Γιατί δεν επιτρέπεται η πρωτότυπη κτήση ίδιων μετοχών από τις εταιρείες

Η έννοια των μετοχών μας απασχόλησε σε προηγούμενη αρθρογραφία μας. Είδαμε, εκεί, πως η μετοχή υποδηλώνει (και) τη μετοχική σχέση. Διαπιστώσαμε πως η μετοχική ιδιότητα αποκτάται, πρωτότυπα, με την ανάληψη μιας, τουλάχιστον, μετοχής κατά την ίδρυση της ΑΕ ή, στο πλαίσιο αύξησης μετοχικού κεφαλαίου, με έκδοση νέων μετοχών (πριν την καταβολή, μάλιστα, του μετοχικού κεφαλαίου).

Στο παρόν θα μας απασχολήσει η απαγόρευση της πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών από την ΑΕ: τόσο κατά τη σύσταση όσο και κατά την αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου.

Έννοια

Η συγκεκριμένη απαγόρευση αφορά στην πρωτότυπη κτήση από την ΑΕ δικών της μετοχών είτε μέσω των ιδρυτών της κατά τη σύστασή της είτε μέσω των μελών του Δ.Σ. σε τυχόν αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου είτε μέσω τρίτου (παρένθετου) προσώπου, που ενεργεί στο όνομά του και για λογαριασμό της.

Σκοπός

Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών αποσκοπεί, καταρχάς, στην πραγματική καταβολή του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ και στη διατήρηση της ακεραιότητάς του. Η σχετική απαγόρευση, επομένως, αποβλέπει στην αποφυγή δημιουργίας μιας Α.Ε. με εικονικό (έστω και εν μέρει) μετοχικό κεφάλαιο.

Μέσω της διατήρησης της εταιρικής περιουσίας διασφαλίζεται η ικανοποίηση, στο μέτρο του εφικτού, των απαιτήσεων των εταιρικών δανειστών. Η αποφυγή της μεταβολής, επιπρόσθετα, των μετοχικών ισορροπιών.

Οι περιπτώσεις απαγόρευσης (πεδίο εφαρμογής)

• Ανάληψη ίδιων μετοχών κατά τη σύσταση της ΑΕ

Κατά τη σύσταση της ΑΕ, οι ιδρυτές της αναλαμβάνουν την ολοσχερή κάλυψη του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ. Δεν θα ήταν δυνατό, επομένως, να είναι επιτρεπτή η κάλυψη του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου από την ίδια την ΑΕ (όπως και δεν είναι).

Ένα τέτοιο (θεωρητικό) ενδεχόμενο θα δημιουργούσε ένα διπλό παράδοξο. Η ΑΕ, αρχικά, θα καθίστατο ιδρυτής-μέτοχος του νομικού της προσώπου/εαυτού της-όπερ άτοπο. Επίσης: η ΑΕ θα κατέληγε οφειλέτης του εαυτού της-όπερ, επίσης, άτοπο.

Τυχόν κάλυψη, επομένως, (έστω και τμήματος) του αρχικού μετοχικού κεφαλαίου από την ΑΕ, θα επέφερε εικονική, μόνο, ανάληψη των μετοχών της.

Η απαγόρευση πρωτότυπης κτήσης ίδιων μετοχών επεκτείνεται (ακριβώς για τους ίδιους λόγους) και στην πρωτότυπη ανάληψη ομολογιών μετατρέψιμων σε μετοχές. Αντίστοιχη νομοθετική πρόβλεψη υφίσταται και για την πρωτότυπη κτήση ίδιων τίτλων κτήσης μετοχών.

• Ανάληψη ίδιων μετοχών στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ

Η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου (με εξαίρεση την ονομαστική αύξηση) αποτελεί μια από τις κυριότερες μορφές χρηματοδότησης της ΑΕ. Ο συγκεκριμένος σκοπός (:χρηματοδότηση της ΑΕ) δεν θα ήταν δυνατό να επιτευχθεί, αυτονόητα, με την απόκτηση/εξόφληση, με πόρους της ΑΕ, των νεοεκδιδόμενων, μέσω της αύξησης, μετοχών της. Δεν θα υφίστατο, με τον τρόπο αυτό, εισροή νέων οικονομικών στοιχείων.

