Η «οικολογική οικονομία» και το κρίσιμο ερώτημα για τις τράπεζες

Επί του παρόντος, η οικολογία αναγνωρίζεται ομόφωνα ως πολιτική προτεραιότητα. Όλες οι πολιτικές δυνάμεις διεκδικούν μια οικολογική στάση και ισχυρίζονται ότι εφαρμόζουν μια πολιτική που στοχεύει ότι θα καταπολεμήσει την υπερθέρμανση του πλανήτη, θα περιορίσει την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων, τη διατήρηση των φυσικών πόρων ή ακόμα και της βιοποικιλότητας.

Από τη δεκαετία του 1980, έχει αναπτυχθεί μια τάση που θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως οικολογική οικονομία. Η οικολογική οικονομία (ΟΟ) καλύπτει σχεδόν όλα τα θέματα που σχετίζονται με το περιβάλλον. Η διεπιστημονική προσέγγιση είναι κεντρική στην ΟΟ.

• Συνολικά, οι οικονομικοί επιστήμονες της οικολογίας ευνοούν τις συστημικές προσεγγίσεις και δίνουν παρόμοια προσοχή στις φυσικές επιστήμες (ζωή, γη και επιστήμες υλικών) και στις κοινωνικές. Για τη συντριπτική τους πλειονότητα, η αποτελεσματικότητα των οικονομικών συστημάτων δεν μετριέται με ανάλυση κόστους-οφέλους, αλλά από την ικανότητά τους να συνεχίσουν με έναν οικονομικά, οικολογικά και κοινωνικά βιώσιμο τρόπο.
• Εκεί που οι κλασικοί οικονομικοί επιστήμονες σκέφτονται με όρους τιμών και ποσοτήτων αγαθών, οι οικολόγοι σκέφτονται το γνωστικό αντικείμενο που ασχολούνται μέσω της ροής των υλικών και της ενέργειας. Για αυτούς οι ανθρώπινες δραστηριότητες γίνονται αντιληπτές ως φυσικές διαδικασίες, δηλαδή ως ένα σύνολο χημικών, φυσικών και βιολογικών διεργασιών.

Η οικονομία θεωρείται επομένως ως ένα υποσύστημα ενσωματωμένο σε μεγαλύτερα συστήματα, όπως οι κοινωνίες και η βιόσφαιρα. Οι φυσικοί νόμοι, ιδίως οι αρχές της θερμοδυναμικής αποτελούν στοιχεία προσοχής της ΟΟ. Ο ρόλος της ενέργειας, των πρώτων υλών, οι αρχές της θερμοδυναμικής και η μη αναστρεψιμότητα των σχετικών διαδικασιών οδηγούν τους οικονομικούς επιστήμονες της οικολογίας στο συμπέρασμα ότι η οικονομική μεγέθυνση δεν μπορεί να διαιωνιστεί επ’ αόριστον και ότι η μεταρρύθμιση της οικονομίας είναι αναπόφευκτη.

Πράσινη χρηματοοικονομική

Η πράσινη χρηματοοικονομική (ΠΧ) γνώρισε σημαντική ανάπτυξη μετά τη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα το 2015, η οποία για πρώτη φορά αναφέρεται στο ρόλο του χρηματοοικονομικού τομέα και θέτει ξεκάθαρα το ζήτημα της χρηματοδότησης της μετάβασης. Με άλλα λόγια, η ΠΧ έχει περιβαλλοντικό στόχο. Η ΠΧ μπορεί να περιλαμβάνει διαφορετικές κατηγορίες:

• Παραγωγή ανεμογεννητριών ή ηλιακών συλλεκτών,
• Χρηματοδότηση αφιερωμένη σε ορισμένους τομείς δραστηριότητας που επιθυμούν να μειώσουν τις επιπτώσεις τους στον άνθρακα.

Από το 2008, η ανάπτυξη των πράσινων ομολόγων έχει επιταχυνθεί. Η G20, το ΔΝΤ και ο ΟΟΣΑ αναγνώρισαν επίσημα τις δυνατότητες αγοράς πράσινων ομολόγων το 2010.

1. Ο κύριος στόχος για τους κεντρικούς τραπεζίτες και τις εποπτικές αρχές στην ΠΧ είναι η πρόληψη κινδύνων. Πρόκειται για χρηματοοικονομικούς κινδύνους που δημιουργούνται από την αλλαγή του κλίματος, είτε συνδέονται με τους κινδύνους που προκαλούνται από την αύξηση της θερμοκρασίας και τα σχετικά κλιματικά φαινόμενα είτε με τους κινδύνους μετάβασης που συνδέονται με τη στροφή προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα.
2. Ο δεύτερος στόχος είναι η αναζήτηση της χρηματοοικονομικής αποδοτικότητας μέσω της καλύτερης ενσωμάτωσης περιβαλλοντικών και μακροπρόθεσμων ζητημάτων.
3. Ο τρίτος στόχος είναι ο κατάλληλος συνδυασμός με το αίτημα των αποταμιευτών και την ανταπόκριση στα κίνητρα των δημοσίων αρχών που επιδιώκουν να καλύψουν τις χρηματοδοτικές ανάγκες της μετάβασης προς μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα.

Συμπερασματικά, η ΟΟ είναι ένα σχετικά πρόσφατο πεδίο έρευνας στα οικονομικά. Με μια δηλωμένη επιθυμία για διεπιστημονικότητα, στοχεύει στην κατανόηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ οικονομικών και κοινωνικών συστημάτων και οικοσυστημάτων, προκειμένου να κατανοηθούν καλύτερα οι αιτίες των κρίσεων. Η ΠΧ αποτελεί ένα αποτελεσματικό εργαλείο στα πλαίσια της ΟΟ για τη χρηματοδότηση οικολογικών δραστηριοτήτων.

Το ερώτημα που τίθεται είναι καίριο: θα σταματήσουν οι τράπεζες να χρηματοδοτούν επιχειρήσεις που μολύνουν το περιβάλλον ή θα συνεχίσουν να εφαρμόζουν τα κλασικά κριτήρια της παραδοσιακής χρηματοοικονομικής; (βλ. Κ. Ζοπουνίδης κ.α. βιώσιμη χρηματοοικονομική, κλιματική αλλαγή και κριτήρια ESG, Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2023).

* Καθηγητής, ακαδημαϊκός