Η συνταγή διαχείρισης κινδύνου για δημόσιους φορείς

Με το αρ.20 του ν. 5013/2023 (ΦΕΚ A 12 - 19.01.2023) για την εφαρμογή της Πολυεπίπεδης Διακυβέρνησης ενσωματώνεται και η προσέγγιση της διαχείρισης κινδύνων στην λειτουργία των Δημόσιων Φορέων ως προϋπόθεση τόσο της χρηστής διακυβέρνησης, όσο και της αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας των δημοσίων πολιτικών που οδηγεί στην μεγιστοποίηση του αντικτύπου τους.

Η ανάπτυξη ενός συστήματος διαχείρισης κινδύνων εστιάζει στον τρόπο διασφάλισης των αποτελεσμάτων στις πολιτικές, τα προγράμματα, τα έργα και τις δραστηριότητες των Δημοσίων Φορέων, όπου μέσω αυτού επιχειρείται να δοθούν απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα:

• Πώς μπορώ να αποφύγω προβλήματα ή «μπελάδες»;
• Πώς μπορώ να τα αποτρέψω ή να τα εντοπίσω έγκαιρα;
• Tι θα μπορούσε να πάει στραβά προς την επίτευξη των στόχων μου; Δηλαδή τι θα μπορούσε να εμποδίσει την παραγωγή των επιθυμητών αποτελεσμάτων στην δραστηριότητα;
• Τι επίδραση θα μπορούσαν να έχουν εξωτερικά γεγονότα στην δραστηριότητα;

Στην πορεία για την επίτευξη αποτελεσμάτων οι Δημόσιοι Φορείς αναπόφευκτα θα αντιμετωπίσουν κινδύνους. Κινδύνους που σχετίζονται με την στρατηγική τους, την δημοσιονομική λειτουργία, την κανονιστική συμμόρφωση και τις επιχειρησιακές τους δραστηριότητες.

Οι δημόσιοι φορείς δεν μπορούν να εξαλείψουν τους κινδύνους. Όμως μπορούν να τους προσεγγίσουν με μεθοδολογία ώστε να τους εντοπίσουν και να τους κατανοήσουν προκειμένου να αναλάβουν δράσεις αποτροπής τους ή περιορισμού του αντικτύπου τους μέσω της ανάπτυξης των κατάλληλων δικλείδων ελέγχου.

Η αξιολόγηση του κινδύνου

Η διαδικασία της αξιολόγησης κινδύνου ξεκινά με την αναγνώριση και ιεράρχησή των κινδύνων εκτιμώντας την πιθανότητα και την ταχύτητα εμφάνισής τους σε σχέση με τον αντίκτυπό τους στις δραστηριότητες των δημόσιων φορέων. Στην συνέχεια αξιολογείται η ωριμότητα των υφιστάμενων δικλείδων ελέγχου. Η ωριμότητα των υφιστάμενων δικλείδων ελέγχου στον περιορισμό των κινδύνου εστιάζει σε περιοχές κλειδιά:

• Διακυβέρνηση: Έχουμε την κατάλληλη εποπτεία;
• Ανθρώπινο Δυναμικό: Έχουμε το κατάλληλο προσωπικό προκειμένου να επιτύχουμε τους στόχους και τους σκοπούς μας;
• Μέθοδοι και πρακτικές: Οι μέθοδοι και οι πρακτικές που χρησιμοποιούμε για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων μας εξυπηρετούν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο την αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα μας;
• Εξωτερικοί παράγοντες: Ποια η επίδραση του εξωτερικού περιβάλλοντος λειτουργίας με την δραστηριότητα μας; Τι επίδραση θα μπορούσαν να έχουν εξωτερικά γεγονότα στην δραστηριότητα;

Οι δικλείδες ελέγχου

Κατά τη διαδικασία αξιολόγησης των δικλείδων ελέγχου λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα:

1. Αναγνώριση των υφιστάμενων δικλείδων ελέγχου και καθορισμός του τύπου τους, δηλαδή εάν προλαμβάνουν ή ανιχνεύουν τον κίνδυνο.
2. Καθορισμός της φύσης των δικλείδων ελέγχου (automated, IT depended, manual).
3. Καθορισμός εάν οι υφιστάμενες δικλείδες ελέγχου είναι αποτελεσματικές από μόνες τους για τον περιορισμό ενός κινδύνου ή εάν είναι αποτελεσματικές όταν εφαρμόζονται συνδυαστικά με άλλες δικλείδες ελέγχου στον μετριασμό των κινδύνων.
4. Αξιολόγηση εάν χρειάζονται πρόσθετες δικλείδες ελέγχου για τον επαρκή μετριασμό των κινδύνων.

