Επικουρική ασφάλιση για τους νέους: Διανεμητική ή κεφαλαιοποιητική;

Ο Νόμος 4826/21 για τις επικουρικές συντάξεις της νέας γενιάς είναι ήδη σε εφαρμογή από την 1/1/2022 όσον αφορά τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας. Από 1/1/2023, ο νόμος προβλέπει την εθελοντική μετάβαση/ένταξη στο νέο αυτό σύστημα και στο αντίστοιχο Ταμείο Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης (ΤΕΚΑ) νέων πολιτών που η ηλικία τους είναι κάτω από τα 35 έτη.

Όπως έχω γράψει και στο παρελθόν, η επιτυχία του νέου θεσμού θα κριθεί από αυτήν ακριβώς τη σταδιακή εθελοντική μετάβαση των επόμενων ετών και πιο συγκεκριμένα από το πλήθος των νέων πολιτών που θα αποφασίσουν να εγκαταλείψουν το παλιό σύστημα επικουρικής ασφάλισης, για να συνεχίσουν την ασφάλισή τους στο καινούργιο σύστημα.

Και αυτό γιατί μόνον έτσι τα υπό διαχείριση κεφάλαια του ΤΕΚΑ θα αυξηθούν με ταχύτητα και θα μπορέσουν να τοποθετηθούν με καλές μακροπρόθεσμες προοπτικές στις αγορές κεφαλαίων, ελληνική και διεθνείς. Όπως γνωρίζουν καλά οι διαχειριστές κεφαλαίων, ο όγκος κεφαλαίων που διαχειρίζονται παίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στις επενδυτικές αρχές της διασποράς κινδύνου, της ρευστότητας και της απόδοσης.

Διάβασα στο site σας την κριτική που ασκείτε στο νέο σύστημα μέσω της ανάδειξης των -κατά την άποψη των αρθρογράφων- αδυναμιών του. Εμμέσως πλην όμως σαφώς, ενόψει της έναρξης της εθελοντικής ένταξης σε λίγους μήνες, οι αρθρογράφοι συστήνουν στους νέους πολίτες να μην ενταχθούν στο νέο σύστημα. Και αυτό γιατί μόνο κακά βλέπουν.

Είναι άραγε έτσι; Ας πάρουμε τα βασικά τους επιχειρήματα ένα ένα:

Α. Ανασφάλιστη εργασία

Υποστηρίζουν ότι το νέο σύστημα δεν δημιουργεί αντικίνητρο για την ανασφάλιστη εργασία, επειδή οι εισφορές του 6% θα εξακολουθήσουν να είναι μη μισθολογικό εργοδοτικό κόστος, συνδέοντας την πιθανότητα της ανασφάλιστης εργασίας με τις διάφορες μορφές ευέλικτης εργασίας που πραγματικά υπάρχουν.
Βεβαίως και το νέο σύστημα δεν θα λύσει το πρόβλημα αυτό, αλλά μήπως το έλυνε το σημερινό διανεμητικό σύστημα που διέπεται από απόλυτη αδιαφάνεια;

Αντίθετα, η προσδοκία είναι ότι ακριβώς η ύπαρξη και λειτουργία του «ατομικού κουμπαρά» που θα συνοδεύεται από μοντέρνες ψηφιακές εφαρμογές άμεσης πρόσβασης και ενημέρωσης των ασφαλισμένων στο ΤΕΚΑ (στη λογική περίπου των τραπεζικών λογαριασμών), θα αυξήσει σε υψηλό βαθμό τη διαφάνεια του συστήματος και θα κάνει πιο δύσκολη την εισφοροδιαφυγή.

Ο ατομικός κουμπαράς, σε αντίθεση με τη μαύρη τρύπα των ενσήμων του παλιού συστήματος, βοηθάει τον ασφαλισμένο να αποκτήσει ιδιοκτησία του ατομικού του λογαριασμού, άρα να ελέγχει ο ίδιος καλύτερα αν οι εισφορές που του αναλογούν (από τον εργοδότη και οι δικές του) όντως κατατίθενται στον κουμπαρά και στην ώρα τους.

