Οι κρυφές λεπτομέρειες για το ενέχυρο επί μετοχών

Η σύσταση ενεχύρου επί μετοχών δεν (μπορεί να) απασχολεί μόνον τα άμεσα εμπλεκόμενα πρόσωπα (δανειστή, οφειλέτη, μέτοχο/ενεχυραστή) αλλά και, ιδίως, την ίδια την ΑΕ.

Οι ρυθμίσεις του νόμου για τις ΑΕ συμπλέκονται με εκείνες του Αστικού Κώδικα και δεν αφορούν μόνον τους εξ ημών νομικούς/δικηγόρους. Η σχετική σύμβαση αλλά και το καταστατικό της ΑΕ οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τους τις επιμέρους, συχνά καθοριστικής σημασίας και αξίας, «λεπτομέρειες» και, εκ προοιμίου, να τις οριοθετούν...

Ενέχυρο

• Έννοια και περιεχόμενο

Το ενέχυρο συνιστά, κατά το νόμο, «περιορισμένο εμπράγματο δικαίωμα» σε αλλότριο δικαίωμα ή ξένο κινητό πράγμα για την εξασφάλιση απαίτησης. Η συγκεκριμένη εξασφάλιση επιτυγχάνεται μέσω της προνομιακής ικανοποίησης του δανειστή, όταν λαμβάνει χώρα η ρευστοποίηση (συνήθως μέσω πλειστηριασμού) του αντικειμένου της ασφάλειας (κινητό ή δικαίωμα).

Το αντικείμενο είναι αναγκαίο, κατά βάση, να είναι δεκτικό διάθεσης από τον κύριό του, (α) δεν είναι δυνατό, επομένως, να ενεχυριάσουμε μια μετοχή της οποίας απαγορεύεται η μεταβίβαση. Πρέπει, επίσης, να είναι και ατομικά ορισμένο, (β) δεν είναι δυνατό, επομένως, να συσταθεί ενέχυρο επί ομάδας πραγμάτων (λ.χ. επί μετοχών-αορίστως/ως σύνολο).

Το κύρος του ενεχύρου εξαρτάται από το κύρος της ασφαλιζόμενης (χρηματικής ή αποτιμητής σε χρήμα) απαίτησης. Η τελευταία απαιτείται να είναι ορισμένη ή τουλάχιστον οριστή. Είναι δυνατόν, τέλος, άλλος να είναι ο οφειλέτης της εξασφαλιζόμενης απαίτησης και άλλος εκείνος που παραχωρεί το ενέχυρο.

• Σύσταση

Προϋπόθεση για τη σύσταση του ενεχύρου αποτελεί: (α) Κυριότητα του ενεχυριαστή (εκείνου που παρέχει το ενέχυρο). (β) Συμφωνία μεταξύ ενεχυραστή και δανειστή για τη σύσταση του ενεχύρου. (γ) Τήρηση του απαραίτητου συστατικού τύπου (συμβολαιογραφικό έγγραφο ή ιδιωτικό βέβαιης χρονολογίας). (δ) Παράδοση του πράγματος από τον κύριο/ενεχυραστή στον δανειστή (ή τρίτο).

Η μετοχή έχει έννοια πολυσήμαντη (κινητό και δικαίωμα). Εφαρμόζονται, επί ενεχύρου, οι διατάξεις περί ενεχύρου πράγματος αλλά και, ταυτόχρονα, περί ενεχύρου δικαιώματος. Ο τρόπος σύστασης ενεχύρου διαφοροποείται.

Ως προς τις ονομαστικές μετοχές: Για τη σύσταση ενεχύρου επί ονομαστικών μετοχών, εφαρμόζονται οι διατάξεις για το ενέχυρο επί δικαιώματος αλλά και για το ενέχυρο πράγματος. Για τη σύσταση ενεχύρου απαιτείται έγγραφη συμφωνία των μερών (με συμβολαιογραφικό έγγραφο ή ιδιωτικό βέβαιης χρονολογίας)˙ παράδοση, επιπρόσθετα, του τίτλου στον ενεχυρούχο δανειστή (ή τρίτο). Απαιτείται, τέλος, καταχώριση του ενεχύρου στο βιβλίο μετόχων για τη «νομιμοποίηση» του ενεχύρου και των σχετικών δικαιωμάτων έναντι της ΑΕ.

Ως προς τις άυλες μετοχές: Η σύσταση ενεχύρου επί άυλων μετοχών συνιστά σύσταση ενεχύρου επί δικαιώματος. Εφαρμόζονται ειδικές ρυθμίσεις.

Ως προς τις ανώνυμες μετοχές: Δεδομένης της κατάργησης των ανωνύμων μετοχών (από 1.1.2020), η προκείμενη αναφορά έχει ήδη ιστορική, μόνον, αξία. Σε περίπτωση ενεχύρασης ανώνυμων μετοχών, εφαρμόζονταν οι διατάξεις για το ενέχυρο κινητών.

