Η τηλεργασία και η νέα πάλη των τάξεων

Όλα αλλάζουν και όλα παραμένουν τα ίδια. Οι τεχνολογικές εξελίξεις σε όλη την διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας μπορεί να διαμορφώνουν νέες μορφές εργασίας, αλλά από την άλλη πλευρά φέρνουν ξανά στο προσκήνιο την αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας που όλοι μας νομίζαμε ότι είχε ταφεί προ καιρού μαζί με τις υπόλοιπες ιδέες του Μαρξ.

Έτσι σήμερα η νέα πάλη των τάξεων επικεντρώνεται στο θεσμό της τηλεργασίας τον οποίο οι (περισσότεροι) εργαζόμενοι βλέπουν με συμπάθεια κάτι που δεν συμβαίνει με τα διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων που τις περισσότερες φορές τον αντιμετωπίζουν με μεγάλη δυσπιστία.

Φυσικά η εμφάνιση του νέου θεσμού της τηλεργασίας δεν οφείλεται μόνο στις τεχνολογικές αλλαγές που έχει επιφέρει η χρήση των υπολογιστών, αλλά επίσης και σε αστάθμητους παράγοντες όπως η πανδημία Covid-19.

Η σύγκρουση εντός των επιχειρήσεων σχετικά με την τηλεργασία επικεντρώνεται φυσικά στο θέμα της παραγωγικότητας -ή μάλλον αυτό που ο Economist ονομάζει «η παράνοια της παραγωγικότητας». Για τα διευθυντικά στελέχη η εργασία από το σπίτι των υπαλλήλων μια επιχείρησης σημαίνει κατακόρυφη μείωση της παραγωγικότητας των εργαζομένων Για τους εργαζόμενους ισχύει το ακριβώς αντίθετο.

Έτσι σε μία έρευνα της Microsoft το 2020 που περιέλαβε 11.000 εργαζόμενους από 11 χώρες, το 88% των εργαζομένων δήλωσε ότι ήταν εξίσου παραγωγικοί όταν δούλευαν από το σπίτι, όπως όταν δούλευαν στο γραφείο τους. Όμως, όταν ρωτήθηκαν τα διευθυντικά στελέχη, μόλις το 12% θεωρούσε ότι αυτό ίσχυε στην πραγματικότητα.

Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό; Πού οφείλεται αυτή η διάσταση απόψεων; Οι εργαζόμενοι συνυπολογίζουν στην παραγωγικότητα την εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος, που συνεπάγεται η προσέλευση κάθε μέρα στην εργασία. Ομως, τα διευθυντικά στελέχη δεν το βλέπουν με τον ίδιο τρόπο. Για αυτούς καθοριστική σημασία έχει να μπορούν ανά πάσα στιγμή να απευθυνθούν σε ένα υπάλληλο, που είναι φυσικά παρών απέναντι τους.

Αυτό έχει ίσως μια βάση στις εξελικτικές διαδικασίες που σημάδεψαν τη νοηματική λειτουργία του homo sapiens: To ανθρώπινο μυαλό διαμορφώθηκε εμπιστευόμενο αυτούς που ήταν πιο κοντά, παρά αυτούς που ζούσαν μακριά.

Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τη τηλεργασία έχει σημαντικές επιπτώσεις όσον αφορά τη λειτουργία και τους στόχους της επιχείρησης. Αντί να υπάρχει ένας κοινός στόχος που να ενώνει όλους τους εργαζόμενους σε μία επιχείρηση (π.χ. να κάνουν κέρδη) δαπανάται χρόνος και χρήμα προκειμένου αφενός τα διευθυντικά στελέχη να μπορούν να ελέγχουν τους εργαζόμενους που δουλεύουν από το σπίτι και αφετέρου οι τελευταίοι να μπορούν να ξεφύγουν από τον έλεγχο των αφεντικών.

Ετσι η έρευνα της Microsoft έδειξε ότι 9 στις 10 μεγάλες επιχειρήσεις στις ΗΠΑ χρησιμοποιούσαν software για να ελέγχουν την απόδοση των εργαζομένων.

Το υβριδικό μοντέλο 

Σήμερα πολλοί αναλυτές προτείνουν ως έξοδο από την κρίση την υιοθέτηση του υβριδικού μοντέλου. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, δύο ημέρες της εβδομάδα εργασία στο σπίτι και τις άλλες παρουσία στο γραφείο. Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται να είναι μια χρυσή λύση συνδυάζοντας τα πλεονεκτήματα και των δύο συστημάτων, όμως έχει κι αυτό τα προβλήματα του.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι απαιτεί πολύ μεγάλο συντονισμό μεταξύ των εργαζομένων για να αποδώσει. Aλλά αν λυθούν αυτά τα προβλήματα του συντονισμού το υβριδικό μοντέλο, όπως έχουν δείξει μελέτες, βελτιώνει κατά 10%-20% τις επιδόσεις της επιχείρησης.

Η τηλεργασία δεν δημιουργεί μόνο διαχωρισμούς μεταξύ των πληβείων και των αφεντικών. Δημιουργεί διαχωρισμούς μεταξύ των ιδίων των πληβείων. Όπως μας θύμισε πρόσφατα ο Eλον Μασκ (που είναι πολέμιος της τηλεργασίας) υπάρχει και μια μεγάλη κατηγορία εργαζομένων που ασχολείται με εργασίες που απαιτούν φυσική παρουσία.

Για τον Μασκ η ύπαρξη δύο κατηγοριών εργαζομένων όπου η μία απολαμβάνει πλεονεκτήματα, τα οποία στερείται η άλλη, δημιουργεί ένα πρόβλημα, όχι απλά οικονομικό αλλά κυρίως ηθικό. Έτσι σε συνέντευξη του στο CNBC είπε: «Εσύ θα δουλεύεις από το σπίτι και οι εργαζόμενοι που φτιάχνουν το αυτοκίνητο και το φαΐ σου δεν μπορούν. Είναι αυτό ηθικά σωστό; Πρόκειται για ένα ηθικό πρόβλημα».