Β. Ύψος συντάξεων

Υποστηρίζουν ότι το νέο σύστημα δεν θα δίνει υψηλότερες επικουρικές συντάξεις, με κύριο επιχείρημα ότι τα ποσά των κεφαλαίων θα τοποθετούνται στις αγορές και με βεβαιότητα διατυπώνουν ότι «… οι πραγματικές αποδόσεις των επενδύσεων, μετά την αφαίρεση του κόστους διαχείρισης, των διαφόρων προμηθειών και της στάθμισης του επενδυτικού κινδύνου, δεν είναι μεγαλύτερες από την ανάπτυξη της ίδιας της οικονομίας».

Δεν θα παρασυρθώ στην εκτίμηση αν οι συντάξεις θα είναι υψηλότερες, γιατί δεν διεκδικώ ρόλο μάντη.
Αλλά να ρωτήσω: Πότε ακριβώς, εκτός από τις περιόδους της μεγάλης δημοσιονομικής εκτροπής και της δραματικής αύξησης του χρέους, αποδόθηκε στις συντάξεις η αύξηση από την ανάπτυξη της οικονομίας; Δεν είναι αλήθεια άραγε ότι σε πολλά ταμεία επικουρικής ασφάλισης που θα έπρεπε να μπορούν να καλύπτουν τις παροχές τους μόνο από τις εισφορές τους και τις αποδόσεις από τι διαχείριση της περιουσίας τους, υπήρξαν για δεκαετίες μη δικαιολογημένες αναλογιστικά παρεμβάσεις σε όρια ηλικιών και αυξήσεις παροχών, που σε συνδυασμό με την ταχύτερη αύξηση των συνταξιούχων σε σχέση με τους ενεργούς εισφέροντες πολίτες, οδήγησαν τελικά στην κάλυψη των ελλειμμάτων τους από τον προϋπολογισμό ή στη δραματική μείωση των συντάξεων στα χρόνια της κρίσης;

Είναι άραγε ο κίνδυνος από τις μακροπρόθεσμες τοποθετήσεις στις αγορές υψηλότερος από τον κίνδυνο των υπό πίεση αποφάσεων των διοικήσεων των Ταμείων και των αποφάσεων του εκάστοτε υπουργού;
Αν, τέλος, οι καθαρές αποδόσεις από τις τοποθετήσεις στις αγορές, ιδιαίτερα σε μεγάλο χρονικό ορίζοντα, ήταν χαμηλότερες από την ανάπτυξη των οικονομιών, τότε μάλλον δεν θα υπήρχαν αγορές γιατί κανείς δεν θα έπαιρνε το ρίσκο να επενδύσει για χαμηλότερη από την ασφαλή απόδοση.

Η αλήθεια επομένως είναι ότι κανείς δεν μπορεί να προβλέπει το ύψος των συντάξεων από τώρα, εξάλλου αυτό είναι σαφές και στο Νόμο που ορίζει ότι η μετατροπή του συσσωρευμένου ατομικού κουμπαρά σε σύνταξη θα γίνεται με βάση αναλογιστικές υποθέσεις που θα ισχύουν τότε (προσδόκιμο, επιτόκια κ.λπ.), όπως και είναι σωστό.

Λογικά, όμως, η διαχείριση των κεφαλαίων του ατομικού κουμπαρά για 30-40 χρόνια και η ισορροπημένη ανάληψη επενδυτικού κινδύνου από τον ίδιο τον ασφαλισμένο μέσα από τις επιλογές που θα έχει το ΤΕΚΑ, θα μαζέψουν κεφάλαια που θα οδηγούν σε υψηλότερη σύνταξη. Σε κάθε όμως περίπτωση, ο Νόμος εγγυάται ότι ο κουμπαράς δεν θα υπολείπεται των συνολικών εισφορών, υπάρχει δηλαδή ένα ελάχιστο στο οποίο περιέργως δεν γίνεται αναφορά.

Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι -με βάση το Νόμο- καμία εξωτερική παρέμβαση υπουργού, συνδικαλιστών κ.λπ. δεν θα μπορεί να ελέγξει το ποσό της σύνταξης ούτε προς τα κάτω ούτε προς τα πάνω. Ό,τι βγάλει ο κουμπαράς.

Γ. Δημογραφικός κίνδυνος

Υποστηρίζουν, τέλος, ότι το νέο σύστημα θα εξακολουθεί να επηρεάζεται από το δημογραφικό, παρά το γεγονός ότι είναι κεφαλαιοποιητικό. Τα δημογραφικά δεδομένα, όντως, επηρεάζουν την ανάπτυξη μιας οικονομίας.

Όσο πιο πολύ γηράσκει μια κοινωνία τόσο ο ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας πλήττονται. Άρα, το νέο σύστημα δεν μπορεί να μείνει εντελώς αλώβητο από τις κακές δημογραφικές εξελίξεις.

Όμως, το νέο σύστημα στην ουσία αντικαθιστά την εξάρτηση του ύψους των συντάξεων από τους δημογραφικούς κινδύνους μόνο (παλιό διανεμητικό σύστημα) με την εξάρτηση από τους επενδυτικούς κινδύνους. Επειδή δε αυτοί μειώνονται εξαιτίας της διασποράς σε είδος επενδύσεων και σε πλήθος αγορών, ο δημογραφικός κίνδυνος υπάρχει μεν, αλλά μπορεί να περιοριστεί σημαντικά.

Η προβολή των δημογραφικών τάσεων για τα επόμενα τριάντα χρόνια στην Ελλάδα δεν αφήνει κανένα περιθώριο ελπίδας για ένα σύστημα που βασίζει τις παροχές του προς ένα ολοένα αυξανόμενο πληθυσμό στις εισφορές ενός ολοένα μειούμενου πληθυσμού. Η αλήθεια δε είναι ότι η αντικατάσταση της διανεμητικής επικουρικής με την κεφαλαιοποιητική έχει αργήσει τραγικά στην Ελλάδα, αφού οι δημογραφικές τάσεις ήταν ήδη προβλέψιμες από τη δεκαετία του ’90.

Με άλλα λόγια, τέλειο σύστημα δεν υπάρχει, όλα έχουν τους περιορισμούς τους και τους κινδύνους τους. Δική μου άποψη είναι ότι η μεταρρύθμιση με το νέο σύστημα έχει πολύ περισσότερα πλεονεκτήματα από μειονεκτήματα και οι νέοι στους οποίους απευθύνεται θα πρέπει να το εμπιστευτούν φροντίζοντας ταυτόχρονα να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες επιλογών που θα έχουν.

Το συμπέρασμα των αρθρογράφων ότι «… αντικαθίστανται τα διανεμητικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης της αλληλεγγύης των γενεών από την κεφαλαιοποιητική ασφάλιση των ατομικών λογαριασμών, επιφέροντας σημαντικά πλήγματα στην επάρκεια των συντάξεων των μελλοντικών γενεών» θα μπορούσε να είναι σωστό μόνο στην περίπτωση που η αλληλεγγύη των γενεών ορίζεται μόνο ως υποχρέωση μονής κατεύθυνσης, από τις νεότερες γενιές στις προηγούμενες.

Δική μου πεποίθηση είναι ότι η αλληλεγγύη των γενεών πρέπει να είναι έννοια αμφίδρομη και στο ασφαλιστικό. Αρκετά βάρη έχουμε φορτώσει στη νέα γενιά για μια δεκαετία, η μεταρρύθμιση της επικουρικής κεφαλαιοποιητικής σύνταξης είναι ένα ελάχιστο βήμα αναγνώρισης των δικαιωμάτων τους και διόρθωσης των αδικιών προς τη νέα γενιά.

* Ο Μίνος Μωυσής είναι αναλογιστής και ιδρυτικός εταίρος της συμβουλευτικής SYNERGON Partners