Τα έξι κρίσιμα βήματα για τη διαχείριση μιας καταστροφής

Η περιβαλλοντική κρίση και η κλιματική αλλαγή έχουν οδηγήσει την ανθρωπότητα σε ένα προορισμό χωρίς επιστροφή. Υψηλές θερμοκρασίες, καταρρακτώδεις βροχές, πλημμύρες, μεγάλες πυρκαγιές,…

Αυτά τα φαινόμενα πρόκειται να ενταθούν και να πολλαπλασιαστούν. Μετά από εκατό πενήντα χρόνια διαρκούς οικονομικής ανάπτυξης, τα αποτελέσματα των επιπτώσεων στους ζωντανούς οργανισμούς είναι ιλιγγιώδη: υπερθέρμανση, αλλά και βιοποικιλότητα σε κίνδυνο με τη μαζική εξαφάνιση των ειδών, τη ρύπανση του αέρα, των εδαφών, των ποταμών, των ωκεανών…

Η πανδημία της Covid 19, προσφέροντας μια αναστολή σε ένα υπερθερμαινόμενο πλανήτη, έχει δημιουργήσει μια νέα σχέση μεταξύ των ανθρώπων και του περιβάλλοντος και των ζωντανών όντων. Σε πολλές χώρες έχουν ήδη ιδρυθεί υπουργεία κλιματικής αλλαγής και πρόβλεψης φυσικών καταστροφών.

Στη χώρα μας, μετά τις πυρκαγιές στον Έβρο και τις πλημμύρες στη Θεσσαλία, η κυβέρνηση προχώρησε στη σύσταση διοίκησης για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών. Συγκεκριμένα, το Συμβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων στην πρώτη συνεδρίαση με τη νέα του σύνθεση, κατόπιν εισήγησης του υπουργού Εθνικής Άμυνας, αποφάσισε τη δημιουργία Διοίκησης Κατασκευών και Αντιμετώπισης Φυσικών Καταστροφών.

Μεθοδολογικό πλαίσιο

Στο άρθρο αυτό επιχειρείται μια προτεινόμενη μεθοδολογία ανάλυσης και διαχείρισης φυσικών καταστροφών (πυρκαγιές, πλημμύρες). Αρχικά, δύο βασικά κριτήρια χαρακτηρίζουν ένα μεγάλο κίνδυνο:

• Χαμηλή συχνότητα: ο άνθρωπος και η κοινωνία μπορεί να τείνουν ακόμη περισσότερο να τον αγνοήσουν εάν οι καταστροφές είναι σπάνιες.
• Τεράστια ζημιά: πολλά θύματα, σημαντικές ζημιές σε περιουσίες και στο περιβάλλον.

Σε γενικές γραμμές, ο μεγάλος κίνδυνος χαρακτηρίζεται από πολλά θύματα, σημαντικό κόστος υλικών ζημιών, επιπτώσεις στο περιβάλλον: η ταυτότητα μετρά αυτές τις συνέπειες. Ο μεγάλος κίνδυνος είναι επομένως η αντιμετώπιση της αβεβαιότητας με προκλήσεις. Τόσο η κοινωνία όσο και τα άτομα πρέπει να οργανωθούν.

Η λήψη υπόψη σημαντικών κινδύνων απαιτεί τα ακόλουθα βήματα:

• συμβάντα που είναι πιθανόν να συμβούν,
• είδη αβεβαιότητας που υπάρχουν,
• συμπεριφορές υπευθύνων που πρέπει να παρατηρούνται σε διάφορα επίπεδα αβεβαιότητας,
• διαδικασίες ενημέρωσης των ενδιαφερόμενων πληθυσμών.

Η διοίκηση κινδύνου ανταποκρίνεται σε μια διπλή λογική.

1. Λογική πρόληψης για να εμποδισθεί η αβεβαιότητα ή να μειωθούν οι επιπτώσεις ενός πιθανού συμβάντος σε ανθρώπους και περιουσίες. Αυτή η λογική εντάσσεται φυσιολογικά σε μια προσέγγιση βιώσιμης ανάπτυξης, καθώς η πρόληψη προσπαθεί να μειώσει τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες της αλόγιστης ανάπτυξης της κοινωνίας.
2. Λογική παρέμβασης, τη στιγμή που λαμβάνει χώρα το ζημιογόνο γεγονός. Οι δύο λογικές είναι συμπληρωματικές γιατί εάνη πρόληψη δεν εφαρμόζεται επαρκώς, η κοινωνία πρέπει να προβεί σε σημαντικά έξοδα για να διασφαλίσει τη διοίκηση, μετά την αποκατάσταση ζημιών, μερικές φορές πολύ σημαντικές.

