Tα διδάγματα από το «ξήλωμα» του ασφαλιστικού Πινοσέτ στη Χιλή

Σήμερα το παγκόσμιο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όλων όσων ασχολούνται με το τεράστιο θέμα των συντάξεων και της κοινωνικής ασφάλισης είναι αναμφίβολα η Χιλή. Εκεί ο νεοεκλεγείς αριστερός πρόεδρος Γκάμπριελ Μπόριτς, ακολουθώντας τα επιτάγματα του κινήματος που τον έφερε στην εξουσία, προχωρεί στο ξήλωμα του ισχύοντος συνταξιοδοτικού συστήματος που κληροδότησε στη χώρα ο Αουγκούστο Πινοσέτ και στην αντικατάστασή του με ένα διαφορετικής φιλοσοφίας σύστημα. Εν συντομία πρόκειται για μετάβαση από ένα «κεφαλαιοποιητικό» σε ένα «διανεμητικό» σύστημα.

Το χιλιανό μοντέλο που επιβλήθηκε στην χώρα το 1981 επί Πινοσέτ έχει ως κεντρική φιλοσοφία την κεφαλαιοποίηση των ατομικών εισφορών. Κάθε εργαζόμενος είναι υποχρεωμένος να εισφέρει το 10% του μισθού του για την σύνταξη του.

Τα χρήματα αυτά τα διαχειρίζονται διάφορες επενδυτικές εταιρείες (που ονομάζονται AFP), οι οποίες επενδύουν σε χρηματοοικονομικά εργαλεία (ομόλογα, μετοχές κ.λπ.) διαφορετικού ρίσκου. Ο κάθε εργαζόμενος μπορεί να επιλέξει την AFP στην οποία θα πάνε οι εισφορές του ανάλογα με το ρίσκο το οποίο επιθυμεί να πάρει.

Σύμφωνα με τους εκπονητές του σχεδίου το σύστημα αυτό θα εξασφάλιζε στους εργαζόμενους της χώρας αξιοπρεπείς συντάξεις. Ομως, τα πράγματα δεν πήγαν έτσι. Το ύψος των συντάξεων σήμερα είναι εξαιρετικά χαμηλό και αυτός είναι ο κυριότερος λόγος των διαμαρτυριών. Στη Χιλή, είπε στο διάγγελμα του ο Μπόριτς «το 72% των συντάξεων είναι μικρότερες από τον βασικό μισθό και ένας στους τέσσερις συνταξιούχους λαμβάνει μία σύνταξη που είναι κάτω από τα όρια της φτώχειας».

Στο νέο σύστημα του Μπόριτς οι πηγές χρηματοδότησης θα είναι τρεις: 

1. O εργαζόμενος που θα συνεχίσει να καταβάλλει το 10% του μισθού του.
2. Ο εργοδότης που θα καταβάλλει μία εισφορά που θα φτάσει σταδιακά το 6% (το 70% αυτής της εισφοράς πάει στον εργαζόμενο το υπόλοιπο 30% στο κράτος και θα χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση των χαμηλοσυνταξιούχων).
3. Το κράτος που θα καλύπτει την βασική σύνταξη που δικαιούνται όλοι.

Στο νέο σύστημα διατηρούνται τα ιδιωτικά επενδυτικά ταμεία που επενδύουν τα χρήματα των ασφαλισμένων. Ομως παράλληλα δημιουργείται κι ένα κρατικό, έτσι ώστε, σύμφωνα με τους εμπνευστές του πλάνου, να υπάρχει μεγαλύτερος ανταγωνισμός.

Απέτυχε το «κεφαλαιοποιητικό» σύστημα;

Πολλοί ίσως να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η ιστορία της Χιλής δείχνει την αποτυχία του «κεφαλαιοποιητικού» συστήματος. Ομως, τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Ένας από τους λόγους για τους οποίους «στράβωσε» το σύστημα οφείλεται στο γεγονός της διακοπτόμενης ασφάλισης των εργαζομένων. Σε μία κοινωνία όπου η «παράλληλη οικονομία» έχει σημαντική παρουσία, πολλοί εργαζόμενοι απασχολούνται εκεί για ένα μεγαλύτερο η μικρότερο διάστημα και δεν καταβάλλουν εισφορές. Αυτό φυσικά έχει επιπτώσεις στο ποσό της σύνταξης που θα λάβουν. Ισως το «κεφαλαιοποιητικό» σύστημα να ενδείκνυται περισσότερο σε κοινωνίες με υψηλούς μισθούς, όπου οι εργαζόμενοι έχουν μια συνεχή απασχόληση στην «επίσημη οικονομία». Αλλά αυτό δεν ισχύει στις χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Ένας άλλος λόγος για τις χαμηλές συντάξεις στη Χιλή είναι οι υψηλές προμήθειες που επιβάλλουν οι AFP και τις οποίες υποχρεωτικά καταβάλλουν οι ασφαλισμένοι. Αλλά αυτό δείχνει άσχημη διαχείριση και όχι αποτυχία του «κεφαλαιοποιητικού» συστήματος.

Από την άλλη μεριά είναι λάθος να εξετάζουμε την επιτυχία ενός συνταξιοδοτικού συστήματος αποκλειστικά και μόνο με αναφορά το ύψος των συντάξεων που δίνει. Αντίθετα θα πρέπει να εξετασθούν οι επιπτώσεις του σε όλη την οικονομία. Το «κεφαλαιοποιητικό» σύστημα στη Χιλή επέτρεψε σε ένα τεράστιο όγκο κεφαλαίων (το 9% του ΑΕΠ αντιπροσώπευαν οι εισφορές) να διοχετευθεί στις επιχειρήσεις μέσω κυρίως του χρηματιστηρίου, θέτοντας έτσι τις βάσεις για την εντυπωσιακή και συνεχή οικονομική ανάπτυξη της χώρας μετά το 1980.

Διατηρείται η ατομική ιδιοκτησία

Το νέο σύστημα του Μπόριτς διατηρεί ένα από τα ελκυστικότερα στοιχεία του παλιού συστήματος. Οτι οι εισφορές του εργαζομένου ανήκουν σε αυτόν και σε κανέναν άλλο. Ετσι π.χ. ο εργαζόμενος μπορεί να τις κληροδοτήσει ενώ απαγορεύεται στο κράτος να τις ιδιοποιηθεί. Oπως ανέφερε στο διάγγελμα του ο νεαρός πρόεδρος: «(Οι λογαριασμοί με τις εισφορές των εργαζομένων) θα διατηρήσουν την ατομική ιδιοκτησία, θα μπορούν να κληροδοτηθούν και ποτέ δεν θα μπορέσουν να απαλλοτριωθούν, όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα».

Ολα αυτά βρίσκονται φυσικά πολύ μακριά από το ελληνικό σύστημα όπου οι εισφορές του εργαζομένου ανήκουν στο «κοινωνικό σύνολο», δηλαδή στο κράτος.