• Άσκηση δικαιώματος ψήφου κατά την ενεχύραση μετοχών

Σε περίπτωση ενεχύρου επί μετοχών, ο ενεχυραστής έχει δικαίωμα κατά τη διάρκεια του ενεχύρου (εφόσον δεν ορίστηκε διαφορετικά) να μετέχει στις ΓΣ και να ψηφίζει σ’ αυτές. Είναι, επομένως, ενδεχόμενο:

1. Το δικαίωμα συμμετοχής και ψήφου στη ΓΣ να ανήκει στον ενεχυραστή/κύριο των μετοχών (επί έλλειψης, ειδικής, συμφωνίας ή επί ύπαρξης αντιστοίχου περιεχομένου συμφωνίας ενεχυραστή/ενεχυρούχου δανειστή).
2. Το δικαίωμα συμμετοχής και ψήφου στη ΓΣ να ανήκει στον ενεχυρούχο δανειστή (προϋποτίθεται σχετική συμφωνία ενεχυραστή/ενεχυρούχου δανειστή και ανυπαρξία σχετικής καταστατικής απαγόρευσης. Αναγκαία η αντίστοιχη εγγραφή στο βιβλίο μετόχων).

• Άσκηση λοιπών μη περιουσιακών δικαιωμάτων

Από τη μετοχική σχέση απορρέουν δικαιώματα περιουσιακά αλλά και μη περιουσιακά (διοίκησης).
Εκείνος που φέρει το δικαίωμα ψήφου (εν προκειμένω ο ενεχυρούχος δανειστής ή ο ενεχυραστής) δικαιούται, αντίστοιχα, να ασκεί και τα μη περιουσιακά, μετοχικά δικαιώματα (ενδεικτικά: το δικαίωμα παράστασης στη ΓΣ, λήψης πληροφοριών και ακύρωσης απόφασης ΓΣ).

• Αύξηση μετοχικού κεφαλαίου

Επί ονομαστικής αύξησης, το ενέχυρο επί των μετοχών καταλαμβάνει αυτοδικαίως και τις νέες μετοχές. Η εν λόγω αύξηση, εξάλλου, συνιστά απλή λογιστική αναπροσαρμογή του υφιστάμενου μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ.

Επί πραγματικής αύξησης, λαμβάνει χώρα εισροή νέων περιουσιακών στοιχείων στην ΑΕ (σε αντίθεση με την ονομαστική όμοια). Ο ενεχυράσας μέτοχος είναι εκείνος, μόνος αυτός, που δικαιούται να ασκήσει το δικαίωμα προτίμησης. Εφόσον, λοιπόν, ο ενεχυράσας μέτοχος ασκήσει το δικαίωμα προτίμησης, το ενέχυρο επεκτείνεται και καταλαμβάνει (και) τις νέες μετοχές. Απαραίτητη, όμως, προϋπόθεση συνιστά η σχετική συμφωνία στο πλαίσιο της σύμβασης ενεχύρου.

Υποχρεώσεις και ευθύνη ενεχυρούχου δανειστή

Ο ενεχυρούχος δανειστής οφείλει να μην το ασκεί καταχρηστικά το δικαίωμα ψήφου στη ΓΣ -όταν είναι φορέας του. Οφείλει, επίσης, να λαμβάνει υπόψη του τα εύλογα συμφέροντα του ενεχυραστή και του ψιλού κυρίου αλλά και το σκοπό σύστασης του ενεχύρου. Είναι δυνατό, σε διαφορετική περίπτωση, να θεμελιωθεί (ενδοσυμβατική ή/και αδικοπρακτική) ευθύνη του.

Η σύσταση ενεχύρου επί μετοχών δεν αποτελεί σημαντική, μόνον, εξασφάλιση του ενεχυρούχου δανειστή. Συνιστά, δυνητικά, δραστική επέμβαση (με πολλαπλές/εξαιρετικά σημαντικές συνέπειες) στη ζωή και ισορροπίες της ΑΕ αλλά και στην περιουσία του ενεχυράσαντος μετόχου. Αναγκαίο, κατά τούτο, να λαμβάνονται οι αναγκαίες πρόνοιες τόσο στο πλαίσιο καταστατικών ρυθμίσεων όσο και κατά την οριοθέτηση και σύνταξη της σύμβασης ενεχύρου.

Οι συνέπειες, σε διαφορετική περίπτωση, μπορεί να είναι, δυνητικά, καταστροφικές. Αντίστοιχα, βέβαια, και στην περίπτωση της σύστασης επικαρπίας επί μετοχών. Περί αυτής όμως σε επόμενη αρθρογραφία μας.

* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner στη Koumentakis and Associates Law Firm