Πολυκριτήρια εκτίμηση

Η πολυκριτήρια ανάλυση αποφάσεων (ΠΑΑ) είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιεί πολλά δεδομένα τα οποία αξιοποιεί μέσω της θεώρησης πολλαπλών κριτηρίων (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Δούμπος, Ε. Γρηγορούδης, μεθοδολογίες σχέσεων υπεροχής για τη λήψη αποφάσεων με πολλαπλά κριτήρια, Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2022).

Διαφορετικής φύσης, τα κριτήρια αυτά καθιστούν δυνατή τη μέτρηση της ζημιάς που μπορεί να αποφευχθεί χάρη στην υλοποίηση έργου διαχείρισης κινδύνων (πυραγιάς ή πλημμύρας). Η ΠΑΑ χρησιμοποιεί χρηματοοικονομικά κριτήρια (ζημιές σε κατοικίες, επιχειρήσεις, αγροτικές δραστηριότητες κ.λπ.), τα οποία συμπληρώνει με θεματικά κριτήρια (αριθμός ανθρώπων που ζουν σε ζώνες που κάηκαν ή πλημμύρισαν, αριθμός επικίνδυνων τοποθεσιών, αριθμός θέσεων εργασίας στις ζώνες που έχουν υποστεί ζημιές, κ.λπ.).

Η ΠΑΑ προτείνει δύο επίπεδα ανάλυσης με στόχο να χαρακτηριστούν οι επιπτώσεις, το κόστος καθώς και τα οφέλη ενός έργου προστασίας από καταστροφές: μια στοιχειώδης ανάλυση και μια συνθετική ανάλυση.

Η στοιχειώδης ανάλυση με τα ανάλογα κριτήρια που χρησιμοποιεί, επιτρέπει την αξιολόγηση της επίτευξης των ακόλουθων στόχων:

• Αύξηση της ασφάλειας των εκτεθειμένων πληθυσμών.
• Σταθεροποίηση βραχυπρόθεσμα και μείωση μεσοπρόθεσμα του κόστους των ζημιών που σχετίζονται με πυρκαγιές ή πλημμύρες.
• Σημαντική μείωση του χρόνου που χρειάζεται για να επανέλθουν τα πράγματα στο φυσιολογικό στις πληγείσες περιοχές.

Η συνθετική ανάλυση ανταποκρίνεται σε δύο στόχους: τη διευκόλυνση της λήψης αποφάσεων και τη σύγκριση των έργων προστασίας μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, στοχεύει να διερευνήσει σε μεγαλύτερο βαθμό τις επιπτώσεις ενός έργου. Επιτρέπει τόσο να κρίνει ένα έργο αλλά και να συγκρίνει δύο έργα που έχουν διαφορετικά επίπεδα μεγέθους. Μας επιτρέπει να διερωτηθούμε, μεταξύ άλλων, για τον αριθμό κατοίκων και τις προστατευόμενες θέσεις εργασίας, το κόστος του έργου ανά κάτοικο και ανά προστατευόμενη εργασία, το ποσό της ζημιάς που εξοικονομήθηκε από την κοινωνία χάρη στην πραγματοποίηση της επένδυσης.

Τέλος, για να πραγματοποιηθεί μια ΠΑΑ σε θέματα διοίκησης καταστροφών, είναι απαραίτητο να τηρηθεί ένας ορισμένος αριθμός βημάτων και να πραγματοποιηθούν με συγκεκριμένη σειρά.

1. Ορισμός της προβληματικής: εξακρίβωση των εναλλακτικών λύσεων που επιτρέπουν την ανταπόκριση του προβλήματος της πυρκαγιάς ή της πλημμύρας.
2. Καθορισμός του εύρους της ανάλυσης.
3. Προσδιορισμός της έκθεσης στον κίνδυνο.
4. Υπολογισμός των κριτηρίων της ανάλυσης.
5. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας των εναλλακτικών λύσεων.
6. Ανάλυση της ευαισθησίας και αβεβαιότητες των αποτελεσμάτων.

Η λειτουργία της ΠΑΑ καθιστά δυνατό τον καθορισμό και την επεξήγηση στρατηγικών επιλογών που πραγματοποιήθηκαν, καθώς και τα πρακτικά τους αποτελέσματα σε θέματα καταστροφής.

* O Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι καθηγητής - ακαδημαϊκός, Πολυτεχνείο Κρήτης, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ Paris School of Business.