Οι ΗΠΑ, ο… βάτραχος και ο πόλεμος στην Ουκρανία

«Boiling the frog» («βράζοντας τον βάτραχο») είναι μία μακάβρια έκφραση που σηματοδοτεί τη θέση ενός ατόμου του οποίου η κατάσταση επιδεινώνεται με συνεχείς αλλά μικρές και ανεπαίσθητες αλλαγές, ώστε το άτομο να μην τις αντιλαμβάνεται. Οταν πλέον αντιλαμβάνεται την αλλαγή είναι πια αργά και δεν υπάρχει δυνατότητα σωτηρίας.

Αυτή ακριβώς είναι η διαδικασία που περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο την δυναμική των σχέσεων ΗΠΑ και Ρωσίας από το 1990, από τότε δηλαδή που οι ΗΠΑ διαβεβαίωναν τον Σοβιετικό πρόεδρο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ότι το ΝΑΤΟ δεν επρόκειτο επ' ουδενί να επεκταθεί ανατολικά προς τα σύνορα με τη Ρωσία -προκειμένου να αποσπάσουν την συναίνεσή του για την επανένωση της Γερμανίας.

Αμέσως μετά την επανένωση οι υποσχέσεις ξεχάσθηκαν και το σχέδιο «βράστε τον βάτραχο» μπήκε σε εφαρμογή -μέσω των αδιάκοπων επεκτάσεων του ΝΑΤΟ.

• Ετσι, επί προεδρίας Μπιλ Κλίντον και συγκεκριμένα το 1999, το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε συμπεριλαμβάνοντας την Πολωνία, την Ουγγαρία και την Τσεχία.
• Πέντε χρόνια αργότερα, επί προέδρου Τζορτζ Μπους (υιού), το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε σε επτά ακόμα χώρες: Στις χώρες της Βαλτικής (Εσθονία Λετονία Λιθουανία), στις χώρες της Μαύρης Θάλασσας (Βουλγαρία και Ρουμανία), στα Βαλκάνια (Σλοβενία) και στη Σλοβακία.
• Επί προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, η διαδικασία συνεχίσθηκε και το 2009 το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε περιλαμβάνοντας την Αλβανία και την Κροατία.
• Τέλος, επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ το 2019, το ΝΑΤΟ ενσωμάτωσε το Μαυροβούνιο. Και κάθε επέκταση σήμαινε ακόμα περισσότερο σφίξιμο της θηλιάς στον λαιμό της Ρωσίας -ή έτσι τουλάχιστον το αντιλαμβάνονταν οι πολιτικοί ηγέτες της χώρας αυτής.

Είναι αλήθεια ότι ο «βάτραχος» άρχισε από νωρίς να διαισθάνεται ότι κάτι δεν πήγαινε καλά και προσπάθησε να αντιδράσει. Όμως οι διαμαρτυρίες Ρώσσων ηγετών όπως του Γιέλτσιν αντιμετωπίσθηκαν -δικαιολογημένα- ως γραφικές και το «βράσιμο» συνεχίσθηκε.

Μέχρι που φτάνουμε στη Σύσκεψη για την Ασφάλεια στο Μονάχο το 2007, όπου ο Βλαντιμίρ Πούτιν διαμηνύει ότι η διεύρυνση του ΝΑΤΟ αντιπροσωπεύει «μία σοβαρή πρόκληση που μειώνει τα επίπεδα της αμοιβαίας εμπιστοσύνης». Και συνέχισε: «Και έχουμε το δικαίωμα να ρωτήσουμε: Εναντίον ποιου στρέφεται αυτή η διεύρυνση; Και τι συνέβη με τις διαβεβαιώσεις (για μη επέκταση του ΝΑΤΟ) που μας έδωσαν οι δυτικοί μας εταίροι μετά τη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας; Πού είναι αυτές οι διαβεβαιώσεις σήμερα; Κανείς καν δεν τις θυμάται».

Η άποψη του ΝΑΤΟ στο θέμα αυτό ήταν ότι συμφωνίες στον βαθμό που δεν είναι έγγραφες, δεν έχουν ισχύ και έτσι οι αντιρρήσεις του Ρώσου ηγέτη δεν θεωρήθηκαν άξιες λόγου.

Και ερχόμαστε στο σωτήριο έτος 2008 στη Διάσκεψη Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι, όπου ανακοινώνεται η μελλοντική ένταξη της Ουκρανίας και της Γεωργίας. Σε αυτό εδώ ακριβώς το σημείο ο «βάτραχος» αρχίζει πια να βράζει και τίποτα δεν μπορεί να τον σώσει. Διότι με αυτή την κίνηση, αν πραγματοποιείτο, το ΝΑΤΟ θα επεκτεινόταν στην καρδιά της Μαύρης Θάλασσας, απειλώντας έτσι την πρόσβαση του ρωσικού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα, τη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή.