• Ανάληψη ίδιων μετοχών μέσω τρίτου προσώπου

Απαγορευμένη είναι, αυτονόητα, η πρωτότυπη κτήση ίδιων μετοχών από τρίτο πρόσωπο, που είτε ενεργεί στο όνομα και για λογαριασμό της ΑΕ (:άμεσος αντιπρόσωπος) είτε στο όνομα του αλλά για λογαριασμό της ΑΕ (:έμμεσος αντιπρόσωπος). Ομοίως, τόσο κατά την ίδρυση όσο και κατά την αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου της ΑΕ.

Δυνατότητα εξαίρεσης

Δικαιούται, κατ’ εξαίρεση, η ΑΕ να αναλάβει, με τα ελεύθερα αποθεματικά ή τα κέρδη της, ποσοστό των νεοεκδιδόμενων μετοχών σε περίπτωση αύξησης του μετοχικού της κεφαλαίου. Το ποσοστό αυτό πρέπει να αντιστοιχεί στο σύνολο των μετοχών της, που απέκτησε κατά τρόπο παράγωγο και οι οποίες προορίζονται για διανομή στο προσωπικό της. Ή στο προσωπικό συνδεδεμένων, με αυτή, επιχειρήσεων.

Συνέπειες (κυρώσεις) παράβασης απαγόρευσης

• Ως προς την ακυρότητα κάλυψης του μετοχικού κεφαλαίου

Η παράβαση της απαγόρευσης κτήσης ίδιων μετοχών εκ μέρους της ΑΕ τόσο κατά ίδρυση της ΑΕ όσο και κατά την αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου δεν συνεπάγεται, κατά την ορθότερη άποψη, την ακυρότητα της κάλυψης. Αποκτά η ΑΕ, κατά συνέπεια, πρωτοτύπως ίδιες μετοχές˙ υποχρεούται όμως, εντός έτους από την επίμαχη απόκτηση, να προβεί στην πώλησή τους. Αν τούτο δεν επιτευχθεί, επέρχεται, εν τέλει, η ακύρωση των ίδιων μετοχών μέσω αντίστοιχης μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ.

Ενόσω, πάντως, η ΑΕ διατηρεί τις ίδιες μετοχές της, αναστέλλονται, αυτονόητα, τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτές.

• Η ευθύνη (και απαλλαγή) των εμπλεκομένων προσώπων

Δεν προβλέπεται, κατά τα προαναφερθέντα, ακυρότητα των παρανόμως (πρωτοτύπως) κτηθέντων ίδιων μετοχών. Τα εμπλεκόμενα, όμως, πρόσωπα (ιδρυτές, μέλη ΔΣ ή τρίτοι) βαρύνονται, προσωπικά, με την υποχρέωση καταβολής της αξίας (:τιμής έκδοσης) των αναληφθεισών μετοχών. Δυνατή, πάντως, είναι και η θεμελίωση περαιτέρω ποινικής και αστικής ευθύνης των μελών του ΔΣ λόγω παραβίασης της σχετικής απαγόρευσης.

Τα ευθυνόμενα πρόσωπα είναι δυνατό να απαλλαγούν από την ευθύνη καταβολής της αξίας των μετοχών. Αναγκαία προϋπόθεση αποτελεί η από μέρους τους απόδειξη έλλειψης συνδρομής υπαιτιότητας στο πρόσωπό τους.

Απαγορευμένη λοιπόν, κατά κανόνα, η κτήση ίδιων μετοχών από την ΑΕ τόσο κατά την ίδρυση όσο και στο πλαίσιο αύξησης του μετοχικού της κεφαλαίου. Η σχετική παράβαση δεν είναι χωρίς (σημαντικές) κυρώσεις για τα εμπλεκόμενα πρόσωπα. Τι συμβαίνει όμως όσον αφορά την περίπτωση της παράγωγης κτήσης (λ.χ. μέσω αγοράς ή δωρεάς) ίδιων μετοχών από την ΑΕ; Επίσης απαγορευμένη ή υπό προϋποθέσεις επιτρεπτή;

Περί αυτών σε επόμενη αρθρογραφίας μας.

* Ο Σταύρος Κουμεντάκης Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm