Οι κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που συγκρούονται στην Ουκρανία

«Οπως τα αμερικανικά συμφέροντα εκτείνονται σε χιλιάδες μίλια και σε πολλές ηπείρους, ας δεχθούμε και ότι η Ρωσία έχει φυσικά συμφέροντα στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Ας κάνουμε ένα διάλογο για αυτό το θέμα».

Μιχαήλ Γκορμπατσώφ 2004

O Γιώργος έχει ένα πρόβλημα με τον γείτονα του τον Θανάση που ζει στο διαμέρισμα δίπλα. Ο Θανάσης βάζει δυνατά την μουσική κάτι που φυσικά ενοχλεί τον Γιώργο. Οποτε τίθεται το θέμα ο δεύτερος επικαλείται το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας για να δικαιολογήσει την στάση του: «Σπίτι μου είναι ό,τι θέλω κάνω».

Αντίθετα ο πρώτος επικαλείται το γεγονός ότι οι συνέπειες των πράξεων του Θανάση επηρεάζουν και τρίτους και δεν περιορίζονται μόνο στον χώρο της ατομικής ιδιοκτησίας του. «Καλά δεν σκέφτεσαι τους γείτoνες σου;”
Πρόκειται για μία από τις πιο συνήθεις αιτίες συγκρούσεων στις πολυκατοικίες (και όχι μόνο) και σε μεγάλο βαθμό εξηγεί μία πτυχή της σύγκρουσης Ουκρανίας (ΝΑΤΟ) και Ρωσίας. Αυτό υποστηρίζει ο καθηγητής Ρωσικής και Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Κεντ Richard Sakwa. Ότι δηλαδή η ρήξη που παρατηρούμε στην Ουκρανία σήμερα είναι μεταξύ άλλων και η σύγκρουση δύο διαφορετικών μοντέλων αντίληψης της διεθνούς νομιμότητας που έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους.

To αμερικανο-ουκρανικό μοντέλο υποστηρίζει στο θέμα της επέκτασης του ΝΑΤΟ την αρχή της εθνικής κυριαρχίας που συνεπάγεται το δικαίωμα τους να επιλέγουν τους μηχανισμούς ασφαλείας που επιθυμούν να συμμετάσχουν. Η Ουκρανία σε αυτό το μοντέλο μπορεί να συμμαχήσει με όποιον θέλει και να εγκαταστήσει στο έδαφος της όποια οπλικά συστήματα θέλει (ο Θανάσης στο παράδειγμα της πολυκατοικίας).

Από την άλλη πλευρά η Ρωσία αντιπαραθέτει την αρχή του «αδιαίρετου της ασφάλειας»: To γεγονός ότι η ασφάλεια ενός κράτους δεν μπορεί να επιτυγχάνεται με κόστος στην ασφάλεια του άλλου. Η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ φέρνει δυνητικά τα πυραυλικά συστήματα των ΗΠΑ 5 λεπτά από την Μόσχα (ο Γιώργος της πολυκατοικίας).

Και οι δύο αρχές είναι θεμιτές και αναγνωρισμένες. Όμως έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους. Εξ ου και το πρόβλημα.

Το αμερικανο-ουκρανικό μοντέλο τονίζει το δικαίωμα μιας χώρας να επιλέγει τους μηχανισμούς που κρίνει ότι εγγυώνται την ασφάλεια τους. Αν κάθε κράτος μπορεί να το κάνει αυτό τότε και η Ουκρανία έχει το κυρίαρχο δικαίωμα να επιλέξει την συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ.

Από την πλευρά της η Ρωσία επιμένει στη αρχή του «αδιαίρετου της ασφάλειας» αρνούμενη την επέκταση του ΝΑΤΟ στα σύνορα της και την μεταφορά όπλων και στρατιωτικών βάσεων σε μία μελλοντική νατοϊκή Ουκρανία. Έτσι στις 30/12/21 σε τηλεφωνική συνομιλία του με τον Μπάιντεν ο Πούτιν υπογράμμισε ότι «η ασφάλεια κανενός έθνους δεν μπορεί να διασφαλιστεί αν δεν υπακούουν όλοι την αρχή του αδιαίρετου της ασφάλειας».

Και οι δύο αρχές έχουν τη "λογική" τους. Αλλά όπως παρατηρεί ο Sakwa «αμφότερες αποδείχθηκαν αντιθετικές μεταξύ τους και στο τέλος υπονόμευσαν την δυνατότητα των δύο κρατών να συνυπάρξουν ειρηνικά».

To κινεζικό σχέδιο για την ειρήνη περιλαμβάνει και τις δύο αρχές.

• Αφενός «το σεβασμό για την εδαφική κυριαρχία των κρατών» -αρχή που ικανοποιεί το Κίεβο και δεν συμβαδίζει με την κατάληψη εδαφών της Ουκρανίας από τη Ρωσία.
• Αφετέρου όμως κάνει και αναφορά στην ανάγκη «να ληφθούν υπόψη τα νόμιμα συμφέροντα ασφαλείας του κάθε κράτους και την αποφυγή της ενίσχυσης της ασφάλειας ενός κράτους όταν αυτή έρχεται σε αντίθεση με την ασφάλεια των άλλων κρατών» -κάτι που συμβαδίζει με τα επιχειρήματα τη Μόσχας εναντίον της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.

Aντί, λοιπόν, να βλέπουμε την σύγκρουση σαν μία μανιχαϊστική πάλη μεταξύ του «Καλού» και του «Κακού» είναι ίσως πολύ πιο ρεαλιστικό να την βλέπουμε σαν μια σύγκρουση μεταξύ δύο διαφορετικών γεωστρατηγικών αντιλήψεων.

Είναι επίσης και πιο χρήσιμο. Διότι ενώ η πάλη μεταξύ του «Καλού» και του «Κακού» δεν επιδέχεται συμβιβαστικών λύσεων η πάλη μεταξύ διαφορετικών γεωστρατηγικών αντιλήψεων μπορεί να καταλήξει σε διαπραγμάτευση.