Με την ένταξη της Ουκρανίας και της Γεωργίας, η Ρωσία θα περικυκλωνόταν στη Μαύρη Θάλασσα από πέντε δυνάμεις του ΝΑΤΟ: τη Βουλγαρία, τη Γεωργία, τη Ρουμανία, την Τουρκία και την Ουκρανία.

Ο Πούτιν φυσικά αντέδρασε έντονα, λέγοντας ότι η συμμετοχή των δύο χωρών στο ΝΑΤΟ αποτελούσε μια «άμεση απειλή» στην ασφάλεια της χώρας του.

Την ίδια έκκληση έκανε μία δεκαετία αργότερα στις 2 Δεκεμβρίου 2021, δύο μήνες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία. Τότε ζήτησε από τις ΗΠΑ άμεσες διαπραγματεύσεις και έστειλε και μία πρόταση για αμοιβαίες εγγυήσεις ασφάλειας. Ζήτησε από τις ΗΠΑ «βάσιμες και μακροπρόθεσμες εγγυήσεις ασφάλειας», που «θα απέκλειαν κάθε περαιτέρω κίνηση του ΝΑΤΟ ανατολικά και την ανάπτυξη οπλικών συστημάτων που μας απειλούν κοντά στα εδάφη της Ρωσίας».

Σύμφωνα με έγκυρες δημοσιογραφικές πληροφορίες, ποτέ δεν πήρε απάντηση σε αυτά τα καίρια αιτήματα (πήρε σε άλλα). Οπως αποκάλυψε ένας σύμβουλος του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μπλίνκεν σε συνέντευξή του στην ιστοσελίδα War on the Rocks, αυτά τα αιτήματα του Πούτιν θεωρήθηκαν «non-issues» και δεν απαντήθηκαν.

H εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία ήταν μια τραγική, αιματηρή και χωρίς προοπτικές προσπάθεια να σταματήσει το ανελέητο «βράσιμο του βατράχου» που είχε αποφασίσει το νεοσυντηρητικό κατεστημένο στην Ουάσιγκτον πολλά χρόνια πριν.

Το να ερμηνεύει κανείς τις κινήσεις του διαφορετικά -π.χ. ως προσπάθεια ανασύστασης κάποιας ρωσικής αυτοκρατορίας- είναι εξίσου λανθασμένο όπως το να βλέπει κανείς την προσπάθεια κατάκτησης της Ασίας από την Ιαπωνία στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως μια ιμπεριαλιστική περιπέτεια.

Οπως έγραφε για την Ιαπωνία ο μακαρίτης τ. υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ντιν Ατσεσον: «Κανείς στην Ουάσιγκτον δεν αντιλήφθηκε ότι η στρατιωτική κυβέρνηση στο Τόκιο και ο πρωθυπουργός στρατηγός Τόχο δεν έβλεπαν την κατάκτηση της Ασίας ως την εκπλήρωση ενός στόχου, αλλά ως την επιβίωση του καθεστώτος. Για αυτούς ήταν θέμα ζωής ή θανάτου. Δεν ήθελαν επ' ουδενί να συνεχίσουν να βρίσκονται σε αυτό που θεωρούσαν ευάλωτη θέση, περικυκλωμένοι από μεγάλες και εχθρικές δυνάμεις -τις ΗΠΑ, την Σοβιετική Ενωση και μια πιθανώς ανασυγκροτημένη Κίνα».

Πιθανώς οι φόβοι της Ιαπωνίας του Τόχο να μη διαφέρουν πολύ από τους φόβους της Ρωσίας του Πούτιν. Και στις δύο περιπτώσεις, το αίσθημα της περικύκλωσης -συνοδευόμενο και από το οικονομικό εμπάργκο που και στις δύο περιπτώσεις επέβαλαν οι ΗΠΑ- να ήταν το κίνητρο των αντιδράσεών τους και όχι μια προσπάθεια ανασύστασης κάποιου αυτοκρατορικού μεγαλείου.

Οπως και να έχει το θέμα, δεν μπορείς να περιμένεις από τον βάτραχο, όταν αρχίσει να βράζει, να αντιδράσει ψύχραιμα και με σύνεση. Το είδαμε στο Περλ Χάρμπορ με την Ιαπωνία, θα το ξαναδούμε άραγε σήμερα με τη Ρωσία;