Το προφίλ κινδύνου

Με την ολοκλήρωση της αξιολόγησης των κινδύνων θα έχει αναπτυχθεί το προφίλ κινδύνου για τον οργανισμό, όπου θα έχει αντιστοιχισθεί κάθε λειτουργία (τμήματα, διαδικασίες, προγράμματα, πρωτοβουλίες) με τους κινδύνους και τις δικλείδες ελέγχου, ώστε να καταλήξουμε σε τέσσερις περιοχές για ενέργειες.

Α. Στις περιοχές του οργανισμού με υψηλή έκθεση σε κίνδυνο και υψηλές δικλείδες ελέγχου αναδεικνύεται η αναγκαιότητα της λειτουργίας του Εσωτερικού Ελέγχου προκειμένου να διαπιστωθεί εάν οι δικλείδες ελέγχου λειτουργούν (λειτουργική αποτελεσματικότητα). Η αξιολόγηση κινδύνων αποτυπώνει τη σχεδιαστική αποτελεσματικότητα, δηλαδή της επάρκειας και ύπαρξης των δικλείδων ελέγχου.

Β. Στις περιοχές με υψηλή έκθεση σε κίνδυνο και χαμηλές προς μεσαίες δικλείδες ελέγχου αναδεικνύεται η αναγκαιότητα ανάληψης δράσης της εκτελεστικής διοίκησης με ενέργειες που θα περιορίζουν τον κίνδυνο.

Γ. Στις περιοχές χαμηλής έκθεσης σε κίνδυνο και υψηλές δικλείδες ελέγχου αναδεικνύεται η αναγκαιότητα επανεξέτασης της διαδικασίας προκειμένου να αξιολογηθεί εάν χρειάζεται η κατάργηση κάποιας δικλείδας ελέγχου.

Δ. Στις περιοχές με χαμηλή έκθεση σε κίνδυνο και χαμηλές προς μεσαίες δικλείδες ελέγχου αναδεικνύεται η αναγκαιότητα παρακολούθησης των κινδύνων προκειμένου να εντοπιστεί εάν υπάρξει κάποια αλλαγή στην ιεράρχησή τους.

Με τον τρόπο αυτό οι Δημόσιοι Φορείς θα μπορέσουν να διατηρήσουν ένα αποδεκτό επίπεδο κινδύνου στην λειτουργία τους και θα είναι σε θέση να αναγνωρίσουν:

• τι είναι αυτό που τους καθιστά πιο ευάλωτους στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους,
• να εντοπίσουν πού είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί,
• να προσδιορίσουν πώς πρέπει να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους που έχουν εντοπίσει, εφαρμόζοντας τα κατάλληλα μέτρα.

Έχοντας τα αποτελέσματα της αξιολόγησης κινδύνου, η δουλειά των Δημόσιων Φορέων τελείωσε; H απάντηση αυτονόητα είναι αρνητική. Οι κίνδυνοι μεταβάλλονται συνεχώς είτε λόγω αλλαγών του εξωτερικού περιβάλλοντος λειτουργίας, είτε λόγω αλλαγών των προσδοκιών της διοίκησης και των επιχειρησιακών δραστηριοτήτων τους. Επομένως, προκύπτει η ανάγκη αναθεώρησης της αξιολόγησης των κινδύνων σε τακτική βάση.

Συμπερασματικά, είναι σημαντική επιλογή η απόφαση ενσωμάτωσης της διαχείρισης κινδύνων στη λειτουργία των Δημόσιων Φορέων ως δραστηριότητα-κλειδί για την επιτυχημένη πορεία διαμόρφωσης των αποτελεσμάτων τους.

Θα αποδεχθούν οι Δημόσιοι φορείς την πρόκληση;

Στην Ελλάδα, το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εφαρμοσμένη Διαχείριση Κινδύνων» του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ, αποτελεί το μοναδικό εξειδικευμένο Πρόγραμμα στην Ελλάδα που «θεραπεύει» πολυδιάστατα και ολιστικά, τόσο για τον ιδιωτικό όσο και τον δημόσιο τομέα, τον Εσωτερικό Έλεγχο / Internal Audit, τη Διαχείριση Κινδύνων / Risk Management, και την Κανονιστική Συμμόρφωση / Compliance.

Η ιστοσελίδα του προγράμματος είναι η ακόλουθη https://appliedriskmgt.econ.uoa.gr/. Mπορείτε να βρείτε την Προκήρυξη και την Αίτηση Συμμετοχής εδώ. Η περίοδος υποβολής Αιτήσεων του A’ Κύκλου λήγει στις 30/06/2024.

* Ο Δημήτρης Καινούργιος (φωτ.) είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής, Μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του ΕΚΠΑ, Διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στην «Εφαρμοσμένη Διαχείριση Κινδύνων» και Διευθυντής του Κέντρου Μελετών & Εκπαίδευσης Χρηματοοικονομικής. 

** Η Πηνελόπη Κουτσιουρούμπα είναι υπάλληλος του Υπουργείου Εσωτερικών, απόφοιτη του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ, απόφοιτη της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, φοιτήτρια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στην «Εφαρμοσμένη Διαχείριση Κινδύνων».