεύθυνση αυτή τα τελευταία χρόνια οι πόλεις έχουν τοποθετηθεί στο επίκεντρο της δημιουργικής οικονομίας, με τον πολιτισμό να λαμβάνει κεντρική θέση στις πολιτικές για την αστική ανάπτυξη. Περαιτέρω, οι Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες χρειάζονται ένα ειδικό οικοσύστημα πόλεων για να αναπτυχθούν, καθώς ο μετασχηματισμός της δημιουργικότητας και του πολιτισμού σε ανάπτυξη αποτελεί σύνθετη διαδικασία.

* Καθηγητής, Ακαδημαϊκός, Πολυτεχνείο Κρήτης, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Paris School of Business

** Καθηγητής, Κοσμήτορας της Σχολής Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης

*** Υποψήφια Διδάκτωρ, μέλος του εργαστηρίου Financial Engineering Πολυτεχνείου Κρήτης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Buitrago Restrepo, P.F., I., Duque Márquez (2013). The Orange Economy: An Infinite Opportunity, Washington, DC: Inter-American Development Bank. Ανακτήθηκε από: https://publications.iadb.org/en/orange-economy-infinite-opportunity (05/07/2024)

Deloitte (2021). The Future of the Creative Economy. Ανακτήθηκε από: https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/uk/Documents/technology-media-telecommunications/deloitte-uk-future-creative-economy-report-final.pdf (15/07/2024)

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Directorate-General for Education, Youth, Sport and Culture (2018). The role of public policies in developing entrepreneurial and innovation potential of the cultural and creative sectors – Report of THE OMC (Open Method of Coordination) working group of Member States’ experts, Publications Office of the European Union, Ανακτήθηκε από: https://data.europa.eu/doi/10.2766/29789 (23/07/2024)

Kagan, S., & Kirchberg, V. (2008). Sustainability: a new frontier for the arts and cultures, Frankfurt am Main: Verlag für Akademische Schriften. Ανακτήθηκε από: https://www.researchgate.net/publication/274718840_Introduction_Sustainability_as_a_new_frontier_for_the_arts_and_cultures (08/07/2024)

UNESCO, INTERNATIONAL BANK FOR RECONSTRUCTION AND DEVELOPMENT/THE WORLD BANK (2021). Cities. Culture. Creativity. Leveraging culture and creativity for sustainable urban development and inclusive growth. Ανακτήθηκε από: https://tinyurl.com/4u7cybcz (10/07/2024)

United Cities and Local Governments (UCLG) (2018). Culture in the sustainable development goals: A guide for local action. Ανακτήθηκε από: https://www.uclg.org/sites/default/files/culture_in_the_sdgs.pdf (26/07/2024).